Σε ρυθμούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ

Το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης βρίσκεται στην κορύφωσή του. Μόλις περάσαμε το πρώτο καυτό σαββατοκύριακο, με τα πρώτα sold out να είναι πλέον γεγονός. Ο καιρός, όπως γράψαμε και την Παρασκευή είναι σύμμαχος, ωστόσο θέλει προσοχή, καθώς η άνοιξη εγκυμονεί κινδύνους κι ιώσεις. Καθημερινά στις επάλξεις, πάμε να δούμε τρεις ταινίες που μας στιγμάτισαν τις πρώτες ημέρες της σπουδαίου αυτού πολιτιστικού γεγονότος.

Ξεκινάμε με το "Τhe other kids” του Πάμπλο Δε Λα Τσίκα. Ένα από τα καλύτερα ντοκιμαντέρ, που ελάχιστοι είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν, το Σάββατο το πρωί (12:00) στο Ολυμπίον, στo πλαίσιo της δράσης Σινεμά για Παιδιά. Βρισκόμαστε στην Ουγκάντα της Αφρικής. Εκατοντάδες παιδιά παίζουν ποδόσφαιρο κάθε μέρα και κάνουν όνειρα για ένα καλύτερο αύριο. Άνθρωποι φτωχοί, στα όρια της ανέχειας, που καθημερινά δοκιμάζονται. Δεν έχουν όμως άλλη επιλογή. Η ενασχόληση με τον αθλητισμό, είναι η μοναδική διέξοδος, να τους δώσει υποτροφίες, ώστε να καταφέρουν να φοιτήσουν σε σχολεία και να διεκδικήσουν την ευκαιρία για ένα καλύτερο μέλλον. 

Ο βασικός μας πρωταγωνιστής είναι ο Μπουμπίρου Ρίγκαν, ένα πανέξυπνο, ιδιαίτερα ταλαντούχο παιδί, που ξεχωρίζει για την ικανότητά του στο σκοράρισμα. Αρωγός της όλης προσπάθειας, ένας φιλόδοξος προπονητής, που αγαπά τα παιδιά, το άθλημα και τον τόπο του. Τα συγκεντρώνει, τα φροντίζει όσο μπορεί και τους διδάσκει αξίες κι ιδανικά, που θα τους συντροφεύουν για όλη τους τη ζωή, είτε ασχοληθούν επαγγελματικά με το ποδόσφαιρο είτε όχι. Το να είσαι αυτάρκης, να έχεις αυτοπεποίθηση και πειθαρχία, σε βοηθούν να συγκροτήσεις μία ισορροπημένη προσωπικότητα. Καλλιεργείται το ομαδικό πνεύμα, η ομάδα είναι οικογένεια. Κι αυτό διαδραματίζει τον σημαντικότερο ρόλο στις μετέπειτα επιτυχίες της. 

Τι γίνεται όμως, όταν επεμβαίνει ο κρατικός μηχανισμός; Όταν κάποιος αδίστακτος φορέας υποθηκεύει το παρόν και τη συνέχεια αυτών των παιδιών, κλέβοντας την επιχορήγηση που με τόσο μόχθο κέρδισαν, ώστε να πάνε σχολείο και να εξασφαλίσουν ένα πιάτο φαΐ; Τα παιδιά θα βρεθούν ξανά στον δρόμο. Δεν χάνουν όμως το κέφι τους για τη ζωή. Κανείς δεν μεμψιμοιρεί. Είναι ζωντανοί. «Το όνειρο αποτελεί δημιουργία ζωής», όπως ακούγεται χαρακτηριστικά. Από τη μία ο υποσιτισμός κι οι κακουχίες και από την άλλη η χαρά του παιχνιδιού κι η προσμονή για προπόνηση. 

Όλα αυτά με φόντο μία τοξική χωματερή και στο βάθος το στάδιο όπου αγωνίζεται το αντιπροσωπευτικό συγκρότημα της χώρας. Τα δύο άκρα δηλαδή. Το ντοκιμαντέρ έχει ήδη κερδίσει βραβεία στο Μεξικό και την Ιαπωνία. Εύχομαι να διακριθεί και στη Θεσσαλονίκη, γιατί είναι μεγάλη ανάγκη να προβληθεί το ζήτημα και να βρεθεί επιτέλους μία λύση, ώστε και αυτά τα παιδιά να μην είναι πλέον «τα άλλα παιδιά», αλλά ισότιμα μέλη μίας οικουμενικής κοινότητας.

Κι από την Αφρική στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και το ντοκιμαντέρ «Πύργος». Πρώτη Αυγούστου 1966 στην Πανεπιστημιούπολη του Τέξας. Ήταν ένα ηλιόλουστο πρωινό, μάλιστα σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες η θερμοκρασία άγγιζε τους 38 βαθμούς Κελσίου. Τίποτε δεν προμήνυε, όσα θα ακολουθούσαν. Φοιτητές μελετούσαν στη βιβλιοθήκη, άλλοι απολάμβαναν έναν καφέ μετά από την εξέταση του μαθήματος της Ανθρωπολογίας, πού να ήξεραν τι τους περιμένει; Ένας πυροβολισμός σχίζει τον αιθέρα. O ήχος εκκωφαντικός, σοκάρει. Τρόμος. Η αστυνομία αργεί να φτάσει στο σημείο. Δεν υπάρχει οργανωμένο σχέδιο επιχείρησης και εξουδετέρωσης του δράστη, ο οποίος σκορπάει τον θάνατο δίχως έλεος. 

Μία πόλη βρίσκεται σε ομηρία, κάτω από τις διαθέσεις ενός παρανοϊκού δολοφόνου. Πάνω από 90 λεπτά επίγειας κόλασης. O Tower Texas Sniper (Τσαρλς Γουίτμαν) πέφτει τελικά νεκρός από τα πυρά ηρωικών αστυνομικών. Τι άφησε, όμως, πίσω της αυτή η μέρα; Δεκαέξι νεκρούς, δεκάδες τραυματίες κι ένα έθνος παγωμένο, συγκλονισμένο, βυθισμένο στο φόβο. Όλεθρος. Και το χειρότερο; Οι πολίτες παραμένουν σιωπηλοί - και αυτό γίνεται όταν ο πολιτισμός καταρρέει.

Πρόκειται για μία εμπειρία που μένει χαραγμένη στο πέρασμα του χρόνου. Με τρομερή παραστατικότητα και τρόπο απόλυτα γλαφυρό, μέσα από αρχειακό υλικό, μαρτυρίες επιζώντων και τη χρήση animation, μένουμε αποσβολωμένοι, καθ' όλη τη χρονική διάρκεια. Από τον πυροβολισμό, στο μακελειό, την αποσιώπηση της κοινωνίας και το μεγαλείο της συγχώρεσης. Αυτός είναι ο «Πύργος» του Κιθ Μέιτλαντ, που καταδεικνύει με τον πλέον εμφατικό τρόπο, πώς η σκοτεινή πλευρά ενός ανθρώπου που τυφλώθηκε από το μίσος έφερε στην επιφάνεια, το μεγαλείο και τη φωτεινή πλευρά τόσων άλλων. Και αυτό είναι το αισιόδοξο μήνυμα μίας τραγωδίας!

Τρίτη ταινία, το «Κάτω από τον ήλιο» του Βιτάλι Μάνσκι. Ο Ρώσος είναι ένα από τα τιμώμενα πρόσωπα του 19ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ και είχαμε την χαρά να τον ακούσουμε, τόσο μετά την προβολή της ταινίας, όσο και στη συνέντευξη τύπου. Ένας πολυσχιδής δημιουργός, που δεν φοβήθηκε να ταξιδέψει μέχρι τη Βόρεια Κορέα ώστε να καταδείξει τις αντιξοότητες της καθημερινής ζωής. «Τα γυρίσματα προφανώς κι ήταν δύσκολα, μας έλεγχαν ακόμα κι όταν πηγαίναμε στην τουαλέτα», τονίζει χαρακτηριστικά. 

Παρακολουθώντας το φιλμ, πραγματικά ο όρος «πλύση εγκεφάλου» γυρίζει όσο κανένας άλλος στο μυαλό μας. Καλλιεργείται ένα τεχνητό μίσος προς όλους τους υπόλοιπους και κυριαρχεί μονάχα η μορφή του μεγάλου ηγέτη, Κιμ Γιονγκ Ουν, που λατρεύεται σαν Θεός. Δημιουργείται έτσι μία μάζα απόλυτα κατευθυνόμενη, χωρίς οι άνθρωποι να έχουν τη δυνατότητα καλλιέργειας κριτικής σκέψης. Μιλάμε για παράνοια. Ίσως η πιο ισχυρή χούντα του κόσμου. Στα αξιοσημείωτα και το soundtrack, με το οποίο ο δημιουργός επιλέγει να δέσει τις εικόνες. Αισθήματα λύπησης και συμπόνοιας, βλέποντας ανθρώπους απόλυτα αποξενωμένους, παιδιά να μένουν σε στρατόπεδα λατρείας-σχολεία και γονείς σε αντίστοιχους χώρους εργασίας, ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο παραγωγικοί για το σύστημα, που τους χρησιμοποιεί ως γρανάζια μίας καλοδουλεμένης μηχανής.

Kαι μετά τις ταινίες, πάμε να δούμε το αφιέρωμα στον Τζον Μπέρτζερ. Τριάντα σχέδια και ζωγραφιές του Τζον Μπέρτζερ ολοκληρώνουν το αφιέρωμα που έχει οργανώσει σε αυτόν το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και παρουσιάζονται για πρώτη φορά, δύο μόλις μήνες μετά τον θάνατό του. Τα έργα παραχωρήθηκαν -ειδικά για τη έκθεση- από τον γιο του, Ιβ Μπέρτζερ, ενώ κάποια άλλα ανήκουν σε ιδιωτικές συλλογές. Η έκθεση συμπληρώνεται με προβολές ταινιών (έχουμε επιλέξει την Πέμπτη στις 13:00 τις «Εποχές στο Κένσι: Τέσσερα πορτραίτα του Τζον Μπέτζερ»), βίντεο, και εκπομπών για τον Μπέρτζερ, καθώς και με βιβλία του. Την Τετάρτη 8 Μαρτίου στις 19:30 θα πραγματοποιηθεί ανοιχτή συζήτηση για την έκθεση και το έργο του Μπέρτζερ. Θα μιλήσουν οι Τομ Όβερτον (συγγραφέας, επιμελητής και ερευνητής της British Library) και Αντώνης Κωτίδης (καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης).

Ο κόσμος αγκάλιασε τη διοργάνωση. Από αίθουσα σε αίθουσα, από πάρτι σε πάρτι, από spot σε spot. Είναι μοναδικό να βλέπεις Έλληνες και ξένους σινεφίλ να μοιράζονται το ίδιο πάθος.