Τα παιδιά του δρόμου και οι δομές στήριξής τους στην Αθήνα του 19ου αιώνα

Η ιστορία του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός» είναι συνυφασμένη με την πολιτιστική ζωή της Αθήνας από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα έως και τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. Από το νεοκλασικό κτήριο της πλατείας Καρύτση πέρασαν πλήθος ποιητών, συγγραφέων, καλλιτεχνών.

Ο «Παρνασσός» ιδρύθηκε το 1865 από τους νεαρούς γιους του νομισματολόγου Παύλου Λάμπρου με στόχο να αποτελέσει ένα κέντρο γραμμάτων και τεχνών, εμπνευσμένο από το ομώνυμο ρεύμα του «παρνασσισμού» που μεσουρανούσε την ίδια περίοδο στην Ευρώπη, αντλώντας από τα εξιδανικευμένα πρότυπα της αρχαιότητας.

Ακολουθώντας την επηρεασμένη από τις αρχές του ευεργετισμού πρακτική της εποχής, οι ιδρυτές του Φ.Σ. «Παρνασσός» ανέπτυξαν και δραστηριότητες κοινωνικού – προνοιακού χαρακτήρα. Πιο συγκεκριμένα, το 1872 αποφάσισαν την ίδρυση μίας σχολής για τα άπορα παιδιά της πρωτεύουσας. Στόχος αυτής της ενέργειας ήταν σε πρώτη φάση η καταπολέμηση της περιθωριοποίησης ενός πλήθους ανήλικων που σύχναζε στην παλιά αγορά της Αθήνας και εξελισσόταν σε ένα είδος «αθλίων».

Στο σκεπτικό της απόφασης υπήρχε μία γλαφυρή περιγραφή της εικόνας που παρουσίαζαν οι μικροί παρίες της πόλης: «παιδία μέχρι εφήβων και νεανίσκων ημίγυμνα, με τας σάρκας διαφαινομένας διά μέσου μόλις συγκρατουμένων ρακών, ρυπαρά, εκ γενετής άπλυτα, ασκεπή και γυμνόποδα απόζοντα σωματικώς και ψυχικώς, άεργα, έχοντα διαρκώς δοσοληψίας μετά της αστυνομίας, εκτελούντα, αν συγκατετίθεντο, κανέν θέλημα, αναίσχυντα την μορφήν, άσεμνα τας κινήσεις, με το στόμα πλήρες βωμολοχιών και βλασφημιών, αναιδώς καπνίζοντα, αποζώντα εκ της τύχης, όπως οι κύνες της αγοράς, δεχόμενα λακτίσματα ως αυτοί, αλλ' έτοιμα να δαγκάσουν ως αυτοί».

Τον Δεκέμβριο του 1872 η Σχολή ήταν έτοιμη και το ενδιαφέρον για ένταξη στο πρόγραμμα της εξαιρετικά μεγάλο, γεγονός που αποκαλύπτει τη σημαντικότητα της δομής αλλά και το μέγεθος του προβλήματος.

Στα χρόνια που ακολούθησαν ο Παρνασσός καταπιάστηκε με όλα σχεδόν τα ζητήματα που αφορούσαν στα παιδιά του δρόμου. Από εκείνα που κατέφθαναν από τις επαρχίες και είχαν «παραχωρηθεί» για εργασία από τους γονείς τους έναντι αμοιβής σε κάποιον πάτρωνα, τα ορφανά των πολέμων, όσα δεν διέθεταν τα μέσα για να μάθουν γράμματα ή κάποια τέχνη. Ιδιαίτερο δε ενδιαφέρον έχει το ότι ο Φ.Σ Παρνασσός επιχείρησε να τα εντάξει σε ένα είδος «κανονικότητας» και να δώσει στην εκπαίδευση τους συνέχεια, μέσω της δημιουργίας ενός ταμιευτηρίου όπου τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα να καταθέτουν μέρος από τα μεροκάματα τους.

Εκτός της Σχολής του (που την περίοδο του μεσοπολέμου στεγάστηκε σε νέες εγκαταστάσεις επί της οδού Θεμιστοκλέους στην Ομόνοια), ο Παρνασσός λειτούργησε και το πρώτο «υπνωτήριο» (στην οδό Αθηνάς), ένα είδος ξενώνα που χρησιμοποιούσαν έναντι υποτυπώδους αξίας αντιτίμου οι άστεγοι ανήλικοι που δούλευαν ως λούστροι, μεταφορείς και χαμάληδες.

Πηγές
Κωνσταντίνος Βοβολίνης, Το χρονικόν του "Παρνασσού" (1865-1950), Αθήνα 1951
Η Πεντηκονταετηρίς των Σχολών των Απόρων παίδων Παρνασσού, Αθήνα 1923