Πέντε εικαστικοί μιλούν για το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

Επισκεφτήκαμε με πέντε εικαστικούς τις νέες εγκαταστάσεις του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στο Φιξ και μετά από μία σύντομη ξενάγηση τους ρωτήσαμε τι άποψη έχουν για αυτό. Θα πρέπει να πούμε ότι το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2000. Η ανακατασκευή του πρώην εργοστασίου ζυθοποιίας Φιξ στη λεωφόρο Συγγρού ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 2014, ωστόσο το ΕΜΣΤ εγκαταστάθηκε και πάλι σε αυτό μόλις πριν από λίγους μήνες. Νωρίτερα, από τις 30 Σεπτεμβρίου 2008 το ΕΜΣΤ φιλοξενήθηκε σε τμήμα του κτιρίου του Ωδείου Αθηνών, ενώ από το 2003 μέχρι το 2008, είχε φιλοξενηθεί στο νέο κτίριο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Έχει, δε, παρουσιάσει εκθέσεις και δράσεις στην ΑΣΚΤ και σε δημόσιους χώρους.

Το κτίριο Φιξ των Ελλήνων αρχιτεκτόνων Τάκη Ζενέτου (1926-1977) και Μαργαρίτη Αποστολίδη (1921-2005), μαθητών του Λε Κορμπυζιέ, αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της μοντέρνας βιομηχανικής αρχιτεκτονικής. Με την ανάπλασή του δημιουργήθηκε ένα σύγχρονο μουσείο συνολικής επιφάνειας 20.000 τ.μ, που διατηρεί τον λιτό βιομηχανικό χαρακτήρα του παλιού εργοστασίου και γειτνιάζει με αρχαιολογικούς χώρους και το νέο Μουσείο της Ακρόπολης. 

Βασικός άξονας της πολιτιστικής πολιτικής του ΕΜΣΤ είναι η κατάρτιση και ο εμπλουτισμός μόνιμων συλλογών με ελληνικό και διεθνή χαρακτήρα. Οι συλλογές αποτελούνται από έργα ζωγραφικής, σχέδια, γλυπτά, εγκαταστάσεις, βίντεο εγκαταστάσεις, ηχητικά και διαδικτυακά έργα σημαντικών καλλιτεχνών. Στο πλαίσιο της πολιτικής του για την ανάπτυξη της επιστημονικής έρευνας, της τεκμηρίωσης των συλλογών του και εν γένει της σύγχρονης τέχνης, το ΕΜΣΤ έχει συγκροτήσει Αρχείο Καλλιτεχνών και βιβλιοθήκη που εμπλουτίζονται διαρκώς. Το Αρχείο Καλλιτεχνών περιλαμβάνει πάνω από 10.000 τεκμήρια για περισσότερους από 100 καλλιτέχνες, τα οποία έχουν προέλθει από δωρεές. 

Η συλλογή του Μουσείου συγκροτείται γύρω από ένα σημαντικό πυρήνα έργων Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, όπως οι Στήβεν Αντωνάκος, o Μπιλ Βιόλα, ο Ντίκος Βυζάντιος, η Έμιλυ Ζασίρ, o Ίλια και η Εμίλια Καμπακόφ, ο Βλάσης Κανιάρης, ο Νίκος Κεσσανλής, ο Γιάννης Κουνέλλης, η Σιρίν Νεσάτ, ο Λουκάς Σαμαράς, ο Κώστας Τσόκλης, η Μόνα Χατούμ, ο Γκάρυ Χιλλ, και η Χρύσα, που συνεχώς εμπλουτίζεται. 

Ρωτήσαμε τη γνώμη πέντε... ειδικών για το ανανεωμένο σπίτι του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Ο Κωνσταντίνος Πάτσιος, ο Δημήτρης Λάμπρου, ο Γεράσιμος Αβλάμης, ο Ιωάννης Παπαϊωάννου και ο Angelo Tziara -όλοι εικαστικοί- μας έδωσαν τη δική τους οπτική.

Κωνσταντίνος Πάτσιος

Η άποψή μου ως Έλληνα, σύγχρονου καλλιτέχνη και πολίτη αυτού του τόπου, που πληρώνει τους φόρους του και αναμένει κάποια ανταποδοτικά τέλη, είναι σίγουρα θετική. Ενώ άλλες πρωτεύουσες έχουν δύο και τρία μουσεία σύγχρονης τέχνης, στην Αθήνα ένα ευρύ συστημικό βραχυκύκλωμα καθυστέρησε πολύ τη λειτουργία του. Είναι αδιανόητο για μια σύγχρονη πρωτεύουσα και ιδίως για την Ελλάδα -με τις παρακαταθήκες που έχει- να απουσιάζει από τον σύγχρονο εικαστικό χάρτη στον 21ο αιώνα και να μην έχει ένα ζωντανό, γεμάτο σύγχρονες παραγωγές μουσείο. 

Η έναρξη του μουσείου ήταν εντυπωσιακή και το κτίριο ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής αξίας, εσωτερικά, αλλά και εξωτερικά. Η πρώτη έκθεση του Μουσείου «Κρίσιμοι διάλογοι, Αθήνα-Αμβέρσα», ένας οπτικός διάλογος από έργα των συλλογών του, είναι μία ενδιαφέρουσα έκθεση. Δεν απουσίασαν, ωστόσο, διάφορα επιμελητικά κλισέ, καθώς και εν γένει ερωτήματα σε σχέση με την επιλογή των έργων. Εν τέλει, η έκθεση είναι αξιοπρεπής, μέσα σε έναν σύγχρονο χώρο, που ευελπιστώ να φιλοξενήσει σημαντικά έργα τέχνης.Το μεγάλο ερώτημα που τίθεται αφορά το τι χαρακτήρα θα έχει ο χώρος και οι παρουσιάσεις του. Είναι γενικευμένη προσδοκία το μουσείο να ξεφύγει από τον κυκεώνα φαυλοκρατίας και νεποτισμού που πλήττει τις δομές αυτής της χώρας, παρουσιάζοντας ένα ερευνητικό, αντιπροσωπευτικό και πρωτοπόρο πρόσωπο ενός ιδρύματος που φιλοδοξεί να ενώσει την Ελλάδα με τα εικαστικά κέντρα του κόσμου. 

Τα μουσεία σύγχρονης τέχνης είναι a priori συνδεδεμένα με τον διευθυντή τους και το όραμά του, αλλά οι διευθυντές και όλοι όσοι σχετίζονται με ένα μουσείο φέρουν ευθύνη απέναντι στον πολιτισμό που εκπροσωπούν, όντας κρατικοί λειτουργοί. Η δημοκρατία έχει να κάνει με την ύπαρξη θεσμών και την τήρησή τους, τη διαφάνεια και την αξιοκρατία. Ζώντας σε αυτή τη χώρα, η οποία εδώ και καιρό βρίσκεται σε κρίση δημοκρατίας, αντιπροσώπευσης και συλλογικότητας, διερωτώμαι για τον χαρακτήρα που θα αποκτήσει το μουσείο αυτό. Το μουσείο είναι ένα ίδρυμα που συλλέγει, μελετά, εκθέτει και διατηρεί τεκμήρια του σύγχρονου πολιτισμού. Θεωρώ πολύ σημαντική τη δημιουργία και υποστήριξη κρατικών δομών όσον αφορά τη σύγχρονη τέχνη, αλλά και την εδραίωση ενός γόνιμου διαλόγου με την ιδιωτική πρωτοβουλία. Θέλω να πιστεύω ότι η νέα διευθύντρια του μουσείου αντιλαμβάνεται την κρισιμότητα των καιρών και την αναγκαιότητα να συσταθεί μέσα από τα συντρίμμια του παρελθόντος ένας νέος διάλογος για τη σύγχρονη τέχνη, ώστε να δώσει πνοή και όραμα στο νέο μουσείο.

Δημήτρης Λάμπρου

Το ΕΜΣΤ επιτέλους άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό. Οι κτιριακές υποδομές του δημιουργούν ένα κέλυφος (με τον ιδιαίτερο ανασχεδιασμό του Ζενέτου) και αποτελούν ένα θραύσμα του αστικού τοπίου τη περιοχής, έτοιμες να φιλοξενήσουν περιοδικές εκθέσεις αντίστοιχες ενός μεγάλου μουσείου. Ελπίδα μας είναι πως η νέα διοίκηση θα επικεντρωθεί στην αξιοποίηση του καλλιτεχνικού δυναμικού της χώρας και στον ουσιαστικό διάλογό του με αυτόν του διεθνούς εικαστικού στερεώματος. Ως μέρος μιας νέας γενιάς καλλιτεχνών, περιμένω από ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης να αποτελέσει έναν ζωντανό πνεύμονα πολιτισμού, με ενδιαφέρον για τη νέα καλλιτεχνική σκηνή που διαμορφώνεται, με σεβασμό για την τέχνη και τους δημιουργούς της.

Εύχομαι να διευθετηθούν με ασφάλεια οι συλλογές έργων τέχνης, ώστε να μην έχουμε τραγικές απώλειες (όπως στην περίπτωση του έργου του Πικάσο στην Εθνική Πινακοθήκη). Να υποστηριχθεί έμπρακτα από την πολιτεία το μουσείο και εκεί όπου το κράτος αδυνατεί οικονομικά, να διευκολύνει την απελευθέρωση σοβαρών ιδιωτικών πρωτοβουλιών αξιοποιώντας τες. Ας αποτελέσει λοιπόν το άνοιγμα του ΕΜΣΤ το ζωντανό βήμα για την παρουσίαση των ζυμώσεων του σήμερα, τη στιγμή που τα πράγματα συμβαίνουν.

Γεράσιμος Αβλάμης

Η ζωή μου είναι σύγχρονη; Η τέχνη μου είναι ζωντανή; Μέσα σε μια πόλη ψάχνουμε τις αναφορές μας. Μεταφερόμαστε μέσα στον αστικό χώρο αναζητώντας τα σημεία αυτά που θα μας κάνουν να δούμε τους συσχετισμούς της τέχνης με τη ζωή. Μια από αυτές τις ανάγκες σε φέρνουν και σε ένα χώρο όπως το ΕΜΣΤ. Ένα μουσείο με πολύπαθο παρελθόν, που μας προκαλεί να πάρουμε θέση απέναντι στα κοινά. Ως μέλος της καλλιτεχνικής κοινότητας, έχω δεχτεί τα τελευταία χρόνια πλήθος πληροφοριών σχετικά με την ιστορία του και τη διαχείριση από τους υπευθύνους του. Αυτό που θα ήθελα όμως να κρατήσω στο μυαλό μου είναι η ανάγκη του σύγχρονου ανθρώπου να έρθει πιο κοντά στην τέχνη. 

Προσωπικά επιδιώκω η σχέση μου με την καλλιτεχνική πράξη να έχει τη μορφή του σχολίου προς τον κόσμο. Επισκέφτηκα ένα μουσείο με την ίδια προσδοκία, να δω εικαστικά σχόλια να κατακλύζουν τους χώρους του. Ελπίζω στην πορεία ο σχεδιασμός του να πολλαπλασιάσει τα έργα εκείνα που θα αποτελέσουν αγαθά για τον σύγχρονο άνθρωπο και να κρατήσει αποστάσεις από τα εικαστικά προϊόντα που υπηρετούν τον υλισμό, τον πλουτισμό και τη μεγαλομανία της όποιας ελίτ. Ας δημιουργηθεί ένα μουσείο ζωντανό, με στόχευση κυρίως στις νέες γενιές που αυτή τη στιγμή δεν έχουν και πολλά να παραλάβουν στο επίπεδο της σύγχρονης μνήμης.

Ιωάννης Παπαϊωάννου

Εάν σκεφτείς ότι στις χώρες του δυτικού κόσμου μουσεία σύγχρονης τέχνης υπάρχουν από τη δεκαετία του '70 και σε εμάς άρχισε να λειτουργεί στον δικό του χώρο το 2016, σε πιάνει ένα σφίξιμο στο στομάχι. Τέλος πάντων, κάλλιο αργά παρά ποτέ. Ως Έλληνας πολίτης και εικαστικός, εύχομαι το μουσείο να λειτουργήσει σε δύο σημαντικούς άξονες: πρώτον, στην καταγραφή και ταξινόμηση του εικαστικού δυναμικού της χώρας μας και παρουσιάσεις του έργου τους στο κοινό μέσα από τη μόνιμη έκθεση του μουσείου, αλλά και σε περιοδικές εκθέσεις. Δεύτερον, στη συνεργασία που θα αναπτύξει με τα αντίστοιχα μουσεία του εξωτερικού, έτσι ώστε να γνωρίζουμε την εργασία των συναδέλφων, παρουσιάζοντάς τη σε εμάς εδώ, αλλά και να εξάγοντας την ελληνική σύγχρονη τέχνη στο εξωτερικό. Βέβαια, για όλα αυτά χρειάζεται ισχυρή χρηματοδότηση και υπό αυτό το σκεπτικό, εύχομαι να βρει πολύ καλούς χορηγούς!

Angelo Tziara

Τα συναισθήματα μετά την επίσκεψή μου στο μουσείο είναι αντιφατικά. Μπαίνοντας στην υποδοχή του μουσείου συναντάς πολύ ευγενικούς ανθρώπους. Πριν από μένα πέρασε από τη reception ένα ζευγάρι, το οποίο έβγαλε εισιτήριο με κάρτα ανεργίας. Συναναστράφηκα λίγο πολύ με όλους τους υπαλλήλους - στην υποδοχή και στο ταμείο, με υπαλλήλους στα γραφεία, ακόμα και με τους φύλακες. Αυτοί οι άνθρωποι αποτελούν την ψυχή του Μουσείου. Η ευγένειά τους και η διάθεσή τους να σε εξυπηρετήσουν είναι άριστη, και το σημαντικότερο είναι πως νιώθεις ότι όλα αυτά είναι πραγματικά και δεν προσποιούνται.

Το κτίριο, εξωτερικά και εσωτερικά, είναι λιτό, ενώ ταυτόχρονα και βαρύ, ψυχρό, και στομφώδες, κρύο, άδειο και παράλληλα ιδανικό για να φιλοξενήσει έργα τέχνης. Το πωλητήριο του είναι δύο φτωχά βιτρινάκια που σου δίνουν τη δυνατότητα να αγοράσεις κάποια μικρά προϊόντα, αλλά εντύπωση σου κάνουν τα καρτελάκια των τιμών, τα οποία είναι μεγαλύτερα από τα προϊόντα προς πώληση. Για τα έργα, δε, των καλλιτεχνών, δεν θα πω κάτι, καθώς δεν είναι αρμοδιότητά μου να κρίνω άλλους καλλιτέχνες - αν και ορισμένοι Φλαμανδοί μου αρέσουν. Γενικώς το όλο κλίμα μου αποπνέει μια intellectuel ελληνική μιζέρια. Φεύγοντας, σκεφτόμουν πόσο θα ήθελα να ήμουν με τον Σουρή και να πηγαίναμε για έναν καφέ!