Νέα Εποχή για τη Σπάρτη: Νέο αρχαιολογικό μουσείο και νέος χώρος για τα εντυπωσιακά ψηφιδωτά!

Πριν από λίγες μέρες υπεγράφη η σύμβαση για την υλοποίηση της μελέτης κατόπιν αρχιτεκτονικού σχεδιασμού για το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Σπάρτης ενώ παράλληλα εγκρίθηκε και η σύμβαση που αφορά στα επισκευαστικά έργα για το παλαιό. Επίσης προχωρούν τα έργα ανάπλασης που αφορούν στα δυο μεγάλης σπουδαιότητας ψηφιδωτά που είχαν αποκαλυφθεί μετά από ανασκαφές κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα στην Σπάρτη ύστερα από την έγκριση και υπογραφή της Υπουργού Πολιτισμού κ. Λίνας Μενδώνη Καθοριστικό ρόλο στην υλοποίηση αυτών των έργων φαίνεται να διαδραματίζει το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ) το οποίο ανέλαβε τη δωρεά τόσο για την κατασκευή του μουσείου ανάδειξης των ψηφιδωτών δαπέδων, όσο και για τα έργα επισκευής στο παλιό αρχαιολογικό μουσείο. Σε κάθε περίπτωση, ύστερα από αυτά τα έργα αναβάθμισης του αρχαίου και ρωμαικού πολιτισμού το ενδιαφέρον φαίνεται να μετατοπίζεται και να εστιάζεται και πάλι στη Σπάρτη, ένα κέντρο παγκόσμιου ιστορικού ενδιαφέροντος.

Η σπουδαιότητα των ευρημάτων

Εκεί κάτω από τον περήφανο Ταύγετο και με το Μυρτώο Πέλαγος να της φέρνει τη θαλασσινή αύρα και την ανοιχτωσιά η Σπάρτη αποτέλεσε όχι μόνο το ανυπέρβλητο κέντρο της Αρχαιότητας κατά τον 6ο και 5ο αιώνα π.Χ, αλλά και ένα δεσπόζον μέρος κατά τη ρωμαικη εποχή. Βέβαια ευρήματα από ανασκαφές-όπως δυο υπέροχα χρυσά κύπελλα και οι θολωτοί τάφοι σε Αμύκλες και Βαφειό- δείχνουν ότι η περιοχή πρέπει να κατοικείται ήδη από την 3η χιλιετία π.Χ. Τη φήμη της, ωστόσο, η Σπάρτη την απέκτησε ύστερα από τη θρυλική, μέχρι εσχάτων μάχη, των Θερμοπυλών με τον Λεωνίδα να δείχνει το ανάστημά του απέναντι στον επικών διαστάσεων περσικών στρατών. Ο θρύλος του Λεωνίδα κρατάει μέχρι σήμερα ενώ η υπεροχή της σπαρτιατικής φάλαγγας είναι διάσημη σε όλο τον κόσμο. Παρότι όμως η περίοδος της Σπαρτιατικής ηγεμονίας ειναι γνωστή και αξιοσήμαντη, αυτό που δεν είναι γνωστό είναι ότι αυτός ο θαυμασμός θα οδηγήσει τους Ρωμαίους στην περιοχή όπου θα θελήσουν να θεσπίσουν τη νέα “Λακεδαιμονία”-έτσι τουλάχιστον θα είναι γνωστή κατά την περίοδο των βυζαντινών χρόνων. Δυστυχώς οι επιδρομές των Γότθων και η μανία του Αλάριχου θα προξενήσουν ανεπανόρθωτες καταστροφές στην περιοχή και μαζί με την επιδημία πανώλης θα κάνουν τις άλλοτε εύρωστες πόλεις της βασιλείας του Ιουστινιανού να ερημώσουν. Θα ακολουθήσουν σεισμοί και άλλες καταστροφές που εξηγούν γιατί σύμφωνα με το “Χρονικό της Μονεβασιάς”, οι κάτοικοι μετεγκαταστάθηκαν στη Σικελία. Ωστόσο τα θαυμαστά έργα που αποκαλύφθηκαν από μια σειρά ανασκαφές δείχνουν ότι το μεγαλείο της Σπάρτης ήταν ένα κεφάλαιο που ακόμα δεν έχει πλήρως αποκαλυφθεί και αξίζει της ανάδειξης του και εκτείνεται από τη Νεολιθική εποχή μέχρι τα χρόνια του Βυζαντίου.

Τα δυο ψηφιδωτά-η σπουδαιότητα της 'Αρπαγής της Ευρώπης”

Αρκεί να αναφέρουμε ότι το περίφημο ψηφιδωτό με την “αρπαγή της Ευρώπης” που βρέθηκε στη Σπάρτη έχει εμπνεύσει μια σειρά από αναφορές και καλλιτέχνες όπως τους αδελφούς Νίκο και Παντελή Σωτηριάδη οι οποίοι δημιούργησαν το γλυπτό που είναι τοποθετημένο στην είσοδο του κτηρίου του Ευρωπαικού Κοινοβουλίου στο Στρασβούργο μετατρέποντας το συγκεκριμένο έργο σε σημείο αναφοράς ενώ κοσμεί και την ελληνική έκδοση του κέρματος των 2 ευρώ. Πρόκειται για ένα σπουδαίο έργο του 4ου αιώνα π.Χ, που ανακαλύφθηκε στον κήπο της περίφημης οικίας Φουστάνου στη Σπάρτη σε βάθος μισού μέτρου. Για πρώτη φορά καταγράφηκε από τον αρχαιολόγο Παναγιώτη Σταματάκη της Αρχαιολογικής Εταιρείας ενώ ακολούθησε λεπτομερής περιγραφή από τον Ντρέσερ ο οποίος δημοσίευσε για πρώτη φορά όλα τα εκθέματα της συλλογής του Αρχαιολογικού μουσείου της Σπάρτης. Το έργο απεικονίζει την αρπαγή της Ευρώπης από τον Δία που είναι μεταμορφωμένος σε ταύρο. Διασχίζοντας τη θάλασσα, ο αρχηγός των θεών τη φυγαδεύει στον Δικταίο άντρο στην Κρήτη με δυο πανέμορφους έρωτες να στεφανώνουν την κορυφαία αυτή στιγμή κρατώντας το ουράνιο τόξο. Η συγκεκριμένη συμβολική απεικόνιση αντιστοιχεί και σε δοξασίες της εποχής που ήθελαν την Ευρώπη και την Ελλάδα-ύστερα και από τις μαρτυρίες του έργου Ηροδότου- να είναι κάτι ξεχωριστό από την Ασία και τον υπόλοιπο κόσμο. Αλλά φυσικά δεν είναι μόνο η παράσταση του ψηφιδωτού με την αρπαγή της Ευρώπης που κλέβει τις εντυπώσεις: είναι και η γέννηση της Αφροδίτη μέσα από ένα κοχύλι που παραπέμπει κατευθείαν σε πίνακες του Μποτιτσέλι ή η Αριάδνη ανάμεσα σε δυο καράβια-στο ένα βρίσκεται ο Θησέας και στο άλλο ο Διόνυσος. Αλλού πάλι ξεχωρίζει ο Περσέας καθώς σκοτώνει τη Μέδουσα και η υπερβατική, δεσπόζουσα μορφή του λευκού Πήγασου-πανέμορφες απεικονίσεις σε έργα τεράστιας σπουδαιότητας και ομορφιάς. Είναι άλλωστε γνωστό ότι η περιοχή που ήταν γεμάτη επιβλητικές βίλες κατά τη διάρκεια της ρωμαικής περιόδου φημίζεται για τα ξεχωριστά ψηφιδωτά της που πλέον μπορούν να αποκτήσουν τον δικό τους χώρο και να μπορούν έτσι να αποκαλυφθούν από το κοινό ύστερα από τη μεταφορά τους από την αποθήκη του Αρχαιολογικού Μουσείου στα οποία φυλάσσονται.

Στην αποθήκη που εξασφάλισε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας βρίσκεται και η περίφημη “Αρπαγή της Ευρώπης” ενώ αντίγραφό της κοσμεί την κεντρική πλατεία της Σπάρτης. Η τελευταία εξέλιξη, όσον αφορά τα πανέμορφα ψηφιδωτά-μεταξύ των οποίων και η Αρπαγή-που φυλάσσονται σε ειδικούς χώρους αφορά στην υπογραφή των έργων ανάπλασης από την Υπουργό Πολιτισμού κ. Λίνα Μενδώνη που δίνουν το πράσινο φως για τη μεταφορά τους στο νέο χώρο που θα επιχορηγήσει το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Το ίδρυμα θα δώσει και χρήματα για έργα που θα γίνουν στο παλιό αρχαιολογικό μουσείο. Όσο για το νέο η μελέτη φαίνεται επιτέλους να γίνεται πραγματικότητα και το έργο να προχωρά-ανεξάρτητα από τα έργα ανακαίνισης στο παλιό- αφού ευτυχώς δόθηκε τέλος στις περιπέτειες των διαξιφισμών ανάμεσα στους ντόπιους παράγοντες, τον τότε περιφερειάρχη κ. Πέτρο Τατούλη και το μέλος των φίλων του αρχαιολογικού μουσείου της Σπάρτης κ. Ιωάννη Βαρβιτσιώτη καθώς και εκπροσώπους τους Ιδρύματος με παράγοντες του τότε Υπουργείου Πολιτισμού.

Πως θα είναι το νέο μουσείο

Παρότι το μουσείο της Σπάρτης ήταν το πρώτο επαρχιακό μουσείο που απέκτησε η Ελλάδα στην πορεία ο ρόλος του υποβαθμίστηκε καθώς αφέθηκε στην εγκατάλειψη, την υγρασία με αποτέλεσμα χιλιάδες επιγραφές, αγγεία και ειδώλια να αφήνονται στο έλεος του καιρού. Εκτός από τα μεγάλης σπουδαιότητας ψηφιδωτά που αναφέρθηκαν και μεταφέρθηκαν στις αποθήκες ήταν άπειρα τα έργα που κινδύνευαν να χαθούν λόγω της έλλειψης συντήρησης. Οι αρχαιολόγοι και οι αρμόδιοι έφοροι έκρουαν διαρκώς τον κώδωνα του κινδύνου για το σημαντικό αυτό μουσείο αλλά εν όψει της κατασκευής του νέου κανείς δεν αποφάσιζε να προχωρήσει στην ανακαίνιση του παλιού-κάτι που γίνεται τώρα ύστερα από τη δωρεά του Σταύρος Νιάρχος. Παράλληλα, όμως, φαίνεται να ξεμπλοκάρει και το ζήτημα της κατασκευής του νέου μουσείου καθώς πριν από λίγες μέρες υπεγράφη το συμφωνητικό της ανάθεσης της οριστικής μελέτης για το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης συνολικού ποσού 2.133.995,72 ευρώ. Τη μελέτη θα αναλάβει το μελετητικό σχήμα Σπυρίδων Μουντριχας – Taulant Tozaj (αρχιτεκτονικά γραφεία MOR – Architects και EP Architects) που κέρδισε πέρυσι ανάμεσα σε 43 προτάσεις το πρώτο βραβείο στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό προσχεδίων που διοργάνωσε η Περιφέρεια. Το νέο μουσείο θα κατασκευαστεί στο οικόπεδο του “Χυμοφίξ” ενώ ο διαγωνισμός φάνηκε να έχει μεγάλη ανταπόκριση από τα κορυφαία αρχιτεκτονικά γραφεία όλη της της χώρας.

Πρόκειται για ένα σπουδαίο έργο στο οποίο μπορούν πια να μεταφερθούν οι θησαυροί τόσο από το παλιό αρχαιολογικό μουσείο όσο και από τις αποθήκες με ευρήματα που καλύπτουν τόσο την επαρχία Λακεδαίμονος αλλά και περιοχές που δεν καλύπτονται από τις αρχαιολογικές Συλλογές του Γυθείου και της Νεάπολης Βοιών. Τα ευρήματα από τα σπουδαία ιερά της Σπάρτης κλέβουν προφανώς της εντυπώσεις, αν και σπουδαίες είναι και οι επιγραφές που φωτίζουν τις πιο σημαντικές πλευρές της ιστορίας της Σπάρτης. Αρκεί να σημειωθεί ότι στις επτά αίθουσες του μικρού σημερινού μουσείου εκτίθεται ένα μικρό μόνο μέρος των ευρημάτων που έρχονται ακόμα στο φως και προέρχονται από το ιερό της Ορθίας Αρτέμιδος-δείγματα προσφορών των πιστών προς τη θεά, μολύβδινα ειδώλια κ.α έως ευρήματα από τα ιερά της Xαλκιοίκου Αθηνάς, του Αμυκλαίου Απόλλωνος και του Mενελαείου. Σημείο αναφοράς και οι μεγάλοι ανάγλυφοι ταφικοί αμφορείς που βρέθηκαν στις ανασκαφές της Σπάρτης, όπως οι τάφοι της Πελλάνας όπου έχει αποκαλυφθεί ένα από τα σπουδαιότερα νεκροταφεία των μυκηναικών χρόνων καθώς και τα μέλη του ναού του Απόλλωνα στις Αμυκλές που συνδιάζει δωρικά και ιωνικά στοιχεία. Ξεχωριστή και η μορφή του Σπαρτιάτη πολεμιστή-του αξέχαστου Λεωνίδα-που περιμένει τον επισκέπτη στην τελευταία αίθουσα του μουσείου, το οποίο βρέθηκε κοντά στο ιερό της Χαλκιοίκου Αθυνάς καθώς και η γιγαντιαία κεφαλή της Ήρας ή Ελένης που μοιάζει να προστατεύει το μουσείο στο βάθος των αιώνων και που επιτέλους βρίσκει τη θέση που του αρμόζει στην ελληνική επικράτεια.