Η δεύτερη ζωή του Νίκου Ζαχαριάδη

Ένα βιβλίο από έναν σκηνοθέτη, αλλά και μια παράσταση-«προσωπικό στοίχημα» από έναν έμπειρο ηθοποιό έχουν ένα κοινό σημείο αναφοράς: ένα πρόσωπο. Το πρόσωπο του Νίκου Ζαχαριάδη, ιστορικού ηγέτη του ΚΚΕ. Σαράντα τρία χρόνια μετά την αυτοκτονία του στο μακρινό, μόνιμα χιονισμένο Σουργκούτ της Σιβηρίας -ξεχασμένος από εχθρούς αλλά και από συντρόφους του- ο «μεγάλος αρχηγός» γίνεται πρωταγωνιστής για μια ταινία που έγινε… βιβλίο αλλά και σε μια παράσταση σε μια αθηναϊκή σκηνή.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. Ο Γιώργος Κοτανίδης στα νιάτα του -μέσα στη Χούντα- στρατεύεται στις γραμμές του Επαναστατικού Κομμουνιστικού Κινήματος Ελλάδας (ΕΚΚΕ), μιας οργάνωσης που μεταξύ άλλων δεν κουράζεται στιγμή να καταγγέλλει την επέμβαση των Σοβιετικών στα εσωτερικά του ΚΚΕ το 1956 και να θεωρεί ως νόμιμη ηγεσία εκείνη του Νίκου Ζαχαριάδη. Το ΕΚΚΕ ιδρύεται το 1970, την εποχή που ο Κοτανίδης τελειώνει τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου και συμμετέχει μαζί με άλλους συνομηλίκους του στην ίδρυση του Ελεύθερου Θεάτρου. Για την αντιστασιακή του δράση συλλαμβάνεται, βασανίζεται και φυλακίζεται. Για όλα αυτά γράφει το «Όλοι μαζί, τώρα!», ένα χορταστικό αυτοβιογραφικό αφήγημα, 500 και κάτι σελίδων, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη το 2011.

Πριν από λίγες μέρες -και με επίσημη ανακοίνωση- επιβεβαιώθηκε η είδηση που ήθελε τον Κοτανίδη να ανεβάζει στο σανίδι τον Ζαχαριάδη. Αντιγράφω ένα απόσπασμα από το σχετικό δελτίο τύπου: «Στο έργο “Ομπίντα” ο Γιώργος Κοτανίδης αναπλάθει τις τελευταίες ώρες του Νίκου Ζαχαριάδη που, μπροστά στον θάνατο, γράφει προς τους συντρόφους του το τελευταίο του γράμμα, “Μήνυμα από την άλλη μεριά”, και αναπολεί τις σημαντικές στιγμές της πολυτάραχης ζωής του. Προσπαθεί να εξηγήσει τη δεκαεφτάχρονη εξορία του στη Σιβηρία από τη σοβιετική ηγεσία, αλλά και το ίδιο του το κόμμα, να δει τα λάθη του και τα αδιέξοδα που τον οδηγούν στην αυτοκτονία.

»Από την απομόνωση του Μεταξά, το περίφημο γράμμα του 1940, όπου καλεί τον λαό να πολεμήσει τους Ιταλούς φασίστες, τον πόλεμο, την κράτησή του στο Νταχάου, ως τον εμφύλιο, την ήττα και την υποχώρηση. Από τις συναντήσεις του με τον Στάλιν και την οδύσσεια των αγωνιστών του Δημοκρατικού Στρατού, ως την επέμβαση των σοβιετικών και των “αδελφών κομμάτων”, την καθαίρεσή του και την 17χρονη εξορία στη Σιβηρία.

»”Πρόθεσή μου είναι να δείξω τον Νίκο Ζαχαριάδη σαν τραγικό ήρωα που τον σκοτώνει το σύστημα που υπηρέτησε με πίστη και πάθος, επειδή τόλμησε να του πάει κόντρα. Για μένα είναι ένας επαναστάτης που, ύστερα από σκληρούς αγώνες για τη δικαίωσή του, επιλέγει τον θάνατο από την ταπείνωση της υποταγής. Παραμένει αλύγιστος αγωνιστής και αρνείται να συμβιβαστεί με τους δεσμώτες του. Η εσωτερική του αντίφαση: ξέρει τι τον σκοτώνει αλλά την ευθύνη τη ρίχνει στα 'κακά' πρόσωπα και αθωώνει το σύστημα”, σημειώνει χαρακτηριστικά ο Γιώργος Κοτανίδης για το έργο του, που ολοκληρώθηκε ύστερα από πολύχρονη μελέτη και έρευνα. Και συμπληρώνει: “Είναι ένα προσωπικό μου στοίχημα”».

Στη δεκαετία του ΄80 ο Κοτανίδης προσεγγίζει τον χώρο της Ανανεωτικής Αριστεράς και αν δεν με απατά η μνήμη μου εντάσσεται στο ΚΚΕ Εσωτερικού. Προβεβλημένο στέλεχος του οποίου, στην Οργάνωση των Διανοουμένων-Καλλιτεχνών, είναι ο γνωστός σκηνοθέτης της τηλεόρασης και του κινηματογράφου Κώστας Κουτσομύτης.

Το 2016 ο σταθερά ρεφορμιστής Κουτσομύτης -μέχρι τελευταία συμμετέχει στη συλλογικότητα των Μεταρρυθμιστών, μια συλλογικότητα στελεχών προερχομένων από το παλιό ΚΚΕ Εσωτερικού και τον «Ρήγα»- φεύγει από τη ζωή. Μετά τον θάνατό του κυκλοφορεί το βιβλίο «Το κόκκινο τανγκό» που γράφει και ολοκληρώνει μαζί με τον Ευάγγελο Μαυρουδή, γιατρό και προσωπικό του φίλο. Το βιβλίο που χαρακτηρίζεται ως πολυεργαλείο για την «ανίχνευση» της πολύπλευρης και άκρως αντιφατικής και αμφιλεγόμενης προσωπικότητας του Ζαχαριάδη κυκλοφορεί λίγο πριν τις αρχές του καλοκαιριού από τις εκδόσεις Κέδρος και συναντά το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού.



Το βιβλίο του Κουτσομύτη δεν είναι ιστορία και δεν κάνει ιστορία. Είναι ένα μυθιστόρημα που δεν πρόλαβε να γίνει ταινία γιατί ως υλικό για σενάριο ταινίας (ή καλύτερα σίριαλ στη τηλεόραση) ξεκίνησε να δουλεύεται στις αρχές της δεκαετίας του ΄90. Αντιγράφω ένα απόσπασμα από το κείμενο που δημοσιεύεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: «Το “κόκκινο τανγκό” αποτελεί μια μυθιστορηματική ψυχογραφία του ανθρώπου που θεωρήθηκε ο “θεός” της Αριστεράς. Στις σελίδες του οι μυθιστορηματικοί χαρακτήρες συνυπάρχουν με ιστορικά πρόσωπα, όπως ο Νίκος Μπελογιάννης, ο αρχιστράτηγος του Δημοκρατικού Στρατού Μάρκος Βαφειάδης, αλλά και οι γυναίκες που ερωτεύθηκαν τον Νίκο Ζαχαριάδη, η Μάνια Νοβίκοβα και η Ρούλα Κουκούλου. Με κινηματογραφικό τρόπο, τα γεγονότα παρουσιάζονται πρισματικά, ζωντανεύοντας την εποχή που σημάδεψε τη νεότερη ελληνική ιστορία. Ένα επικό μυθιστόρημα για τον άνθρωπο που ταυτίστηκε με τη μεγαλύτερη τραγωδία της χώρας».

Ένα «κινηματογραφικό» μυθιστόρημα -και δεν είναι το μόνο των τελευταίων ετών που γράφεται για τον Ζαχαριάδη-, αλλά και μια θεατρική παράσταση. Το ενδιαφέρον, δίχως άλλο, για τον «μεγάλο αρχηγό» έχει αναθερμανθεί. Το γιατί, δεν είναι και πολύ εύκολο να απαντηθεί και να απαντηθεί στον χώρο ενός δημοσιογραφικού κειμένου.

Ψάχνοντας στο διαδίκτυο βρήκα το υλικό μιας εκδήλωσης που έγινε τον Οκτώβριο του 2014 στην Ηλιούπολη με αφορμή την έκδοση του δίτομου έργου με όλα τα δημοσιευμένα κείμενα του Νίκου Ζαχαριάδη για την περίοδο 1940-1947 που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Σε αυτή την εκδήλωση που είχε και κόσμο και παλμό -όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς από τις φωτογραφίες και το βίντεο- συμμετείχε με έναν ιδιαίτερο τρόπο και ο Γιώργος Κοτανίδης (άλλωστε οι διοργανωτές φρόντισαν να υπενθυμίσουν την παλαιότερη ιδιότητα του ηθοποιού ως στελέχους του ΕΚΚΕ).

Ο Κοτανίδης σε αυτήν την εκδήλωση -με παρόντες τον ένα από τους δύο γιούς του Ζαχαριάδη, τον Σήφη αλλά και τον συγγραφέα Αλέξη Πάρνη- έθεσε ένα ρητορικό ερώτημα που λειτουργεί εν πολλοίς και ως εκδοχή για μια απάντηση που δεν δόθηκε ποτέ και δεν θα μπορούσε να δοθεί, αλλά εξακολουθεί να ιντριγκάρει κομμουνιστές και αριστερούς. Από δημοσιευμένο υλικό στο διαδίκτυο για την εκδήλωση διαβάζω τα εξής: «Ποια θα ήταν η εξέλιξη της ελληνικής αριστεράς, αν ο Νίκος Ζαχαριάδης δεν είχε το γνωστό τραγικό τέλος και επέστρεφε στην Ελλάδα του 1974. Το ρητορικό αυτό ερώτημα προκάλεσε αίσθηση στο ακροατήριο. Ίσως πολλοί φαντάστηκαν να επαναλαμβάνεται η σκηνή του 1945, όταν ο Νίκος Ζαχαριάδης επιστρέφοντας από το Νταχάου, ανέβηκε απροειδοποίητα τα σκαλιά των γραφείων του ΚΚΕ και είπε στους εμβρόντητους συντρόφους του: “Γεια σας, είμαι ο γραμματέας του κόμματος”».  

Κανείς δεν μπορεί να δώσει απάντηση αν ο Ζαχαριάδης έκανε υπομονή έναν χρόνο και επέστρεφε στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης. Κανείς δεν ξέρει ποιος θα τον υποδεχόταν - οι κομμουνιστές από το 1968 ανήκαν σε διαφορετικά κόμματα, οι μεν στο ΚΚΕ και οι δε στο ΚΚΕ Εσωτερικού και μαζί τους αρκετές οργανώσεις στα αριστερά τους όπως το ΕΚΚΕ, η ΟΜΛΕ κλπ. Ίσως, μόνον οι τότε σύντροφοι του Γιώργου Κοτανίδη…

Πάντως, η γοητεία -με ή χωρίς εισαγωγικά- του Νίκου Ζαχαριάδη στις παλαιότερες γενιές, αλλά και σε πολύ νεότερες ηλικίες έχει να κάνει και με τα στοιχεία που επικαλούνται οι υποστηρικτές του όπως ο Αλέξης Πάρνης (ο συγγραφέας πολιτικός πρόσφυγας στην τότε Σοβιετική Ενωση που επαναπατρίστηκε στην Ελλάδα του ΄60 χάρη στην επιτυχία που είχε το θεατρικό του έργο «Το νησί της Αφροδίτης» και ο οποίος στη συνέχεια -ακόμη και στην περίοδο της Χούντας- δούλεψε στη κρατική ραδιοφωνία). Ο Πάρνης στο βιβλίο του «Γεια χαρά Νίκος»(εκδόσεις Καστανιώτη, 2011) γράφει: «Ό,τι και να λεν οι διάφοροι συκοφάντες του, δεν θα αναγκάσουν την ιστορία να ξεχάσει ότι το αντι-ιμπεριαλιστικό κίνημα της χώρα μας έφτασε στα λαμπρά, δυσθεώρητα υψόμετρα της αγωνιστικής δόξας με τα άρβυλα του ζαχαριαδικού Δημοκρατικού Στρατού, κι όχι με τα σκαρπίνια και τα γοβάκια της χρήσιμης κατά τα άλλα κοινοβουλευτικής αριστεράς».



Αλλά, στην χαμένη επαναστατικότητα δεν ομνύει μόνο ο γηραιός σύντροφος του Ζαχαριάδη, ο Αλέξης Πάρνης, αλλά και νεότεροι του. Μεταξύ αυτών και στελέχη του Μαξίμου, όπως ο διευθυντής του γραφείου τύπου του πρωθυπουργού, Αγγελος Τσέκερης, που γράφει το «Μια ιστορία αλλιώς…» (πρώτη έκδοση Δεκέμβριος 2014) που μεταξύ άλλων ανακαλύπτει έναν διαφορετικό Ζαχαριάδη. Ο Τσέκερης γράφει στη σελίδα 412 του βιβλίου του: «Αν η Ελλάδα είχε αποφύγει τον Εμφύλιο και αν είχαν δοθεί στη “Θεωρία των Δύο Πόλων” τα περιθώρια να υλοποιηθεί, ο Ζαχαριάδης θα είχε μείνει στην ιστορία ως ένα εντελώς διαφορετικό πρόσωπο: ένας πρωτοπόρος μεταρρυθμιστής του κομμουνιστικού κινήματος με εμβέλεια αντίστοιχη αυτής του προσωπικού του φίλου Παλμίρο Τολιάτι».



Αλλά, η ιστορία δεν γράφεται και κυρίως δεν ξαναγράφεται με υποθέσεις τραβηγμένες από τα μαλλιά. Ο Ζαχαριάδης ήταν αυτό που ήταν μέσα στο συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο με τα συγκεκριμένα ελληνικά και διεθνή δεδομένα! Όλα τα άλλα, είναι απλώς ιστορίες για να χαϊδεύουν αυτιά.

Info

Στο έργο «Ομπίντα» ο Γιώργος Κοτανίδης αναπλάθει τις τελευταίες ώρες του Νίκου Ζαχαριάδη. Στην παράσταση, που προγραμματίζεται να κάνει πρεμιέρα τη Δευτέρα 21 Νοεμβρίου, μαζί με τον Γιώργο Κοτανίδη, ο οποίος υπογράφει και τη σκηνοθεσία, εμφανίζονται οι ηθοποιοί Δώρα Χρυσικού και Σπύρος Περδίου.