Επιθετικότητα, δημοκρατία και αναρχία

Η επιθετικότητα, σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία, είναι σύμφυτη με τον άνθρωπο και αποτελεί ενστικτώδη εκδήλωση. Ο Φρόιντ τη δεκαετία του 1930 μίλησε για το ένστικτο του θανάτου, δηλαδή για την καταστρεπτική δύναμη που υπάρχει στην ανθρώπινη ψυχή και εκδηλώνεται με τη βίαιη συμπεριφορά εναντίον άλλου συνανθρώπου ή ακόμα κατά του ίδιου του εαυτού του ατόμου. Αργότερα υποστηρίχθηκε από τους οπαδούς της δαρβινικής θεωρίας της εξέλιξης ότι το ένστικτο της επιθετικότητας είναι απαραίτητο για την ανθρώπινη επιβίωση. Στον αντίποδα είναι οι θεωρίες οι οποίες υποστηρίζουν πως η επιθετικότητα, όπως και κάθε συμπεριφορά, ελέγχεται μέσα από την εκπαίδευση και συγκεκριμένα μέσα από την άμεση εκπαίδευση και μέσω της έμμεσης εμπειρίας.

Περιβαλλοντικές συνθήκες, όπως κοινωνικές συγκρούσεις, καθώς και ψυχολογικές καταστάσεις του ατόμου, όπως απογοήτευση, μπορούν να αυξήσουν την ανθρώπινη επιθετικότητα. Επίσης η αίσθηση απώλειας κεκτημένων του ατόμου μπορεί να οδηγήσει σε επιθετικές συμπεριφορές. Τελικά φαίνεται ότι η επιθετικότητα είναι το αποτέλεσμα του συνδυασμού εσωτερικών και εξωτερικών συνθηκών. Η δημοκρατία είναι μια αρχαία ελληνική κατάκτηση και διαχρονική προσφορά στην παγκοσμιότητα. Είναι το πολίτευμα εκείνο στο οποίο η εξουσία πηγάζει από τον λαό, ασκείται από τον λαό και υπηρετεί τα συμφέροντα του λαού. Κεντρικό χαρακτηριστικό της δημοκρατίας είναι η λήψη αποφάσεων πλειοψηφικά με την ψήφο των  πολιτών ή κάποιων αντιπροσώπων τους. Είναι εκείνο το πολίτευμα που προσφέρει -ή θα πρέπει να προσφέρει- ισονομία και ίσες προϋποθέσεις και συνθήκες σε όλους τους πολίτες. Είναι το πολίτευμα εκείνο που είναι απέναντι στη βία, στην επιθετικότητα, στην εγκληματικότητα και την αυθαιρεσία. Και αυτή η θεμελιώδης ιδεολογική αντίθεσή της είχε και έχει ως συνέπεια η δημοκρατία να απειληθεί, να κινδυνεύσει ή και ορισμένες φορές να καταλυθεί.

Η αναρχία σημαίνει κοινωνία «χωρίς εξουσία» και το κοινό χαρακτηριστικό όλων των αναρχικών κινημάτων είναι το αίτημά τους για κατάργηση του κράτους, το οποίο βλέπουν ως βασικό καταπιεστικό παράγοντα περιορισμού της ελευθερίας του ατόμου και της κοινωνίας.

Ωστόσο, οι αντιλήψεις για το πώς μπορεί να είναι λειτουργική μια τέτοια κοινωνία δομημένη πάνω στην αναρχία πιθανώς διαφέρουν πολύ, ιδιαίτερα όσον αφορά στην οργάνωση των οικονομικών της σχέσεων και δομών.
Η χρήση αντικρατικής βίας απορρίπτεται από κάποιους θεωρητικούς αναρχικούς ως εξουσιαστική πρακτική, ενώ από άλλους θεωρείται αναγκαία προκειμένου να εξασφαλιστούν η άμυνα των εξεγερμένων και η γενικότερη ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση της κοινωνίας. Το ερώτημα που τίθεται είναι πώς και αν μπορεί μια τέτοια αναρχική κοινωνική δομή να εφαρμοστεί και τι επιπτώσεις θα έχει σε όλο το παγκόσμιο ανθρώπινο κεκτημένο που έχει προκύψει μετά από χιλιετίες αγώνων, συμβιβασμών και τραυματικών δοκιμών. Κεκτημένο που η ανθρώπινη επιθετικότητα και ατομικότητα έχει σε μεγάλο βαθμό ελεγχθεί και έχουν σε μεγάλο βαθμό εμπεδωθεί η συλλογικότητα, η κοινωνικότητα και η αλληλεγγύη. Και αυτό το κεκτημένο έχει επιτευχθεί κάτω από την ομπρέλα της δημοκρατίας.
Γιατί τα γράφω αυτά;

Το τελευταίο χρονικό διάστημα διεθνώς, αλλά και στη χώρα μας, παρατηρούνται σε αυξανόμενη συχνότητα περιστατικά αντικρατικής επιθετικότητας και βίας, πολλά από αυτά στο όνομα της αναρχίας. Οσον αφορά στη χώρα μας, αυτή την ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο, ίσως την πιο κρίσιμη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αυτά τα φαινόμενα πρέπει να αντιμετωπιστούν. Οχι με βία ή αυθαιρεσίες, αλλά με πρακτικές που να βασίζονται αποκλειστικά στο νομικό μας πλαίσιο, στον πολιτισμό μας, στις ανθρωπιστικές μας παραδόσεις και τη μεγαλοψυχία της δημοκρατίας μας, για την προστασία της οποίας οι Ελληνες έχουν πληρώσει βαρύ τίμημα κατά τη διάρκεια της Ιστορίας...    
 

  *Ο κ. Χριστόδουλος Ι. Στεφανάδης είναι καθηγητής Καρδιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών