Πού αυτοκτονεί ο Αίας;

Ένα πραγματικά ανεκτίμητο θησαυρό για τον σύγχρονο αστικό πολιτισμό αυτής της χώρας κρύβει το ηλεκτρονικά προσβάσιμο αρχείο του Εθνικού Θεάτρου. Προγράμματα, δημοσιεύματα, φωτογραφίες, παρτιτούρες από παραστάσεις του δημόσιου θεατρικού οργανισμού ο οποίος πέραν όλων των άλλων κλήθηκε τις δεκαετίες του ΄50 και του ΄60 να αναλάβει να φέρει εις πέρας μια σημαντική αποστολή: Να συνδράμει με τις καλοκαιρινές παραστάσεις του σε αρχαία θέατρα στην Αθήνα αλλά και στην περιφέρεια – όπως η Επίδαυρος και η Δωδώνη- την ελκυστικότητα του τουριστικού προϊόντος ως ένα πακέτο βιωματικής εμπειρίας των ταξιδιωτών/επισκεπτών. Το Εθνικό Θέατρο – σε αυτές τις δεκαετίες- στήριξε και το «άνοιγμα» σε νέες καλλιτεχνικές δυνάμεις –για παράδειγμα, ο Μίκης Θεοδωράκης καλείται το 1961 να συνθέσει για παράσταση αρχαίου δράματος. «Αίας» του Σοφοκλή σε μετάφραση του Ιωάννη Γρυπάρη και σκηνοθεσία Τάκη Μουζενίδη. Ο 36χρονος τότε Θεοδωράκης έχει και την ευθύνη της σύνθεσης και την ευθύνη της μουσικής διεύθυνσης. Ο 37χρονος τότε Αργύρης Κουνάδης αναλαμβάνει την μουσική σύνθεση και διεύθυνση στην παράσταση «Ιφιγένεια η εν Αυλίδι» σε σκηνοθεσία του Κωστή Μιχαηλίδη αλλά και στην παράσταση «Αχαρνής» που ανεβαίνει σε μετάφραση Θρασύβουλου Σταύρου και σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού. Στην ίδια παράσταση ο Γιώργος Βακαλό είχε την ευθύνη για την σκηνογραφία και τα κοστούμια («ενδυμασίαι», όπως διαβάζουμε στο πρόγραμμα).

Οι παραστάσεις αυτές παίζονται στο αρχαίο θέατρο Επιδαύρου (στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Επίδαυρος 1961»). Πάντως, η παράσταση του Μουζενίδη δεν φαίνεται να ικανοποίησε σχεδόν κανέναν από τους κριτικούς των αθηναϊκών εφημερίδων. Για παράδειγμα, ο Γεράσιμος Σταύρου βρίσκει τον τρόπο να διασώσει στο κείμενο της κριτικής του (εφημερίδα «Η Αυγή», 7/7/1961) την μουσική του Μίκη Θεοδωράκη αν και «στην τόσο ιδιόμορφη τραγωδία του Σοφοκλέους, μας άφησε την εντύπωση πως βρισκόταν στην αμηχανία της “πρώτης δοκιμής”…». Ο Θεοδωράκης έχει επιστρέψει στην Ελλάδα και την Αθήνα το 1960. Το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους ηχογραφείται για πρώτη φορά ο «Επιτάφιος» ( Στην πρώτη εκδοχή του μελοποιημένου ποιήματος του Γιάννη Ρίτσου ερμηνεύτρια είναι η Νάνα Μούσχουρη σε ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας Μάνου Χατζιδάκι).Την ίδια χρονιά ο Μίκης Θεοδωράκης αρχίζει και, σχεδόν, τελειώνει το «Άξιον Εστί» του Οδυσσέα Ελύτη. Το 1960, επίσης, ο Μίκης Θεοδωράκης γράφει τη μουσική για τα «Επιφάνεια», σε ποίηση Γιώργου Σεφέρη, και συνθέτει δεκάδες κύκλους τραγουδιών που βρίσκουν βαθύτατη απήχηση στην Ελλάδα.Τέλος, ιδρύει την Μικρή Συμφωνική Ορχήστρα Αθηνών και δίνει πολλές συναυλίες στη χώρα προσπαθώντας να εξοικειώσει τον κόσμο με τη συμφωνική μουσική.

Αυτά ως προς τον Θεοδωράκη και το Εθνικό Θέατρο – 3 χρόνια πριν από την εκλογή του ως βουλευτή της Β΄ Περιφέρειας Πειραιώς με την σημαία της ΕΔΑ.

Πάντως, η παράσταση «Αίας» έγινε αφορμή για μια μικρή αστική διαμάχη μεταξύ δύο εφημερίδων – μια διαμάχη έστω και με ψευδώνυμα. Στις 8 Ιουλίου 1961 στην εφημερίδα Τα Νέα δημοσιεύεται ένα κείμενο με τίτλο «Πού αυτοκτονεί ο Αίας;», τίτλος που συνοδεύεται από διευκρινιστικούς υπότιτλους: «Πάντως όχι εκεί που τον... σκοτώνει η παράστασις της Επιδαύρου! Μεταφραστής και σκηνοθέτης αγνοούν σαφή σκηνογραφικήν ένδειξιν του Σοφοκλέους». Υπογραφή: Αστερίσκος. Στο κείμενο μεταξύ άλλων ο συντάκτης των «Νέων» κοιτάζει προς την Σοφοκλέους – την παραδοσιακή έδρα της εφημερίδας «Η Καθημερινή» της Ελένης Βλάχου- και στέλνει ουκ ολίγα βέλη για την προσπάθεια του κριτικού της για το …εργαλείο της αυτοκτονίας του Αίαντα. Το …πτυσσόμενο σπαθί όπως γράφεται. Η διαμάχη συνεχίζεται τις επόμενες μέρες και ο Αστερίσκος επανέρχεται δριμύτερος: Στις 10 Ιουλίου δημοσιεύεται το κείμενο με τίτλο: «Κι' όμως το Εθνικό εσκότωσε τον "Αίαντα" μπρος στα μάτια μας!», ενώ στον υπότιτλο υπάρχει και η αναφορά στον συντάκτη της «Καθημερινής» (ψευδώνυμο Αθηναίος): «Κι' ο ψευτο-Αθηναίος την πικρή αλήθεια!». Και το …πανηγύρι αρχίζει. Ένα πανηγύρι όπου συμμετέχουν ακόμη και οι εκδόσεις λεξικών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.