Τα μυστικά της Αρχαίας Ελεύθερνας

Μια σειρά από αρχαιολογικές ανακαλύψεις, που έφεραν στο φως σπάνιους καρπούς, καταλήγει σε έναν καλαίσθητο και πολυτελή τόμο. Το λεύκωμα «Ελεύθερνα», αφιερωμένο στην Αρχαία Ελεύθερνα, σε αυτή τη σπάνια σε θησαυρούς περιοχή της Κρήτης που εμφανίζεται να κατοικείται αδιάλειπτα από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι τον Μεσαίωνα, συνιστά τον 19ο τόμο της εξαιρετικής σειράς «Ο Κύκλος των Μουσείων» και χορηγείται από το Κοινωφελές Ιδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση.

Το νέο λεύκωμα «Ελεύθερνα» παρουσιάστηκε σε ειδική εκδήλωση από τη Lamda Development και το Κοινωφελές Ιδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση παρουσία του υπεύθυνου της αρχαιολογικής ανασκαφής της Νεκρόπολης της Ορθής Πέτρας, αλλά και του ανθρώπου που οραματίστηκε και έκανε πράξη το μουσείο της περιοχής, του Νικόλαου Χρ. Σταμπολίδη.

Η αλήθεια είναι πως αυτό το πολυτελές λεύκωμα που εκτείνεται σε 325 σελίδες δεν απευθύνεται μόνο στους αρχαιολόγους, αλλά και στον απλό αναγνώστη, ο οποίος θα εμπλουτίσει τις γνώσεις του γύρω από την Αρχαία Ελεύθερνα, μαθαίνοντας γιατί αυτή η άγνωστη σε πολλούς τοποθεσία αποτέλεσε έναν εξελιγμένο τόπο από τα προϊστορικά ήδη χρόνια διαμορφώνοντας ένα ολόκληρο κέντρο αλληλεπιδράσεων με τεράστια ακτίνα -από όλο το Αιγαίο μέχρι την Αίγυπτο και την Κύπρο. Ολοι όσοι έχουν επισκεφθεί την Ελεύθερνα έχουν μαγευτεί από το φυσικό τοπίο, τα ερείπια της ελληνορωμαϊκής πόλης, αλλά και τη μοναδική νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας που με την επιστημονική ματιά του κ. Σταμπολίδη έφερε στο φως μοναδικούς θησαυρούς, δίνοντας πλήθος πληροφοριών γύρω από τις ιδέες, τα ήθη και τα έθιμα των ανθρώπων της Γεωμετρικής και της Αρχαϊκής Περιόδου. Δεν μπορούμε επομένως να μη ρωτήσουμε τον κ. καθηγητή και υπεύθυνο της ανασκαφής τι είναι κατά τι γνώμη του το λεύκωμα αυτό -ένα ταξίδι, ένα χρονικό;- και τι ακριβώς προσφέρει στο αναγνώστη. «Κατ’ αρχάς είναι ένα επιστημονικό βιβλίο που προσφέρεται με έναν τρόπο ώστε να μπορεί να το διαβάσει ο επιστήμονας για να αντλήσει πληροφορία, αλλά και ο αναγνώστης -είτε Ελληνας, είτε ξένος-, και να διαπιστώσει όχι μόνο το ατόφιο επιστημονικό κομμάτι, αλλά και ότι κάτω από αυτό υπάρχουν άνθρωποι που διάβηκαν αυτόν τον χώρο και αυτόν τον λόφο. Και αυτός δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα πέτρινο καράβι πάνω στο οποίο ακούμπησαν τις μοίρες τους χιλιάδες άνθρωποι στο διάβα της Ιστορίας. Γι’ αυτό και το λεύκωμα είναι, εκτός των άλλων, ταυτόχρονα ξενάγηση, μυθιστόρημα, επιστημονικό βιβλίο και θεωρώ πως έχει μια σφαιρικότητα - αν πρέπει να το περιγράψω με μια λέξη».

Με τον κ. Σταμπολίδη θα συμφωνήσει απόλυτα ο κ. Βαγγέλης Χρόνης, μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου του κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση και αντιπρόεδρος της Lamda Development: «Η Αρχαία Ελεύθερνα είναι ένα χωριό που ζει και κατοικείται σε μια έκταση τεράστια και πανέμορφη, την οποία ο κ. Σταμπολίδης φρόντισε να θεωρηθεί προστατευόμενη περιοχή, ένα πραγματικά συγκλονιστικό μέρος. Εχοντας υπόψη μας όλα αυτά τα δεδομένα -το τοπίο, το υλικό των ανασκαφών που είχαμε την τύχη να δούμε σε μια έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και κατόπιν το μουσείο το οποίο επισκεφθήκαμε, όταν εγκαινιάστηκε πριν από τέσσερα χρόνια- πήραμε την απόφαση να κάνουμε γνωστή την Ελεύθερνα παντού. Είναι λοιπόν μια πολύ καλή ευκαιρία κάποιος που θα διαβάσει το βιβλίο, το οποίο μπορεί να βρει στην ιστοσελίδα του Ιδρύματος Λάτση και της Lamda Development, να έχει μια σφαιρική πληροφόρηση, ενώ είμαστε βέβαιοι ότι η Ελεύθερνα θα είναι το πρώτο μέρος που θα αποφασίσει να επισκεφθεί μετά την περίοδο του εγκλεισμού». Γι’ αυτό και ο κ. Χρόνης τονίζει πως «μέσα από τον τόμο συστήνουμε στο κοινό την Ελεύθερνα, αναδεικνύοντας το μεγάλο αρχαιολογικό πάρκο και το μουσείο εντός του αρχαιολογικού χώρου, καθώς και επιμέρους εκθέματα, με επιστημονική πληρότητα και αισθητική αρτιότητα, καλώντας παράλληλα τον αναγνώστη να σκεφτεί και να προσεγγίσει διαχρονικώς καλλιτεχνικά ανθρώπινα θέματα. Ο αφιερωματικός τόμος “Ελεύθερνα” θα διανεμηθεί δωρεάν σε αρχαιολογικά τμήματα πανεπιστημίων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, στις Διευθύνσεις και στα αρμόδια τμήματα του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, σε ξένες αρχαιολογικές σχολές και ινστιτούτα, όπως και σε επιλεγμένες εγχώριες και διεθνείς βιβλιοθήκες και οργανισμούς. Η λίστα αποδεκτών περιλαμβάνει τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, όπως την Οξφόρδη, τη Σορβόννη και το Πρίνστον, σημαντικά μουσεία όπως το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, το Λούβρο και το Ερμιτάζ, παγκόσμιους οργανισμούς όπως η UNESCO και εθνικές βιβλιοθήκες».

Η έκδοση, που είναι διαθέσιμη σε ψηφιακή μορφή, στην ελληνική και την αγγλική γλώσσα, μέσα από την ηλεκτρονική βιβλιοθήκη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση (www.latsis-foundation.org) και την ιστοσελίδα της Lamda Development (www.lamdadev.com), δημιουργήθηκε υπό την εκδοτική επιμέλεια της κυρίας Ειρήνης Λούβρου των Εκδόσεων Ολκός, με φωτογράφηση του κ. Σωκράτη Μαυρομμάτη, καλλιτεχνική επιμέλεια και επεξεργασία εικόνων της κυρίας Ελίζας Κοκκίνη και του κ. Νίκου Λαγού της εταιρείας Indigo Graphics. Η τυπογραφική διόρθωση έγινε από τον κ. Παντελή Μπουκάλα, η εκτύπωση από τον κ. Δημήτρη Καδιανάκη και την εταιρεία Fotolio, η βιβλιοδεσία από τον κ. Γιώργο Ηλιόπουλο, ενώ τη μετάφραση στα αγγλικά έκανε η κυρία Αλεξάνδρα Ντούμα.

Η νεκρόπολη που άλλαξε τα δεδομένα

Στο λεύκωμα «Ελεύθερνα» ο αναγνώστης όχι μόνο πληροφορείται τα πάντα για τη μαγική τοποθεσία και τη μακραίωνη ιστορία της Ελεύθερνας, αλλά μαθαίνει και τα αρχαιολογικά μυστικά της, κάτι που συνιστά, φυσικά, πολύτιμο δώρο για τον αναγνώστη, αλλά και σημαντικό επιστημονικό έργο αναφοράς για τον αρχαιολόγο που αποκτά, ως εκ τούτου, συγκεκριμένη εικόνα για την ανάδυση της πόλης μέσα από τις ανασκαφές του Πανεπιστημίου Κρήτης, για τη διαμόρφωση της ελληνορωμαϊκής πόλης -τα τείχη, το οδικό δίκτυο, την ύδρευση και την αποχέτευση κ.ά.- και φυσικά για τις νεκροπόλεις και τα νεκροταφεία όπου η συμβολή του κ. Σταμπολίδη ήταν παραπάνω από μοναδική. Από το 1986, οπότε ξεκίνησε η δημοσιοποίηση των ανασκαφών για τη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας μέχρι σήμερα, αυτή δεν έχει πάψει να συνιστά ανεξάντλητη πηγή γνώσης. Καταφέρνοντας ο κ. Σταμπολίδης και η ομάδα του να συνδέσουν την ίδια την ανακάλυψη με τον πλούτο των αναφορών που υπάρχουν στα έπη -σε αυτά τα ζωντανά κομμάτια του πολιτισμού τα οποία αποτέλεσαν πυξίδα για τα καινοφανή συμπεράσματα του κ. καθηγητή-, προέβησαν σε κάτι μοναδικό για τα ως τότε επιστημονικά δεδομένα: συνδέοντας τα ταφικά έθιμα, όπως περιγράφονται στην ταφική πυρά του Πατρόκλου στη Ραψωδία Ψ της «Ιλιάδας», εξήγαγαν συμπεράσματα για αντίστοιχα ταφικά έθιμα που λάμβαναν χώρα στη συγκεκριμένη νεκρόπολη, υποστηρίζοντας ταυτόχρονα ότι δεν πρόκειται για ποιητική υπερβολή του Ομήρου, αλλά για πρακτικές που λάμβαναν όντως χώρα τότε. Οπως σημειώνει χαρακτηριστικά στο λεύκωμα ο κ. Σταμπολίδης γι’ αυτή τη μοναδική ανακάλυψή του, παραπέμποντας άμεσα στο ομηρικό έπος καθώς μελετούσε συγκεκριμένο τελετουργικό ταφικό που λάμβανε χώρα στην περιοχή: «Επομένως, ο πυρήνας της διήγησης για την κατασκευή και το τελετουργικό ταφικό της συγκεκριμένης πυράς, της διήγησης για τις προσφορές και, ακόμα, για την εκτέλεση των αιχμαλώτων φαίνεται να έχει κρητική καταγωγή, καθώς η χρονολόγηση της ταφικής πυράς της Ελεύθερνας ανάμεσα στο 730-700 π.Χ., δηλαδή πολύ πριν από την τελική σύνθεση και καταγραφή των επών, καταδεικνύει ότι δεν πρόκειται εδώ για πράξη μίμησης που προήλθε από την ανάγνωση των επών, αλλά αποτελεί έναν από τους πυρήνες (sagas) της σύνθεσης της “Ιλιάδας”, όπως αντιστοίχως, υποθέτω, μεσσηνιακή καταγωγή θα είχε η διήγηση για το περίφημο ποτήρι του Νέστορα».

Δεν πρόκειται ωστόσο για ένα συμπέρασμα που απλώς επιβεβαιώνει την αξία των ευρημάτων με βάση την παρατήρηση και το εύρος της παιδείας του κ. Σταμπολίδη. Ταυτόχρονα βασίζεται στην εκτίμηση του πλούτου των ευρημάτων της νεκρόπολης, όπως των κτερισμάτων των πολεμιστών, των ιερειών και γενικότερα των ανθρώπων υψηλού κύρους, τα οποία δείχνουν τη σημαίνουσα αξία της περιοχής. Εκτός από την καταγωγή και τον πλούτο πολύτιμες είναι και οι λεπτομέρειες για τον καθημερινό βίο. Είναι πραγματικά τρομερό να μαθαίνεις, για παράδειγμα, από τα συγκεκριμένα ευρήματα ότι μια αρχόντισσα εργαζόταν από τότε με τα χέρια στον αργαλειό ή ότι οι άνδρες ήταν όντως δυνατοί και ρωμαλέοι ιππείς (από το ανάγλυφο των οστών στα χέρια και τα πόδια αντίστοιχα). Μάλιστα οι εξελιγμένες αρχαιολογικές μέθοδοι, όπως η gas crhomatography, που αξιοποιήθηκαν με τον καλύτερο τρόπο από την ομάδα του κ. Σταμπολίδη έδωσαν τη δυνατότητα να εξαχθούν διάφορα συμπεράσματα για τα προϊόντα που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι για να αρωματίσουν τον ανθρώπινο πόνο, να γιατρευτούν ή όπως τονίζει με ποιητικό τρόπο ο καθηγητής «να φωτίσουν τις ασέληνες νύχτες τους». Πρόκειται πραγματικά για την αποκάλυψη ενός τεράστιου, πολύφερνου κόσμου που μπορεί να δει κανείς όχι μόνο από κοντά με βάση τα ευρήματα που εκτίθενται στο μουσείο, αλλά και από όλα όσα περιλαμβάνονται στο λεύκωμα: να χαζέψει, φερ’ ειπείν, φυλλομετρώντας τις σελίδες του τις πανέμορφες πήλινες κυπριακές οινοχόες που ταξίδεψαν πριν από τόσους αιώνες σε όλο το Αιγαίο για να καταλήξουν στην Κρήτη, να θαυμάσει τους πανέμορφους γονατιστούς τοξότες που έχουν εγκλωβίσει ανάμεσά τους τον λέοντα στην περίτεχνη λεπτομέρεια στο εσωτερικό μιας χάλκινης φιάλης. Ή ακόμα να μάθει πόσο στενοί ήταν οι δεσμοί ανάμεσα στην Κρήτη της Ελεύθερνας και τις Κυκλάδες ήδη από την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου -κάτι άγνωστο για χρόνια στους πρώτους αρχαιολόγους που άρχισαν να ανασκάπτουν το νησί- παρατηρώντας απλώς τα ωραία αντικείμενα ενός παριανού εργαστηρίου, όπως έναν πανέμορφο πήλινο αμφορέα και έναν μινιμαλιστικό, όπως θα λέγαμε, σήμερα θηραϊκό στάμνο.

Ολα αυτά παρουσιάζονται με τον εναργέστερο τρόπο στον αναγνώστη και λόγω της εξαιρετικής εκτύπωσης, της ποιότητας του χαρτιού και της διάρθρωσης της ύλης του λευκώματος. Κανείς, για παράδειγμα, δεν μπορεί να προσπεράσει αδιάφορος όλα αυτά τα πολύτιμα φυλακτά που ήρθαν στο φως από τάφους της περιοχής ή όλα τα πανέμορφα ανάγλυφα με παγόνια, λιοντάρια και ανθέμια που είχαν βρεθεί σε μια παλαιοχριστιανική βασιλική - αδιανόητης ποιότητας και υψηλής τέχνης! Ποιος μπορεί άραγε να φανταστεί ότι ήταν ενδεχομένως τα χέρια του ίδιου του Πραξιτέλη αυτά που έφτιαξαν τη «Μεγάλη Ηρακλειώτισσα», ένα από τα πιο εκφραστικά αγάλματα της κλασικής περιόδου, αποκαλυπτικό μιας τεχνικής που υιοθετήθηκε κατά κόρον για αιώνες δείχνοντας τη συνέχεια της τέχνης, ή ποιος δεν θα μείνει να χαζεύει αυτή την αδιανόητα όμορφη και ευκίνητη Αφροδίτη των υστεροελληνικών χρόνων που στόλιζε κάποιο σπίτι ή λουτρό της ελληνιστικής και ρωμαϊκής πόλης που βρέθηκε στην ανατολική πλευρά του λόφου;

Εύλογα, ύστερα από όλα αυτά αντιλαμβάνεται κανείς ότι η Ελεύθερα είναι ένα ανεξάντλητο παλίμψηστο περιόδων και πολιτισμών, μια ατελεύτητη πηγή γνώσεων και ένας τόπος που δεν έχει πάψει να μαγεύει και να εκπλήσσει. Ως εκ τούτου, το λεύκωμα «Ελεύθερνα» θα μπορούσε να περιγραφεί και ως ένα πολιτιστικό καταφύγιο παρηγοριάς στις κρίσιμες μέρες που ζούμε, αλλά και απτή σφραγίδα του μεγάλου οράματος ενός διακεκριμένου αρχαιολόγου όπως ο κ. Σταμπολίδης.

Ειδήσεις σήμερα: 

Επιστρέφουν στα θρανία οι μαθητές - Πώς θα ανοίξουν τα σχολεία τη Δευτέρα

Μέχρι τη Δευτέρα οι αιτήσεις για το επίδομα θέρμανσης - Τα SOS για τη διαδικασία

Το twitter «κατέβασε» μόνιμα τον λογαριασμό του Τραμπ