Χρήστος Παπαπολύζος

Η Ελλάδα του 2018 δεν θα έχει όμως καμία σχέση με την Ελλάδα του 2008, όταν η Lehman Brothers κατέρρευσε δίνοντας το έναυσμα για μια πρωτόγνωρη κρίση, τη μεγαλύτερη μετά τη Μεταπολίτευση. Στο διάστημα της δεκαετίας από την πτώση της Lehman άλλαξαν όλα. Και πρώτα απ’ όλα εμείς οι ίδιοι.

■ Επιστροφή στην πυρηνική οικογένεια.

Ανεργοι στην πλειονότητά τους ή με μισθούς αναντίστοιχα μικρούς προς τις τιμές αγαθών και υπηρεσιών, οι νέοι ανέβαλαν τη δημιουργία οικογένειας, ξαναγύρισαν στη θαλπωρή του οικογενειακού σπιτιού, ζουν με χαρτζιλίκι από τους γονείς ή τους παππούδες και ονειρεύονται τη μέρα που θα βρουν δουλειά με 800 ευρώ.

■ Υπογεννητικότητα

Εδώ και καιρό οι θάνατοι στην Ελλάδα ξεπερνούν σημαντικά -σε αριθμό- τις γεννήσεις. Αλλωστε πώς να κάνεις παιδί με το χαρτζιλίκι από τους γονείς; Είναι το λιγότερο ανεύθυνο. Κι αν κάνεις παιδί, ένα και πολύ σου είναι.

■ Η θέση της γυναίκας άλλαξε

Οι γυναίκες ήταν και είναι στα μάτια μου ηρωίδες. Μητέρες, σύζυγοι, ερωμένες, στελέχη, δηλαδή τέσσερα σε ένα. Αγανάχτησαν με το δίκιο τους. Μας βρίσκουν «φλώρους» στην πλειονότητά μας, γιατί είχαμε έναν ρόλο, αυτόν του κουβαλητή, και αυτόν τον ρόλο δεν το παίζουμε καθόλου καλά. Οταν αμείβεσαι με 400 ευρώ part time εργασία, πώς να τη βγάλεις έξω και να την κεράσεις; Και τι κουβέντα να κάνεις για γάμους και οικογένεια; Με τι λεφτά;

■ Οι αγοραστικές συνήθειες άλλαξαν

Οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν τα ψώνια να γίνονται από τον καναπέ. Με την ταμπλέτα ή το κινητό. Πληκτρολογώντας. Και πολύ σύντομα δίνοντας φωνητικές εντολές (voice command). Επιπλέον, οι νέες τεχνολογίες δίνουν τη δυνατότητα να συγκρίνεις τιμές από εκατοντάδες ηλεκτρονικά καταστήματα. Ετσι, τα λιγοστά ευρώ φτάνουν. Γιατί το ηλεκτρονικό κατάστημα είναι φθηνότερο. Δεν έχει στοκ, δεν πληρώνει νοίκι σε ακριβό δρόμο, έχει άλλου τύπου εργαζόμενους.

Αναρωτιέμαι βέβαια τι θα απογίνουν τα χιλιάδες καταστήματα που πουλάνε είδη που εύκολα βρίσκεις στο Διαδίκτυο. Και τι θα απογίνουν οι ιδιοκτήτες των καταστημάτων που ζουν από τα νοίκια. Γιατί το μέλλον για τη μικρή επιχείρηση δεν είναι ευοίωνο.

■ Τα κοινωνικά σύμβολα άλλαξαν

Υπάρχει μια αγγλική λέξη που περιγράφει την ταπεινότητα. Το να δείχνεις λιγότερα από αυτό που είσαι, το «understatement». Ξεκίνησε από τους Αγγλους ευγενείς οι οποίοι φοβόντουσαν τη βίαιη αντίδραση των λιγότερο προνομιούχων εναντίον τους και έτσι ντύνονταν φτωχικά. Στις μέρες της κρίσης για λόγους αποφυγής κοινωνικής προκλητικότητας αλλά και επειδή τα νέα παιδιά των τεχνολογικών startups αδιαφορούν για το ντύσιμο και το φαίνεσθαι, το understatement από ανάγκη έγινε κουλτούρα.

Ετσι, οι μάρκες μπαίνουν στα αζήτητα, τα κοσμήματα λιγοστεύουν και κρύβονται σε θυρίδες, τα πολλά παπούτσια θεωρούνται άχρηστη δαπάνη, τα πούρα εξοστρακίζονται, τα αυτοκίνητα μικραίνουν σε κυβικά. Η έννοια «τόσο όσο» επικρατεί.

Βέβαια υπάρχουν οι Ασιάτες και οι Ρώσοι που ακόμα πεινάνε για σύμβολα κοινωνικής αναγνώρισης. Αρα τα Gucci έχουν μέλλον ακόμη. Ζούμε συμβατά με τις ανάγκες μας. Και επιλέγουμε να χρησιμοποιούμε είδη, όχι να μας ανήκουν.

Σε πρόσφατη κουβέντα φίλοι Σουηδοί μού έλεγαν ότι τώρα που θα κάνουν παιδί θα πάνε σε διαμέρισμα 60 τετραγωνικών γιατί τα 40 που έχουν σήμερα δεν φτάνουν. Σε άλλες εποχές θα τους χλευάζαμε. Τώρα με τον ΕΝΦΙΑ, τους φόρους στα νοίκια, τα τεκμήρια και όλα τα άλλα, η κατοικία από αποταμιευτικό καταφύγιο έγινε βάρος. Αργά αλλά σταδιακά ξεφεύγουμε από την πατροπαράδοτη έννοια της ιδιοκτησίας και περνάμε στη βολική έννοια της χρήσης. Νοίκι για το σπίτι αντί για ιδιοκτησία, leasing για το αυτοκίνητο, νοίκι για το ακριβό φόρεμα ή το νυφικό που θα φορεθεί μία μόνο φορά (όχι στην Ελλάδα - ακόμα).

Επιπλέον, το μέγεθος του σπιτιού και του αυτοκινήτου προσαρμόζεται στη ζωή μας.

■ Σχολάζουσα περιουσία 

Ολο και περισσότεροι θεωρούν αδιανόητο να έχουν περιουσία που κάθεται.
Εξοχικά αλλά και κλειστά διαμερίσματα νοικιάζονται μέσω Airbnb, ενώ σε άλλες χώρες ο κόσμος νοικιάζει το αυτοκίνητό του σε πλατφόρμες τύπου Uber. Πράγματα αδιανόητα προτού ξεκινήσει η κρίση.

■ Πώς θα είμαστε όταν τελειώσει η κρίση

Θα είμαστε πιο ορθολογιστές, πιο προσεκτικοί με τις δαπάνες, πιο Βορειοευρωπαίοι. Οχι αναγκαστικά κακό, θα έλεγα.


*Πρόεδρος της South Eastern Europe and CIS DDB Europe