Ιστορία και λαϊκισμός

Ιστορία και λαϊκισμός: υπάρχει σχέση μεταξύ τους; Σχέση αγάπης ή μίσους; Πρόσφατα έφτασαν στα χέρια μου δύο βιβλία, τα οποία άρχισα να διαβάζω. Και τα δύο θέτουν ερωτηματικά ήδη από το εξώφυλλο τους. Πιο συγκεκριμένα, οι τίτλοι και των δύο εμπεριέχουν το ερωτηματικό - ένα ερωτηματικό που το ίδιο με τη σειρά του γεννά άλλα τόσα… 

«Τι μπορεί να κάνει η ιστορία», αναρωτιέται στο βιβλίο του ο Πατρίκ Μπουσερόν. Το βιβλίο του καθηγητή Μπουσερόν -σε μετάφραση του Γιάννη Μπαλαμπανίδη από τις εκδόσεις Πόλις- είναι όλο κι όλο το «εναρκτήριο μάθημα (του) College de France». Το μάθημα έγινε μετά τη δολοφονική επίθεση στα γραφεία του σατιρικού περιοδικού “Charlie Hebdo” και εκείνος παρά το βεβαρυμένο κλίμα των ημερών ήταν «γαλήνιος, ξεχωριστός και εξόχως ελεύθερος». Σχεδόν εκ παραλλήλου αξίζει (ή και χρειάζεται) να διαβαστεί το βιβλίο του Γιαν-Βέρνερ Μίλερ «Τι είναι ο λαϊκισμός;» (μετάφραση Δημήτρης Η. Αντωνίου, εκδόσεις Πόλις). Πρόκειται για ένα πολύ επίκαιρο βιβλίο, το οποίο διερευνά το πεδίο που όρισαν οι επιλογές και οι συμπεριφορές μιας πλειάδας πολιτικών προσώπων και κομμάτων, από τον Τραμπ έως τον ΣΥΡΙΖΑ και τους Ποδέμος. 

Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «Τι μπορεί να κάνει η ιστορία» φιλοξενείται ένα μικρό απόσπασμα από το «μάθημα» του καθηγητή Μπουσερόν: «Έχουμε ανάγκη την ιστορία, γιατί μας χρειάζεται η ανάπαυλα. Μια παύση για να καταλαγιάσει η συνείδησή μας, για να διατηρήσουμε τη δυνατότητα να έχουμε συνείδηση - ως έδρα όχι μόνο της σκέψης, αλλά και ενός πρακτικού λόγου που θα μας δίνει κάθε ελευθερία δράσης. Σε αυτό το έργο αφοσιώνονται με απόλυτη συνέπεια οι ποιητές: να διασώσουν το παρελθόν, να διασώσουν τον χρόνο από τους φρενήρεις ρυθμούς του παρόντος. Για να το πετύχουμε, λοιπόν, πρέπει να εργαστούμε ώστε να ατονήσει, να αδρανήσει, να εξουδετερωθεί ο κίνδυνος που απειλεί τη χρονικότητα και ο οποίος λεηλατεί την εμπειρία και περιφρονεί την παιδικότητα. "Να εκπλήσσουμε την καταστροφή", όπως έλεγε ο Βίκτωρ Ουγκώ ή, καθώς θα έλεγε ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, να ρισκάρουμε τη ζωή μας απέναντι σε αυτή την καταστροφή που πλησιάζει αργά και μοιάζει μάλλον με συνέχεια παρά με αιφνίδια ρήξη».

Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «Τι είναι ο λαϊκισμός;» παίρνει κανείς ένα μικρό δείγμα από την προσέγγιση του καθηγητή Μίλερ: «Εμείς και μόνο εμείς εκπροσωπούμε τον λαό, λένε. Τι κοινό έχουν η Μαρίν Λεπέν, ο Ντόναλντ Τραμπ, ο Βίκτορ Ορμπάν, ο Νικολάς Μαδούρο, ο Μπέπε Γκρίλο και θεωρούνται όλοι τους "λαϊκιστές"; Τι είναι ο λαϊκισμός; Οποιοσδήποτε ασκεί κριτική στη Wall Street ή στην Ουάσιγκτον είναι λαϊκιστής; Ποια, ακριβώς, είναι η διαφορά μεταξύ δεξιού και αριστερού λαϊκισμού; Ο λαϊκισμός φέρνει την κυβέρνηση πιο κοντά στους πολίτες ή, μήπως, αποτελεί απειλή για τη δημοκρατία; Ταυτίζεται ο λαϊκισμός με τη δημαγωγία και τη χρήση λεκτικής βίας; Ποια είναι τα βαθύτερα αίτια των εκλογικών του επιτυχιών; Πρέπει να αποκλείσουμε τους λαϊκιστές από τον δημοκρατικό δημόσιο διάλογο ή έχουμε υποχρέωση να τους εντάξουμε στο πολιτικό παιχνίδι; Ποιος είναι, τελικά, ο "λαός" και ποιος είναι σε θέση να μιλά στο όνομά του;». 

Στο ίδιο κείμενο διαβάζουμε: «Για τον Γιαν-Βέρνερ Μίλερ, ο πυρήνας του λαϊκισμού συνίσταται στην απόρριψη του πλουραλισμού - αλλά δεν εξαντλείται σε αυτήν. Οι λαϊκιστές πάντοτε θα ισχυρίζονται ότι οι ίδιοι και μόνον οι ίδιοι εκπροσωπούν τον λαό -τη "σιωπηλή πλειοψηφία"- και τα πραγματικά του συμφέροντα. Οι λαϊκιστές, επικαλούμενοι την αξίωσή τους για αποκλειστική ηθική αντιπροσώπευση του λαού, σε περίπτωση που αποκτήσουν επαρκή εξουσία, θα εγκαθιδρύσουν ένα αυταρχικό καθεστώς, το οποίο θα αποκλείει όσους δεν ανήκουν στον "αληθινό λαό".

»Ο Γιαν-Βέρνερ Μίλερ πιστεύει ότι είναι επιτακτική ανάγκη να απαντήσουμε στον λαϊκισμό. Επειδή ο λαϊκισμός οικειοποιείται τον "λαό", επειδή αρνείται το διαφορετικό και το αποκλίνον, αποτελεί μια διαρκή απειλή για την, ούτως ή άλλως εύθραυστη, δημοκρατία - που σήμερα κινδυνεύει όσο ποτέ».