Ποιος έκλεψε την πίπα του Στάλιν;

Ποιος είπε ότι δεν υπάρχει ελευθερία ως προς την επιλογή του τρόπου εορτασμού μιας επετείου; Κανείς – τουλάχιστον στις Δημοκρατίες της Δύσης. Έτσι, οι εκδόσεις Κίχλη της Γιώτας Κριτσέλη και ο ιστορικός Γιώργος Τσακνιάς αποφάσισαν ότι η δική του συμβολή στους εορτασμούς για τα 100 χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης θα ήταν η έκδοση ενός ιδιαίτερου βιβλίου όσον αφορά τουλάχιστον το περιεχόμενο. Από το τίτλο του και μόνο το καταλαβαίνεις, δεν χρειάζεται καν να επισκεφθείς τις σελίδες τους. 

«Η Πίπα του Στάλιν και άλλα (Αντι) Σοβιετικά Ανέκδοτα». Ο τίτλος του βιβλίου που ο Γιώργος Τσακνιάς είχε μια πολλαπλή ευθύνη. Σε εκείνον ανήκει η εισαγωγή, η ανθολόγηση και η απόδοση τους. 

Στην εκτεταμένη εισαγωγή του διαβάζω: «Τα ανέκδοτα (анекдоты)για το σοβιετικό καθεστὼς εμφανίστηκαν ήδη από τα πρώτα χρόνια της εγκαθίδρυσης του· παρά τις διώξεις όσων συλλαμβάνονταν να λένε ἢ και απλώς να ακούν ανέκδοτα που ασκούσαν κριτική ή γελοιοποιούσαν τη σοβιετική εξουσία και τη μαρξιστική-λενινιστικὴ ιδεολογία, γνώρισαν τεράστια διάδοση στην ΕΣΣΔ και, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στις σοσιαλιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και εξακολούθησαν να παράγονται και να αναμεταδίδονται μαζικά από τους πολίτες των χωρών αυτών έως το τέλος του «υπαρκτού σοσιαλισμού», μέχρι δηλαδή την κατεδάφιση του Τείχους του Βερολίνου το 1989 και την οριστική διάλυση της ΕΣΣΔ, το 1991. Η ιδιαιτερότητα του φαινομένου έγκειται στην τεράστια έκταση που γνώρισε, σε αντίθεση με τα ανέκδοτα που κυκλοφορούσαν σε άλλα ολοκληρωτικά καθεστώτα, στη διάρκειά του και στην ποικιλία του. Σωστά ο Αρκάντι Μάνκοφ είχε αντιληφθεί τη μοναδικότητα των αντισοβιετικών ανεκδότων και τη σημασία τους για την καθημερινότητα των Σοβιετικών πολιτών. Είναι χαρακτηριστική η επισήμανση δυτικών ερευνητών ότι, όταν ρωτούσαν πρόσφυγες απο τις χώρες του ανατολικού μπλοκ για τις συνθήκες ζωής εκεί, εκείνοι κατά κανόνα ξεκινούσαν τις απαντήσεις τους με την αφήγηση ανεκδότων που κυκλοφορούσαν στις χώρες τους. Οι ίδιοι τα έπαιρναν πολύ στα σοβαρά και θεωρούσαν πως κωδικοποιούν σε σύντομη φόρμα και περιγράφουν με ακρίβεια την καθημερινότητά τους». 

Και για να πάρετε μια γεύση από τη σπουδαία δουλειά του Τσακνιά ένα από τα ανέκδοτα που διάλεξε: Τρεις κρατούμενοι συζητούν πώς βρέθηκαν στο Γκουλάγκ. 

—Eγώ είπα ένα ανέκδοτο,λέει ὁ πρώτος. 
—Εγώ άκουσα ένα ανέκδοτο, λέει ο δεύτερος. 
—Εγώ βρέθηκα εδώ λόγω τεμπελιάς, λέει ὁ τρίτος.
—Δηλαδή;

—Να, άκουσα ένα πολιτικό ανέκδοτο και σκέφτηκα να πάω στην Κα Γκε Μπε να καταδώσω αυτόν που το είπε, για καλό και για κακό –μη βρεθώ μπλεγμένος εγώ, δηλαδή. Αλλά μετά βαρέθηκα. Ξάπλωσα και είπα μέσα μου: « Άσε, πάω αύριο». Ε, την άλλη μέρα είχε προλάβει και είχε πάει κάποιος άλλος.

Θέλετε και άλλο ένα; Μάλλον, ναι. Εγώ, προτιμώ εκείνο με την πίπα:
«Ο Στάλιν δέχεται στο γραφείο του μια αντιπροσωπεία βιομηχανικών εργατών από τα Ουράλια. Μόλις φεύγουν, ψάχνει την πίπα του να καπνίσει –πουθενά η πίπα. Φωνάζει τον Μπέρια: —Λαβρέντι, ήταν εδώ οι εργάτες απο τα Ουράλια, μόλις έφυγαν και δεν μπορώ να βρω την πίπα μου…
Ο Μπέρια αμέσως τρέχει πίσω απο την αντιπροσωπεία. Ο Στάλιν ψαχουλεύει λίγο ακόμα στο γραφείο του, ανοίγει ένα συρτάρι, σηκώνει κάτι χαρτιά και βρίσκει απο κάτω την πίπα. 
Παίρνει τηλέφωνο.
—Λαβρέντι, άκυρο, τη βρήκα τελικὰ την πίπα. Στο συρτάρι ήταν.
—Α ναί; Γιατὶ εδώ εχουν ήδη όλοι ομολογήσει. 

Όσοι δεν γνωρίζουν τον διαβόητο Μπέρια – να τους ενημερώσουμε ότι ήταν ο διοικητής της μυστικής υπηρεσίας απο το 1938, οπότε διαδέχτηκε τον Νικολάι Γιεζόφ, μέχρι το 1953 (χρονιά του θανάτου του Στάλιν). 

Και άλλο ένα, για το ζευγάρι και την ιδεολογία! «Ένα νιόπαντρο ζευγάρι πηγαίνει σε κατάστημα επίπλων και ζητά ένα κρεβάτι που να χωράει τρεις. Ο πωλητὴς παραξενεμένος τους ρωτά γιατί πρέπει να χωράει τρεις. Εκείνοι απαντούν με το σύνθημα: “Γιατί ο Λένιν είναι πάντα μαζί μας!“». 



Και ας τελειώσουμε με ένα ανέκδοτο με τα καλά του σοβιετικού καθεστώτος: «Στη συνέλευση του κολχόζ ο πρόεδρος μιλάει για το καλό που έχει κάνει το σοβιετικὸ καθεστὼς στη ζωὴ του απλού λαού: -Να, βλέπετε εδώ τη Μαρία Πετρόβνα! Τί ήταν πριν; Μια απλή αγρότισσα. Όλη μέρα σκοτωνόταν στη δουλειὰ και φορούσε κουρέλια. Και τώρα διευθύνει την Αγροτική Λέσχη. ‘Η πάρτε την Πελαγία Φιοντόροβνα, εδώ μπροστά: κι αυτή μια φτωχή και αμόρφωτη αγρότισσα ήταν, και τώρα είναι υπεύθυνη της Βιβλιοθήκης της περιφέρειάς μας. Κι απο εδώ, ὁ Στεπὰν Μητροφάνιτς. Τί ήταν; Ενας μέθυσος, ένα ρεμάλι, ένα απόβρασμα της κοινωνίας. Και τώρα είναι γραμματέας του Κόμματος!».