Οι επιστολές του Ανδρέα Παπανδρέου προς τον Σουηδό πρωθυπουργό Tage Erlander
Στις αρχές του 1968 ο Ανδρέας Παπανδρέου αποφυλακίζεται από το δικτατορικό καθεστώς υπό την πίεση των διαμαρτυριών της διεθνούς ακαδημαϊκής κοινότητας. Την ίδια εποχή ο σοσιαλδημοκράτης Tage Erlander στη Σουηδία έχει διανύσει μία διαδρομή 22 χρόνων στο τιμόνι της χώρας του και έχει βάλει τις βάσεις του αποκαλούμενου «σουηδικού μοντέλου», ενός οικονομικο-πολιτικού συνδυασμού ελεύθερης αγοράς και κοινωνικού κράτους. Η Σουηδία συγκαταλέγεται ήδη στις δέκα ισχυρότερες οικονομίες του πλανήτη και μία από τις πρώτες ως προς τον βαθμό ενσωμάτωσης και εμπέδωσης των δημοκρατικών αρχών. Υπό αυτές τις ιδιότητες της προσφέρει σημαντική υποστήριξη στον ελληνικό αντιδικτατορικό αγώνα, καταγγέλλοντας παράλληλα το καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 στους διεθνείς οργανισμούς. Γράφει σχετικά ο Α. Παπανδρέου:
«Είναι δύσκολο να περιγράψω με λέξεις την ευγνωμοσύνη μου προς εσάς προσωπικά, για την πλέον σημαντική πολιτική σας ενέργεια να ανακοινώσετε δημόσια την απόφαση σας υπό την ιδιότητα σας ως Αρχηγός του Σοσιαλιστικού Δημοκρατικού κόμματος της Σουηδίας, να στηρίξετε το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα τόσο ηθικά, όσο και υλικά. Αυτό είχε τεράστιο αντίκτυπο στο εσωτερικό της Ελλάδας, καθώς ενίσχυσε το αίσθημα ελπίδας των Ελλήνων και υπονόμευσε με αποφασιστικό τρόπο τα σχέδια των συνταγματαρχών για ουδετερότητα του δυτικού κόσμου έναντι του ελλείμματος ελευθερίας στην Ελλάδα. Ταυτόχρονα, στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η σουηδική στάση λαμβάνεται πολύ σοβαρά υπόψιν, ανοίξατε τον δρόμο για νέες εξελίξεις, όπως οι διακηρύξεις κατά της χούντας και υπέρ των δημοκρατικών δυνάμεων στην Ελλάδα των Robert Kennedy και και Eugene McCarthy». (30 Απριλίου 1968)
Τον Σεπτέμβριο του 1968 οι Συνταγματάρχες διοργανώνουν δημοψήφισμα για νέο «σύνταγμα». Ο Παπανδρέου απευθύνεται στους ευρωπαίους σοσιαλδημοκράτες, στον Erlander ιδιαιτέρως, ζητώντας βοήθεια προκειμένου «οι διαμορφωτές πολιτικής σε Ευρώπη και Αμερική να στρέψουν την προσοχή τους στις επιπτώσεις της επιβολής ενός συνταγματαρχικού συντάγματος».
Ο Ανδρέας Παπανδρέου με τα παιδιά του στη Σουηδία την περίοδο της δικτατορίας (Αρχείο Α. Παπαπανδρέου)
To «σύνταγμα» που προωθείται είναι ολοκληρωτικό, κατοχυρώνει την παρουσία του στρατού στην πολιτική ζωή, αναθέτει τη νομοθεσία στο υπουργικό συμβούλιο, ευνουχίζει τις βασικές ελευθερίες των πολιτών και αποτελεί ένα «νομικό πλαίσιο μόνιμης δουλείας» αναφέρει ο Παπανδρέου. «Οι Έλληνες πολίτες θα πάνε στις κάλπες υπό συνθήκες στρατιωτικού νόμου, εκτεταμένου κύματος συλλήψεων, φυλακίσεων, εξοριών, βασανιστηρίων και γενικού εκφοβισμού στο πλαίσιο ενός αστυνομοκρατούμενου κράτους. Το δημοψήφισμα είναι μία παρωδία της δημοκρατικής διαδικασίας, μία διακωμώδηση των παραδόσεων της δυτικής δημοκρατίας».
Στιγμιότυπο από επίσκεψη του Α. Παπανδρέου τη δεκαετία του '80 στη Σουηδία. Εδώ με τον πρωθυπουργό της χώρας (Αρχείο Α. Παπανδρέου)
«Από τη στιγμή που αυτό το σύνταγμα θα επιβληθεί στους Έλληνες πολίτες (…) οι συνταγματάρχες θα επιδιώξουν να πάνε σε εκλογές (…) Μπορεί με βεβαιότητα να προβλεφθεί ότι ορισμένοι συντηρητικοί θα επιλέξουν να αποδεχτούν το σύνταγμα στο πλαίσιο σύστασης κομμάτων, υποβολής υποψηφιοτήτων και συμμετοχής στη νέα βουλή. Οι επιπτώσεις μιας τέτοιας εξέλιξης δεν μπορούν να αγνοηθούν(…) μία μειονότητα του εκλογικού σώματος θα έχει φωνή υπό το νέο σύνταγμα, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία θα έχει στερηθεί το δικαίωμα έκφρασης. Είναι ξεκάθαρο ότι η μοναδική επιλογή για την πλειοψηφία υπό τέτοιες συνθήκες είναι η επαναστατική οδός. Είναι επίσης ξεκάθαρο ότι σε τέτοια περίπτωση η σύγκρουση θα πάρει διαστάσεις εμφυλίου πολέμου».
Δύο στοιχεία/παρατηρήσεις που προκύπτουν από τα προαναφερθέντα αποσπάσματα και που ενδεχομένως έχουν σύγχρονο ενδιαφέρον: πρώτον, η επίδραση της Ευρώπης και η παρουσία της είτε ως παραστάτη είτε ως αντισταθμιστή στην αμερικανική γεωπολιτική, και δεύτερον, οι επιπτώσεις σε πολιτικά ήθη από τον ευτελισμό του συντάγματος.
Πηγή:
Labour movement Archives and Library
Αρχείο Ανδρέα Γ. Παπανδρέου (φωτογραφικό υλικό)