Ξαναδιαβάζοντας το «Ο Αγών μου» του Χίτλερ

Το “Mein Kampf” (στα ελληνικά «Ο Αγών μου») του Αδόλφου Χίτλερ γράφτηκε από τον ίδιο –με τη βοήθεια του στενού του συνεργάτη Ρούντολφ Ες– το 1924. Την περίοδο εκείνη ο Χίτλερ ήταν έγκλειστος στη φυλακή του Λάντσμπεργκ, μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της Μπυραρίας του 1923, με το οποίο επιχείρησε να ανατρέψει τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης.

Το βιβλίο, που στην αρχή ελάχιστοι διάβασαν, αποτέλεσε στη συνέχεια το «Ευαγγέλιο» του Ναζισμού και με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία το 1933 τυπώθηκε και κυκλοφόρησε σε εκατομμύρια αντίτυπα. Λίγο πριν το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το «Ο Αγών μου» είχε –θέλοντας και μη– τη δική του ξεχωριστή θέση σε κάθε σπίτι και δημόσια υπηρεσία της Γερμανίας αποφέροντας κέρδη εκατομμυρίων στον Χίτλερ. Είναι ενδεικτικό ότι κατά τη διάρκεια του Γ’ Ράιχ ένα αντίτυπο του “Mein Kampf” δινόταν τιμής ένεκεν σε κάθε Γερμανό μαθητή, σε κάθε νεόνυμφο ζευγάρι και σε κάθε στρατιώτη που έφευγε για το μέτωπο.

Με το τέλος του πολέμου, τον θάνατο του Χίτλερ και την πτώση του Γ’ Ράιχ τα δικαιώματα του «Ο Αγών μου» πέρασαν στο κρατίδιο της Βαυαρίας, το οποίο και απαγόρευσε κάθε επανέκδοση, επανακυκλοφορία και παρουσίασή του. 70 χρόνια μετά –και συγκεκριμένα τον Δεκέμβριο του 2015– έληξε η περίοδος, που έχουν ισχύ σύμφωνα με το νόμο τα πνευματικά δικαιώματα, και το «Ο Αγών μου» βρίσκεται πια στη διάθεση του καθενός.

Με αφορμή την απελευθέρωση των δικαιωμάτων του βιβλίου οι Rimini Protokoll, οι εισηγητές του θεάτρου της πραγματικότητας με παραστάσεις–ντοκιμαντέρ που ανεβάζουν στη σκηνή απλούς ανθρώπους που δεν έχουν καμία επαγγελματική σχέση με το θέατρο, παρουσίασαν για πρώτη φορά τον Σεπτέμβριο στη Βαϊμάρη την παράσταση τους “Mein Kampf”. Πρόκειται για μία προσπάθεια να αποκρυπτογραφήσουν τα μυστικά αυτού του «καταραμένου» βιβλίου του 20ου αιώνα.

Τι είναι το «Ο Αγών μου»; Τι ξέρουμε γι’ αυτό το βιβλίο, πέρα από τη βεβαιότητα μας ότι το μισούμε; Πόσοι από εμάς το έχουμε πραγματικά διαβάσει; Τι λέει μέσα σε αυτό ο Χίτλερ; Είναι πράγματι ένα ανάγνωσμα επικίνδυνο και προπαγανδιστικό ή μήπως απλά το δημιούργημα ενός παράφρονα γεμάτο από ασυναρτησίες; Και δίπλα σε αυτά τα ερωτήματα, κι άλλα πολλά… Τι τροφοδοτεί τον μύθο του, 90 χρόνια μετά τη συγγραφή του; Πόσο βοηθάει ουσιαστικά η απαγόρευση επανέκδοσης του, τη στιγμή που κάνει θραύση ως ebook στο διαδίκτυο; Ποια είναι η ιστορική, πολιτική και λογοτεχνική του αξία; Γιατί φοβόμαστε να μιλήσουμε γι’ αυτό; Γιατί να είναι ταμπού μία συζήτηση γύρω από ένα –το οποιοδήποτε– βιβλίο;

Οι Rimini Protokoll ανεβάζουν στη σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών έναν δικηγόρο, έναν συντηρητή παλιών χειρογράφων, έναν τυφλό μουσικό παραγωγό, έναν hip-hop/metalcore καλλιτέχνη και έναν εθνολόγο και ανοίγουν τη δημόσια συζήτηση γύρω από το «Ο Αγών μου» και τις όποιες προεκτάσεις του. Μία συζήτηση χωρίς ταμπού. Διότι ποτέ η συζήτηση δεν έβλαψε κανέναν. Διότι οι αποκλεισμοί, οι απαγορεύσεις και οι διώξεις τροφοδοτούν μύθους, ενώ η ελευθερία της έκφρασης και της τέχνης αποτελεί το πιο ασφαλές καταφύγιο της δημοκρατίας.

Άλλωστε ο τρόπος των Rimini Protokoll είναι πάντα γοητευτικά άμεσος και αποκαλυπτικός. Δεν είναι το θέατρο, όπως το ξέρουμε. Είναι κάτι πολύ πιο αληθινό. Στο παρελθόν, μέσα από παραστάσεις τους, έχουν ανεβάσει στη σκηνή: ξεναγούς και φύλακες ελληνικών αρχαιολογικών χώρων (Hot spots ή Ήμουν εδώ, θέατρο Θησείον, 2004)· συλλέκτες τρένων-μινιατούρων (Μnemopark, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Θεσσαλονίκη, 2008, στο πλαίσιο του 12ων Ευρωπαϊκών Βραβείων Θεάτρου)· Ινδούς τηλεφωνητές (Calcutta in a box, Bios, 2009)· απολυθέντες μουεζίνηδες του Καΐρου (Radio Muezin, Πειραιώς 260, Φεστιβάλ Αθηνών 2009)· 103 οικοδόμους, ζωγράφους, αντιρρησίες συνείδησης, πολιτικούς και οικονομικούς πρόσφυγες, ακτιβιστές και δικηγόρους, που συνιστούν τους σύγχρονους «Προμηθείς» της Ελλάδας, εκτιθέμενους –εν είδει στατιστικού γραφήματος– στη σκηνή του Ηρωδείου (Ο Προμηθέας στην Αθήνα, Φεστιβάλ Αθηνών 2011).

Στο “Situation Rooms” το 2014 έστησαν ένα ζωντανό videogame-installation για το εμπόριο όπλων με τη συμμετοχή 20 ανθρώπων που η ζωή τους διαμορφώνεται από το παγκόσμιο εμπόριο όπλων, ενώ το 2015 η performance τους “Evros Walk Water” βασίστηκε σε ένα ηχητικό ντοκουμέντο, αναφορά στη μουσική σύνθεση Water Walk του John Cage, το οποίο παρήχθη από ανήλικους πολιτικούς πρόσφυγες που φιλοξενούνται στο Σύλλογο Μερίμνης Ανηλίκων του Έβρου. Το κοινό άκουγε τις ηχογραφημένες διηγήσεις τους και ταυτόχρονα παρήγαγε μια διασκευή της μουσικής σύνθεσης, με αντικείμενα που αντλήθηκαν από τις ιστορίες των νεαρών προσφύγων: μια φουσκωτή βάρκα όμοια με αυτή που διέσχισαν τον Έβρο, ένα όπλο, ένα κουπί.

Κάθε παράσταση τους είναι μία εμπειρία, που σε μετακινεί. Ειδικά το “Mein Kampf” μοιάζει να έχει τη δική του ιδιαίτερη αξία σήμερα, σε μία Ευρώπη που το φάντασμα της ακροδεξιάς και του Ναζισμού μοιάζει να δείχνει ξανά απειλητικά τα δόντια του. Στην πραγματικότητα η συζήτηση έπρεπε να είχε ξεκινήσει… χτες.