Ένα επίμονο τραγούδι για τον έρωτα

Ο Μιχάλης Αγγελίδης ανήκει στην πολύ νέα γενιά καλλιτεχνών. Είναι μόλις 27 χρονών, αλλά σκέφτεται πολύ πιο ώριμα απ’ ότι δικαιολογεί η ηλικία του. Εικαστικός και σκηνοθέτης, αναζητά μέσα από τη δουλειά τα όρια μεταξύ performance, εικαστικών τεχνών και θεάτρου. «Τον τρόπο που μπορεί το ένα να τροφοδοτήσει ή να εμπλουτίσει το άλλο, αλλά και τη δυσκολία να ισορροπήσουν τα στοιχεία αυτά μεταξύ τους», μου εξηγεί επισημαίνοντάς μου ότι «το θέατρο, για την ώρα, είναι στο επίκεντρο αυτής της αναζήτησης».

Μοιάζει να γοητεύεται από τα υπαρξιακά κείμενα, αν αναλογιστεί κανείς ότι τα δύο πρώτα έργα με τα οποία ασχολήθηκε σκηνοθετικά ήταν οι «Ευτυχισμένες Μέρες» του Μπέκετ και «Ο Ευαγγελισμός της Κασσάνδρας» του Δημητριάδη. «Το γοητευτικό σε αυτά τα έργα είναι τόσο αυτό που λέγεται, όσο και η φόρμα τους, ο τρόπος που είναι γραμμένα», μου λέει. «Δεν φοβάσαι που αναμετριέσαι μαζί τους σε τόσο νεαρή ηλικία και χωρίς σημαντική εμπειρία;», τον ρωτάω. «Φυσικά και φοβάμαι, αλλά ο φόβος είναι πάντα δείγμα σωστής κατεύθυνσης. Με τον φόβο μου πάω, προσπαθώντας κάθε φορά να πετάξω τα σωσίβια. Αυτό το τελευταίο δεν ξέρω αν το καταφέρνω», μου απαντά.

Φέτος ο Μιχάλης καταπιάνεται με ένα ακόμα δαιδαλώδες θεατρικό έργο, τον «Δαίμονα» της Μαρίας Ευσταθιάδη. Πρόκειται για έναν πολυφωνικό μονόλογο, που παρουσιάζεται στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων με τη Μαριέττα Σπηλιοπούλου. Σε αυτό της το έργο η Ευασταθιάδη επιλέγει να δώσει μία απρόσμενη εξέλιξη στην ιστορία του Σταβρόγκιν και της Ματριόσα, που γνωρίσαμε μέσα από την εμβληματική νουβέλα του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι «Δαίμονες».



Στην κατά Ντοστογιέφσκι εκδοχή της ιστορίας η Ματριόσα βιάζεται από τον Σταβρόγκιν και εν συνεχεία αυτοκτονεί. Πρόκειται για το αρχικά απαγορευμένο πρώτο κεφάλαιο των «Δαιμόνων» στο οποίο ο Νικαλάι Σταβρόγκιν εξομολογείται τον βιασμό ενός δωδεκάχρονου κοριτσιού. «Το ιδιαίτερο στοιχείο της περιγραφής αυτής, που οδήγησε και στην απαγόρευση της δημοσίευσής του, είναι ότι το μικρό αυτό κορίτσι στην διάρκεια του βιασμού, πέφτει πάνω του, τον αγκαλιάζει και τον φιλά. Από το σημείο αυτό ξεκινά η ιστορία του Δαίμονα της Ευσταθιάδη», μου εξηγεί ο Μιχάλης.

Η συγγραφέας δεν οδηγεί τη Ματριόσα στην αυτοκτονία, αντιθέτως τη βάζει να αφηγείται, στα πενήντα της, τον παιδικό έρωτά της για τον Σταβρόγκιν, τη δεύτερη συνάντησή τους, στα δεκαοχτώ της, και τη σύντομη ταραγμένη σχέση τους μέχρι την αυτοκτονία του. «Στην εξομολόγησή της διαπιστώνει ακόμα και η ίδια ότι αισθάνεται, πριν ακόμα από τον βιασμό της, μια ιδιότυπη έλξη για τον άντρα αυτόν», παρατηρεί ο Μιχάλης. «Ο “Δαίμονας” της Ευσταθιάδη μοιάζει με παραμύθι για μεγάλα παιδιά. Ένα παραμύθι για τον έρωτα στην πραγματική του διάσταση, στην ωμότητα και στη γλυκύτητά του. Ένα κείμενο λυρικό. Ένα επίμονο τραγούδι για τον έρωτα. Για την δυσκολία του να οριστεί και τη δύναμή του να ορίζει», προσθέτει.

«Τι συμβολίζει για σένα η Ματριόσα;», τον ρωτάω. «Είναι ένα πρόσωπο που από πολύ μικρή ηλικία συνδέεται τόσο έντονα με έναν άντρα και μάλιστα μέσω μιας βίαιης και αποτρόπαιης πράξης, ενός βιασμού. Είναι ένα πρόσωπο “σημαδεμένο” από την παρουσία του Σταβρόγκιν, του μελλοντικού της έρωτα στην εκδοχή του “Δαίμονα”. Με το σημάδι αυτό ζει την υπόλοιπη ζωή της, προσπαθώντας άλλοτε να απαλλαγεί από την παρουσία του και άλλοτε να το ψηλαφίσει με εξαιρετική φροντίδα και τρυφερότητα. Στο τέλος όμως της ζωής της, είναι ένα πρόσωπο που αποδέχεται την παντοδυναμία του έρωτα. Θυσιάζει τον εαυτό της στον έρωτα με μια πράξη ανάλογη του τρόπου που τον γνώρισε. Εγκαταλείπει οποιαδήποτε προσπάθεια να ζήσει χωρίς αυτόν. Για μένα λοιπόν, συμβολίζει την απαραίτητη θυσία του εαυτού στον έρωτα. Θυσία που χωρίς αυτήν δεν μπορεί να υπάρξει», μου απαντά.



Η Ευσταθιάδη επιλέγει συνειδητά να προσεγγίσει τον έρωτα έξω από τα κοινωνικά πρέπει και τους ηθικούς κανόνες της κοινωνίας. Ο «Δαίμονας» της τοποθετείται ρητά από την πλευρά του σώματος και του ερωτισμού. «Το έργο δημιουργεί πολλά ερωτηματικά σε σχέση με ένα σύστημα ηθικών αξιών που επιχειρούν να ορίσουν τον έρωτα, να θέσουν ένα απαράβατο κανονιστικό πλαίσιο για την σεξουαλικότητα. Και τι θα πει τελικά κανονικότητα; Η τέχνη κατά την γνώμη μου οφείλει να θέτει τέτοια ερωτήματα, αυτή είναι η φύση της, Δαιμονική», σχολιάζει ο Μιχάλης.

Ο ίδιος προσεγγίζοντας σκηνοθετικά το έργο είχε στο μυαλό του τρεις λέξεις. Μνήμη. Εμμονή. Στριφογύρισμα. «Από αυτές πιάστηκα για να φτιάξω ένα μοτίβο παιχνιδιού στο οποίο η μνήμη επανέρχεται σε ένα συνεχές στριφογύρισμα μπρος και πίσω στις τρεις ηλικιακές φάσεις του κοριτσιού. Ένα κυκλικό εμμονικό μοτίβο τοποθετημένο στην τελευταία εικόνα του έργου, σε ένα δάσος», μου εξηγεί και συνεχίζει: «Φαντάστηκα την όψη του έργου να θυμίζει την καταγωγική του ατμόσφαιρα. Βόρεια Ευρώπη του 19ου αιώνα. Με βάση αυτό φτιάξαμε το ρούχο, τα φώτα και το ηχητικό περιβάλλον. Εκεί ήρθε και η μουσική, ο Οκτώβριος του Τchaikovsky, μια πολλή εύστοχη επιλογή του Θοδωρή Ιωσηφίδη. Η χρήση της στην παράσταση είναι ιδιαίτερη, βρίσκεται σε έναν πολύ άμεσο διάλογο με τον λόγο, ενώ ο τρόπος που κάθε φορά επανέρχεται λειτουργεί και εδώ σαν εμμονικό μοτίβο».

Λίγο πριν το τέλος της συζήτησης μας αναρωτιέμαι πόσο τον επηρεάζει το σήμερα και το κοινωνικό γίγνεσθαι στη δουλειά του. «Μόνο στην επιλογή του έργου», μου απαντά. «Πρέπει στην επιλογή αυτή, με κάποιον τρόπο η προσωπική ανάγκη ή το προσωπικό κενό να μπορεί να συναντιέται με το συλλογικό κενό. Να συναντιέται με αυτό που λέμε κοινωνικό γίγνεσθαι, αλλά με μία διάθεση να το υπερβεί ή να το αποκαλύψει. Η ίδια η τέχνη οφείλει να είναι πέρα από τον καιρό της για να μπορεί να τον δει με τη σοφία ή την ασφάλεια της απόστασης, να μπορεί να εξετάσει τι πήγε στραβά, ή να ρίξει λίγο φως στο σκοτάδι μας».