Ένα συγκλονιστικό γράμμα στον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες: Πατέρα, αν ήσουν σήμερα εδώ...
Πώς μιλάς για τον κορωνοϊό στον συγγραφέα του «Έρωτα στα χρόνια της Χολέρας»; - Ένας φανταστικός διάλογος με ένα διακριτικό, πικρό σε πολλά σημεία χιούμορ για την ανθρωπότητα
Βασίλης Τσακίρογλου
Ο Ροντρίγκο Γκαρσία, γιος του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, ενός από τους μεγαλύτερους λογοτέχνες που γνώρισε ποτέ ο κόσμος, στέλνει γράμμα στον πατέρα του. Το ότι ο Κολομβιανός νομπελίστας συγγραφέας είναι νεκρός εδώ και 6 χρόνια, ουδόλως πτοεί τον Ροντρίγκο Μάρκες. Η επιστολή του Ροντρίγκο όπως δημοσιεύεται στους New York Times, είναι ανοιχτή και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Με ένα διακριτικό, πικρό σε πολλά σημεία χιούμορ για την ανθρωπότητα, ο 60χρονος σήμερα Ροντρίγκο Γκαρσία, ζητά βοήθεια από τον σοφό μπαμπά του.
Έχοντας απογοητευτεί από τον εαυτό του και τους γύρω του να αντλήσουν χρήσιμα διδάγματα για το μέλλον, ο Ροντρίγκο ανοίγει φανταστικό διάλογο με τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες. Στον οποίον απευθύνει μια επιστολή γεμάτη αγάπη και τρυφερότητα. Ο Ροντρίγκο δεν είναι συγγραφέας αλλά σκηνοθέτης. Παρόλ' αυτά, καταθέτει κάτι πολύ κοντινό στο αριστούργημα του πατέρα του, τον «Έρωτα στα χρόνια της Χολέρας». Ως προς την ειλικρίνεια των αισθημάτων, αν μη τι άλλο.
Ακολουθεί το γράμμα του Ροντρίγκο προς τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες:
«Γκάμπο, [σσ: το χαϊδευτικό ψευδώνυμο του Μάρκες] στις 17 Απριλίου ήταν η 6η επέτειος του θανάτου σου και ο κόσμος συνέχισε αμέριμνος να λειτουργεί όπως πάντα, με τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται με εκπληκτική και δημιουργική βαναυσότητα, εξαίρετη γενναιοδωρία και αυτοθυσία, καθώς και με όλα τα άλλα είδη συμπεριφοράς ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα.
Υπάρχει όμως κάτι καινούργιο: Μια πανδημία. Εξ όσων γνωρίζουμε ξεπήδησε από μια αγορά τροφίμων όπου ένας ιός πέρασε από κάποιο ζώο στον άνθρωπο. Ένα μικρό βήμα για τον ιό, ένα μεγάλο άλμα για το είδος του. Πρόκειται για ένα ον που, προκειμένου να φτάσει να γίνει το αιμοβόρο τερατάκι που είναι τώρα χρειάστηκε ένα απροσδιόριστο διάστημα για να εξελιχθεί μέσω της φυσικής επιλογής. Νομίζω όμως πως δεν είναι σωστό να αναφερόμαστε στον ιό με τέτοιου είδους εκφράσεις και λυπάμαι εάν τα λόγια μου τον προσέβαλαν. Στην πραγματικότητα δεν έχει κάτι μαζί μας. Κάνει τη δουλειά του επειδή μπορεί. Σίγουρα μας θυμίζει κάτι σε εμάς τους ανθρώπους. Δεν υπάρχει κάτι προσωπικό ανάμεσα στον ιό και οποιονδήποτε από μας.
Δεν περνά ούτε μία ημέρα που να μην διαβάζω κάπου μια παραπομπή στο μυθιστόρημά σου 'Έρωτας στα χρόνια της Χολέρας', κάποια περαστική αναφορά στον τίτλο του ή στην επιδημία αϋπνίας για την οποίαν έγραφες στο 'Εκατό χρόνια μοναξιάς'.Μου είναι αδύνατον να κάνω εικασίες για το πώς θα το αντιλαμβανόσουν όλο αυτό που μας συμβαίνει. Εσύ ανέκαθεν γοητευόσουν από τις επιδημίες, τις πραγματικές ή αυτές που έβγαιναν μέσα από τη λογοτεχνική φαντασία. Όσο γοητευόσουν από τα πράγματα και τους ανθρώπους που ξανάρχονται.
Ο γιος του σπουδαίου συγγραφέα σε αποκαλυπτήρια προτομής του πατέρα του
Εσύ δεν είχες γεννηθεί ακόμη όταν η Ισπανική Γρίπη σάρωνε τον πλανήτη. Μεγάλωσες όμως σε ένα σπίτι όπου ακούγονταν διαρκώς διηγήσεις ιστοριών. Και όπου η πανούκλα, όπως τα φαντάσματα και οι συγνώμες, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σαν καλή πρώτη ύλη για να κάνεις λογοτεχνία. Έλεγες ότι οι άνθρωποι γύρω σου μιλούσαν για γεγονότα παμπάλαια, που συνέβησαν την εποχή του κομήτη -πιθανότατα τότε, στην αρχή του 20ου αιώνα που ο κομήτης του Χάλεϊ είχε πλησιάσει υπερβολικά κοντά στη Γη.
Θυμάμαι πόσο πολύ ήθελες, πόσο ανυπομονούσες να τον δεις με τα ίδια σου τα μάτια όταν ξανάρθε, προς το τέλος της χιλιετίας. Ο κομήτης ασκούσε πάνω σου μια υπνωτιστική σαγήνη, σαν ένα μυστηριώδες ρολόι που σημαίνει σιωπητήριο μία φορά κάθε 76 χρόνια, ακολουθώντας έναν κύκλο που ταυτίζεται περίπου με τη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής. Σύμπτωση; Μάλλον μία ακόμη πλάνη. Εσύ ήσουν άθεος, ταυτόχρονα όμως πίστευες ότι θα ήταν αδύνατον να μην υπάρχει ένα γενικότερο σχέδιο για την ανθρωπότητα. Το θυμάσαι αυτό; Μπορεί να μη δεχόσουν ότι υπήρχε ένας αφηγητής πίσω από όλα. Φαντάζομαι όμως ότι τώρα πια ξέρεις τι ισχύει επ' αυτού. Έχεις εκ των έσω γνώση.
Η πανδημία επέστρεψε. Παρά τις μεγάλες προόδους της επιστήμης και την εφευρετικότητα του είδους μας για την οποίαν τόσα καλά λέγονται, η καλύτερη μέθοδος άμυνας που διαθέτουμε είναι να κλειστούμε στο σπίτι μας. Να κρυβόμαστε στις σπηλιές μας από τον εξολοθρευτή. Είναι μια στιγμή ταπείνωσης για όσους έχουν έστω και μια μικρή τάση προς την ταπεινοφροσύνη. Για άλλους, είναι άλλο ένα ενοχλητικό πράγμα που πρέπει να συνθλίψουν.
Δύο χώρες που αγαπούσες πολύ, η Ισπανία και η Ιταλία, είναι ανάμεσα σε αυτές που έχουν χτυπηθεί περισσότερο. Κάποιοι από τους πιο παλιούς σου φίλους προσπαθούν να επιβιώσουν στα ίδια διαμερίσματα πολυκατοικιών στη Βαρκελώνη, τη Μαδρίτη και το Μιλάνο. Εκεί που είχατε πάει αμέτρητες φορές επί δεκαετίες μαζί με τη Μερσέδες [σσ: τη σύζυγο του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες και μητέρα του Ροντρίγκο].
Έχω ακούσει πολλούς από εκείνη τη γενιά να λένε ότι είναι αποφασισμένοι να επιμείνουν. Αν μη τι άλλο επειδή δεν μπορούν να αφήσουν μια γρίπη να τους σκοτώσει ενώ έχουν επιβιώσει από καρκίνους, τυράννους, επαγγέλματα, από την ευθύνη και από το γάμο.
Δεν είναι μόνο ο θάνατος που μας τρομοκρατεί, αλλά οι συνθήκες. Μια τελευταία αποχώρηση χωρίς αντίο, ανάμεσα σε ξένους ντυμένους σαν εξωγήινους, δίπλα σε μηχανήματα που δεν σταματούν να χτυπούν άκαρδα 'μπιπ', περιστοιχισμένοι από άλλους σε παρόμοια κατάσταση, μακριά όμως από τους δικούς μας ανθρώπους. Αυτός ήταν ο χειρότερος φόβος σου: Η μοναξιά.
Μιλούσες συχνά για το βιβλίο του Ντάνιελ Ντεφόε [σσ: ο συγγραφέας του 'Ροβινσώνος Κρούσου'] 'Η Χρονιά της Πανούκλας'. Το θεωρούσες σαν μία από τις πιο ισχυρές επιρροές που είχες δεχτεί. Έως χθες όμως είχα ξεχάσει ότι ακόμη και το πιο αγαπημένο από τα αγαπημένα σου έργα, ο 'Οιδίπους Τύραννος' περιστρέφεται γύρω από τις προσπάθειες ενός βασιλιά να δώσει τέλος σε έναν λοιμό. Πάντα θυμόμουν ότι το κυρίαρχο στοιχείο ήταν η τραγική ειρωνία για τη βασιλική μοίρα, στην πραγματικότητα όμως ήταν η επιδημία που απελευθέρωσε τις δυνάμεις οι οποίες προκάλεσαν την εξέλιξη σε αυτή την τραγωδία.
Κάποια φορά είχες πει ότι αυτό που μας στοιχειώνει με τις επιδημίες είναι ότι μας θυμίζουν την προσωπική μας μοίρα. Παρά τις προφυλάξεις, την ιατρική φροντίδα, την ηλικία ή τον πλούτο, μπορεί να κληρώσει στον καθέναν. Η μοίρα και ο θάνατος, αυτά κι αν είναι αγαπημένα θέματα για έναν συγγραφέα.
Νομίζω ότι εάν ήσουν κι εσύ εδώ τώρα θα είχες τρελαθεί από ενθουσιασμό, όπως πάντα, με τους ανθρώπους. Ο όρος 'άνθρωπος' δεν πολυχρησιμοποιείται πια όπως τον είχες συνηθίσει στον καιρό σου. Θα κάνω όμως μιαν εξαίρεση. Όχι σαν δείγμα υποταγής στην πατριαρχία που τόσο απεχθανόσουν. Αλλά διότι η λέξη 'άνθρωπος' θα αντηχήσει στα αυτιά του νέου και πολλά υποσχόμενου συγγραφέα που κάποτε υπήρξες, με περισσότερη λογική και πιο πολλές ιδέες μέσα στο κεφάλι σου από όσες μπορούσες να ξέρεις τι να τις κάνεις. Είχες όμως και μια βαθιά πεποίθηση ότι το πεπρωμένο είναι γραφτό εκ των προτέρων. Ακόμη και για ένα πλάσμα κατ' εικόνα του Θεού, καταραμένου να έχει ελεύθερη βούληση.
Θα ένιωθες οίκτο για το πόσο ευάλωτοι είμαστε. Θα μαγευόσουν από το πόσο καλά είμαστε συνδεδεμένοι μεταξύ μας και θα θλιβόσουν για τον πόνο.Θα εξοργιζόσουν με τον κυνισμό κάποιων ηγετών και θα σε συγκινούσε ο ηρωισμός των ανθρώπων που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Και δεν θα κρατιόσουν να ακούσεις το πώς οι ερωτευμένοι αψηφούν κάθε εμπόδιο, ακόμη και τον κίνδυνο να πεθάνουν, για να είναι μαζί. Περισσότερο όμως από κάθε τι άλλο, θα ένιωθες αγάπη για τους ανθρώπους. Όπως ένιωθες πάντα.
Πριν από μερικές εβδομάδες, στη διάρκεια των πρώτων ημερών του κατ' οίκον περιορισμού μας, έσπαγα το κεφάλι μου να εξηγήσω στον εαυτό μου τι σημαίνουν όλα αυτά. Ή, έστω, τι θα μπορούσε να βγει από όλο αυτό. Απέτυχα οικτρά. Η ομίχλη είναι υπερβολικά πυκνή. Ακόμη και τώρα που έχουμε μπει σε μια καθημερινή ρουτίνα -όπως γίνεται τελικά ακόμη και στους πιο φρικαλέους πολέμους- εξακολουθώ να είμαι ανήμπορος να τα βάλω όλα σε μια σειρά στο μυαλό μου με ένα σχετικά ικανοποιητικό τρόπο. Πολλοί είναι σίγουροι ότι η ζωή μας δεν θα είναι ποτέ ξανά η ίδια. Είναι πολύ πιθανόν ότι κάποιοι από εμάς θα κάνουν μεγάλες αλλαγές. Οι περισσότεροι από μας θα κάνουν μικρότερες. Υποψιάζομαι όμως ότι οι πιο πολλοί θα ξαναμπούν στο χορό. Το γεγονός ότι, εξαιτίας της πανδημίας, έχουμε πια μια απόδειξη πως η ζωή εξαφανίζεται με τους πιο αναπάντεχους τρόπους, δεν είναι πολύ καλό επιχείρημα για να ζήσουμε όσο πιο έντονα γίνεται και να ζήσουμε το τώρα; Ένα από τα εγγόνια σου έχει εκφράσει ακριβώς αυτή την άποψη.
Οι περιορισμοί των κινήσεών μας έχουν αρχίσει να χαλαρώνουν κατά τόπους και λίγο λίγο ο κόσμος θα αποπειραθεί να κάνει βήματα προς τα έξω, προς την κανονικότητα. Όμως ακόμη και η φαντασίωση της επικείμενης απελευθέρωσης, έχει κιόλας κάνει κάποιους να ξεχάσουν τις υποσχέσεις που πρόσφατα έδιναν στους θεούς. Ξεθωριάζει και υποχωρεί η θέλησή μας να επεξεργαστούμε εσωτερικά, στο βαθύτερο εγώ μας, τις συνέπειες της πανδημίας. Ακόμη κι εκείνοι από εμάς που είχαν μεγάλη επιθυμία να κατανοήσουν τι έγινε θα μπουν στον πειρασμό να ερμηνεύσουν τα γεγονότα καταπώς τους βολεύει. Το shopping ήδη απειλεί να κάνει τη μεγάλη επιστροφή σαν το αγαπημένο μας ναρκωτικό.
Είμαι ακόμη στο σκοτάδι. Φαίνεται πως επί του παρόντος θα πρέπει να περιμένω από τις μεγάλες αυθεντίες, τις παρούσες και τις μέλλουσες, να μεταβολίσουν την κοινή εμπειρία. Ανυπομονώ να 'ρθει αυτή η ημέρα. Ένα τραγούδι, ένα ποίημα, μια ταινία ή ένα μυθιστόρημα θα με στρέψει τελικά στη γενική κατεύθυνση, προς εκείνο το σημείο όπου θα έχω θάψει τις σκέψεις και τα συναισθήματά μου. Και όταν θα φτάσω εκεί, είμαι βέβαιος ότι θα πρέπει να σκάψω μόνος μου για να τα βρω.
Στο μεταξύ, η Γη εξακολουθεί να γυρίζει και η ζωή παραμένει γεμάτη μυστήρια, γεμάτη δύναμη, γεμάτη εκπλήξεις. Ή, όπως έλεγες εσύ συνήθως με λιγότερους επιθετικούς προσδιορισμούς και περισσότερη ποίηση, κανείς δεν μπορεί να διδάξει τίποτα στη ζωή.
Δέκα χρόνια πολυτέλειας, δέκα χρόνια αφοσίωσης στην ωρολογοποιία που έχει ποιότητα, καινοτομία και αψεγάδιαστη αισθητική, από μια δυναμική ελληνική εταιρεία που επενδύει στον χρόνο και αναπτύσσεται συνεχώς.
