Η ευκαιρία της documenta 14

Από τις 8 Απριλίου έως τις 16 Ιουλίου, κάτοικοι, επισκέπτες και τουρίστες θα έχουν την ευκαιρία να περιηγηθούν σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους, πάρκα, πλατείες, χώρους καλλιτεχνών και κινηματογράφους και να δουν από κοντά έργα σημαντικών δημιουργών με αφορμή την documenta 14.

Η documenta 14 δεν ήρθε στην Αθήνα για να κατοικήσει κενά κτίρια, αλλά για να συνεργαστεί με ιδρύματα και ανθρώπους, προκειμένου να αποκτήσει νόημα το περιεχόμενό της. Ο δήμος Αθηναίων έχει παραχωρήσει ήδη από τον Ιούλιο του 2016 το Κέντρο Τεχνών του, στο πάρκο Ελευθερίας, όπου και υλοποιούνται τα δημόσια προγράμματα της documenta 14. Θα εγκατασταθούν έργα και θα παρουσιαστούν δράσεις της έκθεσης στην πλατεία Κοτζιά, στην πλατεία Αυδή, στην πλατεία Συντάγματος, στην πλατεία Βικτωρίας, στον δημοτικό κινηματογράφο Στέλλα, στην οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου και στους πρόποδες της Ακρόπολης.

Σε ολόκληρη την πόλη, σε περισσότερα από 40 διαφορετικά δημόσια ιδρύματα, σε πλατείες, κινηματογράφους, πανεπιστημιακούς χώρους και βιβλιοθήκες, περισσότεροι από 160 καλλιτέχνες απ’ όλο τον κόσμο παρουσιάζουν τα νέα έργα τους. Είναι αυτή μία ευκαιρία για την Αθήνα να γίνει ένα μεγάλο εικαστικό εργαστήρι, μια γιορτή τέχνης και λόγου; Τέσσερις ειδικοί του χώρου δίνουν απάντηση σε αυτό το ερώτημα.

Παναγιώτης Νέζης,

εικαστικός

Πιστεύω ότι η documenta 14 είναι ένας σημαντικός θεσμός και αναμφισβήτητα μία μεγάλη ευκαιρία, όχι μόνο για τον εικαστικό χώρο, αλλά και για την εικόνα της χώρας μας.
Οι εκδηλώσεις θα διεξαχθούν σε όλη την πόλη, σε εσωτερικούς, αλλά και εξωτερικούς χώρους. Σίγουρα θα είναι μία γιορτή τέχνης και λόγου! Θα μπορούσε όμως, να ήταν μία μεγαλύτερη γιορτή τέχνης και λόγου. Όπως προετοιμάστηκε, νομίζω ότι τελικά θα προσεγγίσει μόνο ένα ελιτίστικο κοινό καλλιτεχνών, ιστορικών της τέχνης, καθώς και το μυημένο κοινό στη σύγχρονη τέχνη. Οι προβολές ήταν μία φορά την εβδομάδα και... μεταμεσονύκτιες. 

Το σημαντικότερο όλων, όμως, νομίζω είναι ότι δεν ενεργοποίησε νέους! Θα μπορούσαν να εμπλακούν σχολεία σε δράσεις και σε έργα. Η τέχνη σού αλλάζει τον τρόπο σκέψης, τον βελτιώνει. Ήταν ευκαιρία με την documenta 14 να βρεθούν εγγύτερα οι μαθητές με τη σύγχρονη τέχνη, το οποίο δεν προκύπτει από μόνο του. Δυστυχώς η ευκαιρία αυτή χάθηκε. Δεν μπορώ να μην αναφέρω και το εξής: αν πάει κάποιος σε ένα συνέδριο καρδιολογίας ή χρηματοοικονομικών, άσχετος με το αντικείμενο, θα καταλάβει ελάχιστα, θα το θεωρήσει φυσικό και θα απέλθει με μία συγκατάβαση. Αν πάει σε ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης, θα γίνει... εισαγγελέας, θα απορρίψει σχεδόν τα πάντα και θα απέλθει ίσως και με έπαρση. Αλλά αυτό είναι η δύναμη της τέχνης, υπάρχει μέσα μας. Νομίζουμε όλοι ότι έχουμε εμπεριστατωμένη άποψη. Η «καλλιέργεια» χρειάζεται πληροφορία, σωστές δομές, περιέργεια και αγάπη. Απομένει να δούμε πόσο θα βοηθήσει η documenta 14 σε αυτό. Πραγματικά ελπίζω να διαψευστώ.

Ευθύμης Λαζόγκας,

διδάσκων Ιστορίας Τέχνης στο Μεταπτυχιακό Εικαστικών Τεχνών της ΑΣΚΤ


Όταν ένας τόσο μεγάλος θεσμός όπως αυτός της documenta λαμβάνει χώρα στην Ελλάδα παράλληλα με το Κάσελ, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι δίδεται αναμφισβήτητα στην Αθήνα μια μοναδική ευκαιρία να βρεθεί στο κέντρο του παγκόσμιου εικαστικού γίγνεσθαι. Υπάρχει ήδη μια σαφής τάση αμφισβήτησης για το πώς θα λειτουργήσει το πρόγραμμα και οι δράσεις της documenta ή για το αν η Αθήνα θα είναι ποιοτικά και ποσοτικά υποβιβασμένη σε σχέση με το Κάσελ. Πιστεύω, όμως, ότι δεν θα πρέπει να είμαστε εξ αρχής κακοπροαίρετοι, καθώς η Αθήνα θα βρεθεί ούτως ή άλλως στο κέντρο του ενδιαφέροντος και θα συμμετέχει με όλες της τις δυνάμεις, παραδίδοντας απλόχερα τον δημόσιο χώρο της σε πάσης φύσεως εικαστικές επεμβάσεις και δραστηριότητες. 

Και μόνο το γεγονός ότι πολλές δράσεις της documenta θα εκτυλιχθούν σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους και σημαντικούς ιστορικά δημόσιους χώρους αποτελώντας πόλο έλξης, είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να έρθει επικοινωνιακά η τέχνη στο επίκεντρο της ζωής των Αθηναίων. Η documenta μπορεί να γίνει μια θαυμάσια αφορμή κινητοποίησης και αφετηρία γόνιμου διαλόγου και δημιουργίας για τα εντόπια εικαστικά τεκταινόμενα και είναι ιδιαίτερα σημαντικό γι' αυτό τον λόγο ότι βασικοί φορείς συνεργασίας με την documenta αποτελούν η Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών και το νεοσύστατο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Για το ΕΜΣΤ η documenta αποτελεί ένα ιδανικό σημείο εκκίνησης καθώς θα αποτελέσει τον μεγαλύτερο εκθεσιακό χώρο της διοργάνωσης ενώ με τη σειρά του το Κάσελ θα αναδείξει και θα φέρει στο προσκήνιο τμήμα της μουσειολογικής μελέτης της μόνιμης συλλογής του ΕΜΣΤ με έργα από την ελληνική και διεθνή σύγχρονη τέχνη. 

Ως εκ τούτου, η documenta μπορεί να δημιουργήσει μια σπάνια δυναμική για την Αθήνα βγάζοντάς την από την ευρωπαϊκή περιφέρεια στην οποία την έχει καταδικάσει η οικονομική κρίση. Θα είναι κρίμα αυτή η ευκαιρία να περάσει ανεκμετάλλευτη καθώς η Αθήνα διαθέτει όλα αυτά τα τελευταία χρόνια πολυτάλαντους νέους δημιουργούς και έντονη εικαστική δραστηριότητα που δυστυχώς δεν είναι τόσο γνωστή ούτε στην Ευρώπη ούτε και στην Ελλάδα λόγω της αδιαφορίας της Πολιτείας και των ΜΜΕ για τα τεκταινόμενα στην τέχνη.

Μαργαρίτα Πέτροβα,

εικαστικός

Η Αθήνα είναι μια πόλη με πολλές ιδιαιτερότητες, που παραμένει ενεργή και δονείται παρά την παρατεταμένη ύφεση και βιώνει σήμερα περισσότερες αντιθέσεις από ποτέ. Από τη μία τα ερείπια ενός «ζωντανού» πολιτισμού και από την άλλη η κρίση, το χρέος και οι πολίτες να υπομένουν αβέβαιοι για το μέλλον τους, χωρίς ελπίδα ότι κάτι θα αλλάξει προς το καλύτερο. Πιστεύω πως το φιλότεχνο αθηναϊκό κοινό -και όχι μόνο- έχει ανάγκη από διοργανώσεις που το κινητοποιούν πνευματικά και λειτουργούν ψυχοθεραπευτικά ιδιαίτερα σε αυτή τη δύσκολη περίοδο που η καθημερινότητα δυσκολεύει ολοένα και περισσότερο. Τροφή δεν χρειάζεται μόνο το σώμα αλλά και η ψυχή. Άρα πιστεύω ότι το κοινό θα είναι παρόν, με ανοιχτή και κριτική σκέψη στο εορταστικό κλίμα της έκθεσης που θα εξαπλωθεί σε όλη την πόλη και νομίζω πως αυτό είναι και ένα μεγάλο στοίχημα της διοργάνωσης.
 
Εξίσου σημαντικό για την επιτυχία της διοργάνωσης είναι τα ζητήματα που θα θέσει η documenta. Το κοινό έχει ανάγκη από την αλήθεια της τέχνης για να μπορέσει να επαναπροσδιοριστεί και το ίδιο μέσα από αυτή. Αυτός είναι ο σκοπός. Πιστεύω πως στόχος θα πρέπει να είναι η δημιουργία μιας κριτικής σκέψης σε σχέση με τη σημερινή κατάσταση και θέση της Ευρώπης σε όλα τα επίπεδα. Να χτιστεί ένα ουσιαστικό πεδίο έρευνας, ανταλλαγής σκέψεων και προβληματισμών μέσα από τον ουσιαστικό διάλογο.

Για πρώτη φορά καλούνται τόσοι πολλοί και διαφορετικοί θεσμοί της τέχνης να συνεργαστούν, να ξεπεράσουν όλες τις δυσκολίες και τις δυσκαμψίες τους και να ανταπεξέλθουν σ΄αυτό το τεράστιο για τα Ελληνικά δεδομένα πρότζεκτ. Οι προετοιμασίες της documenta 14 ξεκίνησαν από τα τέλη του 2013, και το Κάσελ μάς έχει προσφέρει την απαραίτητη γνώση και στήριξη σε θέματα διοργάνωσης αλλά και σε επίπεδο συνεργασιών με άλλους φορείς. Θα είναι σημαντικό από την πλευρά της πολιτείας να αξιοποιηθεί αυτή η εμπειρία και η γνώση που θα μας προσφέρει η documenta. 

Δημήτρης Καρατζάς

εικαστικός
Στο DNA της documenta υπάρχει ο επικυρωτικός της ρόλος. Από την πρώτη φορά που διοργανώθηκε, με πρωτοβουλία του ζωγράφου και καθηγητή ζωγραφικής Άρνολντ Μπόντε, στο Κάσελ της Γερμανίας υπήρχε η πρόθεση ενός ξεπεράσματος και η θεμελίωση μιας νέας κατάστασης. Ο υπότιτλος της πρώτης έκθεσης του 1955 ήταν ενδεικτικός: «Μια εκπληκτική έκθεση, η οποία μετά την οικονομική και στρατιωτική ανάκαμψη, επιτέλους μπόρεσε να αποδείξει αναμφισβήτητα και στο πολιτισμικό επίπεδο το ξεπέρασμα του φασισμού και την ξανακερδισμένη αυτοσυνείδηση στο δυτικό κομμάτι του γερμανικού κράτους». 

Εκείνη η πρώτη documenta με όχημα την τέχνη προσπάθησε να στοιχειοθετήσει μια πολιτική υπέρ μιας ενιαίας κρατικής οντότητας με σαφέστατο πολιτικό χαρακτήρα ενάντια στο κράτος της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Στα δικά μας τώρα, η documenta 14 επισκέπτεται την χώρα μας σε μια χρονική συγκυρία, αν όχι ανάλογη της μεταπολεμικής Γερμανίας, αλλά μιας οικονομικής καταστροφής που φαίνεται να μονιμοποιείται. Είναι δύσκολο να αποφύγεις τον πειρασμό να μεταθέσεις τον υπότιτλο της πρώτης έκθεσης του 1955 στο σήμερα. Αν ξαναδιαβάσουμε και κάνουμε νοηματική αναγωγή στο σημερινό πλαίσιο αυτό τον υπότιτλο και σε θέσεις κλειδιά βάλουμε δικές μας, πονεμένες, λέξεις το νόημα γίνεται αποκαλυπτικό τουλάχιστον για τις πολιτικές προθέσεις του όλου εγχειρήματος. Έτσι γεννιούνται ερωτήματα, όπως:
- Τι επικυρώνει η documenta στην Αθήνα;
- Ποιο είναι το παρελθόν σε πολιτιστικό επίπεδο που ζητείται να ξεπεραστεί;
- Ποια είναι η αντίστοιχη διαιρεμένη κοινωνία της μεταπολεμικής Γερμανίας στη σύγχρονη Ελλάδα;

Οι απαντήσεις που έχουν δοθεί μέχρι τώρα ανταποκρίνονται στον διπολικό χαρακτήρα της ελληνικής κοινωνίας. Από τη μια πολλοί αναμένουν τη διάλυση όλων των στερεότυπων μικρομορφών που έχουν καθηλώσει την ελληνική πολιτισμική ζωή για χρόνια και από την άλλη υπάρχουν πολλοί καχύποπτοι ήδη από τις πρώτες ενέργειες της οργανωτικής ομάδας της documenta. Δεν είναι τυχαίο που και σε αυτό το ζήτημα, όπως και σε όλα τα άλλα της ελληνικής κοινωνίας, υπάρχει διπολική σύγκρουση. Θα μπορούσε εδώ να αναφερθεί μια επιχειρηματολογία υπέρ και κατά των δυο πόλων, αλλά θα προτιμηθεί μπροστά στο θέαμα του καταποντισμού να φωνάξουμε μαζί με τον Γκαίτε, όταν αποθεώνει τη μούσα του, Marianne von Willemer, από τη σκοπιά της Ιστορίας:

Γιατί το βάσανο αυτό εμάς να βασανίζει
αφού στη μέγιστη χαρά μάς οδηγεί,
μήπως ψυχές μυριάδες δεν χαθήκαν
απ’ του Τιμούρ το σκήπτρο το βαρύ;

Αν ακόμα και τότε δεν δοθεί μια δικιά μας απάντηση και στον τομέα του πολιτισμού θα μείνουμε με το καβαφικό:
Και τώρα τι θα γίνουμε χωρίς βαρβάρους.