Ο λόφος του Φιλοπάππου

Απέναντι ακριβώς από τον ιερό βράχο της Ακροπόλεως βρίσκεται ο λόφος του Φιλοπάππου, πευκόφυτος από τις ρίζες μέχρι την κορυφή, όπου και εδράζεται το ομώνυμο μνημείο. Ο συγκεκριμένος λόφος, όμως, φέρει περισσότερα από ένα ονόματα, και αποκαλείται και ως λόφος των Μουσών, ή λόφος Σέγγιο. Η δεύτερη αυτή ονομασία («Σέγγιο») χρονολογείται από την εποχή της Φραγκοκρατίας και διατηρήθηκε μέχρι τις αρχές του περασμένου αιώνα. Η ετυμολογία της ονομασίας αυτής προφανώς προέρχεται από την ιταλική λέξη «σένιο», (segno = σινιάλο, σήμα), ίσως επειδή επί φραγκοκρατίας υπήρχε στη νότια προβολή της κορυφής του λόφου είδος σηματογραφικού σταθμού που λάμβανε και μετέδιδε σήματα και πληροφορίες με άλλους πύργους - παρατηρητήρια, κατά μήκος των ακτών και των νήσων του Σαρωνικού, που αφορούσαν κυρίως εμφάνιση στόλων ή πειρατικών πλοίων. Ως λόφος των Μουσών αποκαλούνταν στην αρχαιότητα, ενώ η σημερινή ονομασία προέρχεται από τον Ύπατο, κατά την Ρωμαϊκή περίοδο, Φιλόπαππο, ο οποίος και έστησε μνημείο ύψους 12 μέτρων στην κορυφή του, απέναντι από τον Παρθενώνα.



Σύμφωνα με τον αρχαίο περιηγητή Παυσανία, ο υψηλότερος από τους τρεις λόφους δυτικά της Ακρόπολης, πήρε το όνομά του από τον ποιητή Μουσαίο, ο οποίος έζησε, δίδαξε και τάφηκε σε αυτόν. Η διαμορφωμένη με λαξεύσεις στον φυσικό βράχο πλατεία, στα βορειοανατολικά της κορυφής του λόφου, με κόγχες στα δυτικά, που διαθέτουν βάθρα για αγάλματα, θρανία και τράπεζα για προσφορές, εικάζεται ότι ανήκει στο Ταφικό Ηρώο του Μουσαίου. Πιθανότερη ωστόσο είναι η ταύτιση του χώρου με τέμενος των Μουσών, στις οποίες πρέπει να ήταν αφιερωμένος ο λόφος.

Η περίοπτη και δεσπόζουσα θέση του λόφου απέναντι από την Ακρόπολη, αποτέλεσε στα μυθικά χρόνια το προπύργιο των Αθηναίων εναντίον των Αμαζόνων και διαχρονικά χρησιμοποιήθηκε ως οχυρό μεγάλης στρατηγικής σημασίας, σε σημαντικές πολεμικές επιχειρήσεις. Οι Αθηναίοι, τον 5ο αιώνα πΧ. συμπεριέλαβαν τον λόφο στη Θεμιστόκλεια Οχύρωση, ενώ τον 4ο αιώνα πΧ. χωροθέτησαν στην κορυφή του το Διατείχισμα. Το 294 πΧ. ο Δημήτριος ο Πολιορκητής ενσωμάτωσε στα παλαιά τείχη ένα μικρό οχυρό, το γνωστό ως Μακεδονικό Φρούριο, και τοποθέτησε φρουρά για τον έλεγχο της πόλης.

Ο Φιλόπαππος έρχεται στα πράγματα τον 2ο μΧ. αιώνα. Ήταν εγγονός του Αντίοχου Δ' του Επιφανούς, τελευταίου Βασιλέως της Κομμαγηνής στη μακρινή Συρία, και είχε ανακηρυχθεί ως Ύπατος της Αθήνας το 90 με 100 μΧ., καθώς επίσης και Αθηναίος πολίτης, έπειτα από ευεργεσίες του στο Κλεινόν Άστυ. Αξίζει ωστόσο να σημειώσουμε ότι την εποχή των Ρωμαίων Αυτοκρατόρων ο τίτλος του Υπάτου ήταν απλώς ένας τιμητικός τίτλος, που τον αποκτούσε κανείς από την εξαιρετική εύνοια του Αυτοκράτορα. Επομένως, όποιος έφερε αυτό το αξίωμα δεν ασκούσε εξουσία Υπατείας.

Το Μνημείο που κατασκευάστηκε από τον ίδιο στην κορυφή του λόφου των Μουσών είχε τον χαρακτήρα Μαυσωλείου, και όχι απλού μνημείου, όπως συνηθίζεται να λέγεται. Από τις τέσσερις πλευρές του Μαυσωλείου αυτού σώζεται σήμερα μόνο η βορειοανατολική, στην εξωτερική πλευρά της οποίας φέρεται φιλοτεχνημένη ανάγλυφα μια από τις σημαντικότερες στιγμές της ζωής του Φιλοπάππου, που ενταφιάσθηκε σε αυτό. Πάνω από την ανάγλυφη αυτή παράσταση, που παρουσιάζει τον Φιλόπαππο σε τέθριππο άρμα με ακολουθία ραβδούχων, είχαν τοποθετηθεί σε ισάριθμες κόγχες τρεις ανδριάντες. Ο κεντρικός ανδριάντας παρουσιάζει τον Φιλόπαππο καθήμενο να θαυμάζει την έναντι Ακρόπολη, και ακριβώς πίσω του ήταν ο νεκρικός θάλαμος με την σαρκοφάγο. Δεξιά του κεντρώου ανδριάντα ήταν ο ανδριάντας του παππού του Φιλόπαππου, του Αντίοχου Δ΄ του τελευταίου Βασιλέως της Κομμαγηνής, και αριστερά ο ανδριάντας του ιδρυτή της Βασιλικής δυναστείας των Σελευκιδών, στη Συρία, δηλαδή του Σέλευκου Α' του Νικάτωρα, από τον οποίο και καταγόταν η βασιλική δυναστεία της Κομμαγηνής.

Στον ιστορικό αυτό λόφο βρίσκεται μέσα στο άλσος και η Φυλακή όπου φέρεται να κρατήθηκε ο καταδικασμένος σε θάνατο με κώνειο Σωκράτης. Η σπηλιά είναι σιδερόφρακτη με μία καγκελωτή πόρτα και αρκετά ευρύχωρη για να «φιλοξενήσει» έναν άνθρωπο. Κοντά στην τελευταία οικεία του μεγάλου Αθηναίου φιλοσόφου, βρίσκεται και ο Ναός του Αγίου Δημητρίου του Λουμπαρδιάρη, ο οποίος σύμφωνα με μία εκδοχή χρονολογείται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ενώ σύμφωνα με μία άλλη τον 9ο αιώνα. Η παράδοση λέει ότι ο Αξιωματούχος Οθωμανός Γιουσούφ θέλησε να βομβαρδίσει με κανόνι το ναό από την Ακρόπολη, ώστε να καταστρέψει την εκκλησία και να σκοτώσει τους πιστούς που είχαν έλθει για να γιορτάσουν τον Άγιο Δημήτριο. Όμως, λίγο πριν πραγματοποιηθεί το σχέδιό του, ένας κεραυνός από την ξαφνική καταιγίδα που ξέσπασε ανατίναξε το πυροβολείο στην Ακρόπολη και έσωσε το εκκλησάκι.

Στο μέρος, λοιπόν, αυτό, καταφεύγουν στις μέρες μας όχι μόνο οι λάτρεις της ιστορίας, αλλά και οι λάτρεις του πράσινου, που πηγαίνουν στον λόφο για να διαβάσουν, να κάνουν την βόλτα, ακόμη και την προπόνησή τους, σε μία από τις πιο αγαπημένες περιοχές για εξόρμηση στο κέντρο. Αρκετά κοντά στον λόφο βρίσκεται το Κουκάκι με τα εναλλακτικά μαγαζιά, που αρχίζει και ανεβαίνει τελευταία στις προτιμήσεις των Αθηναίων, καθώς και τα Πετράλωνα.