Κουντουριώτεια 2020: Aποστολή στην όμορφη Ύδρα της ποίησης και του πολιτισμού

Η Ύδρα μοιάζει με ένα ατελείωτο ψηφιδωτό από τα πιο όμορφα υλικά της Ελλάδας -την πέτρα, το πεύκο, τη θάλασσα- ή με έναν ιδανικό πίνακα που δεν μπόρεσε να χωρέσει ούτε στη φαντασία των κορυφαίων ζωγράφων οι οποίοι τίμησαν και εξακολουθούν να τιμούν το νησί. Μετράει εδώ κάθε ακινητοποιημένη στιγμή στο πέρασμα του χρόνου- από τα γαιδουράκια μέχρι τα ιστορικά σπίτια των ανθρώπων που την αγάπησαν, τα πλακόστρωτα που τίμησαν μυθικά πρόσωπα και ερωτευμένα ζευγάρια, οι μυστικές αυλές με τις μπουκαμβίλιες, οι χιλιάδες ιστορίες για περήφανους αγωνιστές και ανένταχτους καλλιτέχνες. Φέτος το νησί που θα βάζουμε πάντα πρώτο στη λίστα, όταν θέλουμε να επικαλεστούμε την ελληνική ομορφιά, τίμησε -μεταξύ άλλων στα Κουντουριώτεια που ολοκληρώθηκαν με επιτυχία παρά τις συνθήκες- τον κατεξοχήν ποιητή της τον Μίλτο Σαχτούρη ο οποίος κράτησε όλα τα παραμυθένια στοιχεία του τόπου του και τα σκόρπισε ελεύθερα στην πόλη. Το ονειρικό φαντασιακό του Σαχτούρη θαρρείς πως πότισε όλη τη σκέψη ενός νησιού που ευτυχώς στάθηκε εντελώς ακομπλεξάριστο απέναντι στην τέχνη-ή μάλλον το αντίθετο την τίμησε σε κάθε της έκφραση και έκφανση-από τα παραστατικούς πίνακες του Χατζηκυριάκου Γκίκα, ο οποίος έφτιαξε μια ολόκληρη σχολή με λάτρεις του νησιού όπως ο Τέτσης μέχρι τα μεταμοντέρνα εγχειρήματα του Δάκη Ιωάννου στα σφαγεία. Απόδειξη της εικαστικής σφραγίδας του νησιού και ο κατεξοχήν εικαστικός Αλέξης Βερούκας που έχει αγαπήσει το νησί, έχει πολιτογραφηθεί Υδραίος και συντηρεί όπως μπορεί αυτά τα μαγικά ταξίδια της έμπνευσης.

Και κάπως έτσι φτάσαμε, παρά τον κορωνοϊό, να μπορούμε να μιλάμε για τα Κουντουριώτεια, δηλαδή τις πετυχημένες εκδηλώσεις που έλαβαν φέτος χώρα στο νησί, εκεί προτού πέσει η αυλαία για το καλοκαίρι, με έντονο το στίγμα της ποίησης, με άξονα τα εικαστικά, με οδοδείκτη τη μουσική αλλά και με πυξίδα το σινεμά. Και τα δώρα που αποκομίσαμε ήταν πολλαπλά: συγκινηθήκαμε ακούγοντας την φωνή του Λευτέρη Ξανθόπουλου, ο οποίος έφυγε πρόσφατα από τη ζωή, να αντηχεί στους τοίχους της δημοτικής αγοράς της Ύδρας, μάθαμε πολλά για την Ελλάδα μιας άλλης εποχής και την κινηματογραφία του Ξανθόπουλου στον επίσης ακινητοποιημένο στον χρόνο θερινό κινηματογράφο, εμπνευστήκαμε από τις δημιουργίες των εικαστικών που απέτισαν φόρο τιμής στον Σαχτούρη και κρατήσαμε ως συνοδό για τις βραδιές του χειμώνα τη μελοποιημένη ποίηση του Σαχτούρη με τη σφραγίδα του σπουδαίου συνθέτη Νίκου Ξυδάκη. Η Ύδρα θυμήθηκε τους ανθρώπους που αγάπησαν τις εικόνες και την ποίηση και τίμησε έναν κορυφαίο ελληνιστή τον Μάριο Βίττι ανακηρύσσοντας τον επίτιμο δημότη σε ειδική τελετή που έγινε ταυτόχρονα με τα εγκαίνια της έκθεσης «Γραφείο με θέα. Φωτογραφίες 1948 – 1981» του Μάριο Βίττι, ενώ στον ίδιο χώρο έλαβε χώρα ανακήρυξή του σε επίτιμο δημότη Ύδρας. Οι ποιητές και οι μελετητές τους θαρρείς πως παραμονεύουν παντού στο νησί αφού κάθε γωνιά και κάθε εικόνα μετατρέπουν την Ύδρα σε ιδανικό ταμπλό βιβάν για να απλωθούν ποιήματα, σπαράγματα από σκέψεις, εικόνες. Ακόμα και τα πανέμορφα κτήρια, αυτά τα επιβλητικά αρχοντικά που μοιάζουν σμιλευμένα πάνω στα βράχια -«σαν να είναι και αυτά έτοιμα να πετάξουν στον ουρανό» όπως έλεγε ο Σαχτούρης-θαρρείς πως συναινούν με τον τρόπο τους. Η ομορφιά δεν είναι βασανισμένη εδώ αλλά ελεύθερη-ανασαίνει στο πεύκο και κατοικεί στο όνειρο.

Ο χώρος της Δημοτικής Αγοράς μετατρέπεται σε αυτοσχέδιο μουσείο

Σαν αυτό που δεν άφησε ποτέ τον Σαχτούρη ακόμα και όταν ζούσε στο μικρό διαμερισματάκι της Κυψέλης με καρφιτσωμένες στον τοίχο του τις φωτογραφίες του αγαπημένου του Κάφκα και του φίλου του Νίκου Καρούζου. Όταν εμπνεόταν από την ευαισθησία και το εύθραυστο του Τσέχου συγγραφέα και αφουγκραζόταν τον τρόπο που αγάπησε και χρησιμοποίησε τα ζώα στα δικά του εφιαλτικά όνειρα. Ακούγοντας τον Νίκο Ξυδάκη να παίζει στο πιάνο-έχοντας πίσω του το νεορεαλιστικό σκηνικό των ελληνικών ταχυδρομείων και τους σοβαντισμένους τοίχους της Αγοράς-τις νέες του συνθέσεις εμπνευσμένες από ποιήματα του Σαχτούρη όπως ο «Τρελός λαγός» ή «Οικογένεια Στουπάθη» σκεφτόμασταν πόσο θα το χαιρόταν ο ίδιος αυτό το πάντρεμα με αυτή την ιδανική μουσική. Αλλά και με τα έργα που χώρεσαν σε αυτόν τον πριμιτίφ χώρο της καθημερινότητας που είναι η Δημοτική Αγορά της Ύδρας, την οποία ενίσχυσαν με λαμπιόνια, σαν αυτά που κάποτε χρησιμοποιούσαν στα χασάπικα. Όπως τόνισε εύστοχα η Ευγενία-Εμμανουέλα Υφάντη στον πρόλογο της έκθεσης που εμπνέεται από τον Σαχτούρη «Κληρονόμος Πουλιών»: «Καίριο ρόλο στη διήγηση αυτή παίζει ο χώρος, η Παλιά Αγορά της Ύδρας, ένας τόπος που φέρει την ιστορία και την έμπνευση στα κύτταρά του. Ο χώρος εδώ μιλά, έχει ζωή και υπόσταση, συνδυάζει το ζωτικά ευτελές, το καθημερινό με τη μακρά ιστορία ενός τόπου ευλογημένου και αμετάλλακτου στο πέρασμα του χρόνου. Άλλωστε ο Μίλτος Σαχτούρης εκκινεί την ποίησή του από τη λυτρωτική αλλά και επώδυνη απλότητα του καθημερινού. Γράφει τα προπλάσματα των ποιημάτων του μέσα σε τρόλει και καφενεία. Τον εμπνέει κάθετι ακατέργαστο για να μεταβεί στο ιδεατό, στο ονειρικό».

Και έτσι είναι. Φαίνεται από τις σημειώσεις του κορυφαίου και αξέχαστου Υδραίου ποιητή, τις οποίες έχουν συγκεντρώσει σε ειδική προθήκη σε ένα από τα δωμάτια της αγοράς, από τη σειρά με τα φωτογραφικά πορτραίτα με αυτό το έντονο παιδικό βλέμμα που αποτύπωσε ο Μιχάλης Αναστασίου ή και το παιχνίδι του με τα χρώματα που τόσο φαίνεται στην ποίηση του και τόσο αγάπησε ο Ακριθάκης, τον παραμυθένιο δράκο που του χάρισε κλείνοντας του το μάτι ο Φασιανός και το εκπληκτικό animation του Παναγιώτη Ράππα. «Ομοιδεάτης», συγκάτοικος στον παραμυθένιο κόσμο των τοπίων και των ζώων, σε αυτό το όνειρο που ενίοτε γίνεται εφιάλτης αναδεικνύεται ο Γιάννης Κόττης με «Το όνειρο ενός ναύτη», ο Γιάννης Ψυχοπαίδης που φιλοτεχνεί μια υπέροχη προσωπογραφία, η Έλενα Βότση του χαρίζει τις χαρακτηριστικές καρδιές της. Είναι πολλοί οι συμμετέχοντες της έκθεσης -Αλέξης Ακριθάκης, Μιχάλης Αναστασίου, Έλενα Βότση, Γιάννης Κόττης, Αφροδίτη Λίτη, Τάσος Μαντζαβίνος, Λευτέρης Ξανθόπουλος, Ρένα Παπασπύρου, Εύα Περσάκη, Παναγιώτης Ράππας, Κυριάκος Ρόκος, Εδουάρδος Σακαγιάν, Νίκος Τρανός, Αλέκος Φασιανός, Γιάννης Ψυχοπαίδης- που λαμβάνει χώρα σε αυτον τον μοναδικό χώρο-και όπως καταλαβαίνουμε είναι ένα πρώτο βήμα για να μετατραπεί ο χώρος της Αγοράς σε μόνιμο χώρο πολιτισμού, ένα χρόνιο αίτημα των κατοίκων της Ύδρας.

Από τον Υδραίο ποιητή φυσικά δεν εμπνεύτηκαν μόνο οι εικαστικοί αλλά και οι άνθρωποι του βιβλίου. Ελάχιστοι, ωστόσο, ήταν οι πανεπιστημιακοί που τον τίμησαν αφού άργησε να «μπει» στον μεγάλο κανόνα. Για τη δική του σπουδαία θέση στην ελληνική ποίηση μίλησαν μελετητές που έχουν ασχοληθεί επισταμένως με το έργο του σε ειδική εκδήλωση στο Λογοτεχνικό Καφενείο της Αγοράς: η Ιωάννα Ναούμ ανέλυσε τον σημαντικό ρόλο που έχει ο Σαχτούρης στη νεοελληνική ποίηση ως ο πιο εμβληματικός, ίσως, ποιητής της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, ο οποίος απέκτησε τη δική του φωνή με τα «θραύσματα του υπαρκτού κόσμου τον οποίο έβαψε με χρώματα» όπως ωραία τόνισε η φιλόλογος και πανεπιστημιακός. Ο κριτικός λογοτεχνίας Βαγγέλης Χατζηβασιλείου έδωσε έμφαση στον εξπρεσιονιστικό, πολύχρωμο τόνο της ποίησης του Σαχτούρη ενώ ο πανεπιστημιακός Ευριπίδης Γαραντούδης ανέλυσε τη σπουδαιότητα που έχει η μορφή της ποίησης του-διάρθρωση, μέτρο, έκταση. Στον ίδιο αυτό χώρο της Δημοτικής Αγοράς του Δήμου Ύδρας και στον όμορφο περίβολός της, μια μόλις μέρα πριν και μεσημέρι στις 12.00, γνωστοί Ελληνες ποιητές είχαν αναλάβει να διαβάσουν καινούργια, μη δημοσιευμένα ποιήματα τους, αφιερωμένα στο Μίλτο Σαχτούρη, μια διοργάνωση του λογοτεχνικού περιοδικού «Αναγνώστης».

Το ίδιο περιοδικό ανέλαβε να διοργανώσει και την ωραία λογοτεχνική ημερίδα που έκλεισε με τον συνθέτη Νίκο Ξυδάκη να παίζει στο πιάνο τα μελοποιημένα ποιήματα του Σαχτούρη σε σύνθεση του ίδιου, αμέσως μετά τη συζήτηση με τους κορυφαίους Έλληνες πανεπιστημιακούς και μελετητές. Πίνοντας δροσερά λευκά κρασιά, πάντα υψηλής ποιότητας, μοιάζαμε να συμμετέχουμε σε ένα ιδανικό συμπόσιο που δεν θα μπορούσε να συμβεί σε άλλο τόπο. Τα τζιτζίκια φάνηκαν να συναγωνίζονται μοναδικά το πιάνο του Ξυδάκη επιβεβαιώνοντας την οργιαστική δύναμη του Σαχτούρη που ήθελε όλα τα όντα της φύσης, μελωδίες, ποίηση, όνειρα σε πλήρη σύμπνοια. Αντίστοιχα, δηλαδή, με τον τρόπο που συνευρίσκονται στους πίνακες του εικαστικού Γιάννη Κόττη, σε μια έκθεση που λαμβάνει χώρα και πάλι στην Ύδρα με έργα μικρής κλίμακας που τα ζωγράφισε έγκλειστος στο Παρίσι λόγω κορωνοϊου σε επιμέλεια Έλυας Τσουβελεκάκη. Πέσαμε τυχαία πάνω τους στο Grande Cafe και μείναμε να χαζεύουμε για ώρα το στοιχειωμένο καράβι, τα απίθανα ζώα και τα δέντρα, το σκιάχτρο που διώχνει μακριά τους ιπτάμενους λύκους. Στην Ύδρα, άλλωστε, κανένα έργο τέχνης δεν μοιάζει ασυμβίβαστο με αυτό που συμβαίνει, τίποτα δεν σε σώζει από το όνειρο που ίσως είναι πιο ρεαλιστικό από το πανέμορφο ονειρικό τοπίο (τυχαία άραγε έγραψε τα πιο σουρεαλιστικά του κείμενα εδώ ο Λέοναρντ Κοέν;).

Ονειρικές αυλές

Αυτό συμβαίνει κάθε φορά που θα κάτσεις σε κάποια από τις υδρέικες αυλές-όπου και αν γυρίσεις έρχεται η επιφοίτηση. Στην αυλή του hydroussa hotel, όπου φιλοξενηθήκαμε, το σκηνικό μοιάζει βγαλμένο από ταινία γεμάτη από όμορφες λεμονιές, έναν τεράστιο φίκο που έχει γίνει δέντρο και γιασεμιά. Στη μέση δεσπόζει ένα πηγάδι, το οποίο παραμένει εδω από τότε που γυρίζονταν στον ίδιο χώρο σκηνές από το «Παιδί και το δελφίνι» ή «Το κορίτσι με τα μαύρα». Εξίσου θρυλικό και το ιστορικό ξενοδοχείο «Miranda», ένα παλιό αρχοντόσπιτο του 1810 που μοιάζει παγωμένο από το χρόνο και όπου φιλοξενούνται σπουδαίες εκθέσεις-η Μιράντα Σοφιανού αγαπάει τις τέχνες ενώ έχει υπάρξει θεματοφύλακας του λαικού μας πολιτισμού συγγράφοντας μια σειρά από βιβλία. Και όλα αυτά είναι περικυκλωμένα, θαρρείς, από πανέμορφα σπίτια με κλειστές πόρτες που από μέσα φαντάζεσαι ιστορίες μεγάλες και μικρές, με πανέμορφα σοκάκια που οδηγούν στο λιμάνι. Αρκεί να πάρεις την ακτογραμμή που οδηγεί σε μια σειρά από δαντελωτούς κολπίσκους για να δεις τι σημαίνουν ομορφιά και όνειρο που ακόμα και αν μετατρέπεται σε εφιάλτη-όπως το γνωστό ποίημα του Σαχτούρη-έχει καταφέρει να διαπεράσει το υποσυνείδητο. Όπως έγραφε και ο ίδιος στο ποίημά του για την Ύδρα: «Το αίμα μου το κρεμάσαν πάνω στα κλαδιά/το αίμα μου το ρίξαν μες στη θάλασσα τ’ άγρια λουλούδια τα βαμμένα δόντια τα πικρά/φιλιά τα ψάρια τα καράβια μες στη θάλασσα/μέσα στο αίμα το δικό μου χτίσαν τη φωλιά/από το αίμα το δικό μου βάψαν τα πανιά/από το αίμα το δικό μου πέταξαν φτερά/όλα τα φοβερά πουλιά μέσα στη θάλασσα».

Ειδήσεις σήμερα:

Μανώλης Καραμπατσάκης: Έφυγε από τη ζωή ο συγγραφέας στον οποίο βασίστηκε το «Ορκιστείτε παρακαλώ»

Πέτσας: Τρίπτυχο για την άμυνα θα ανακοινώσει ο πρωθυπουργός στη ΔΕΘ

Charles de Gaulle: Αυτό είναι το αεροπλανοφόρο-μήνυμα της Γαλλίας για την Ανατολική Μεσόγειο