Οι ιστορίες πίσω από τους πίνακες στο Μουσείο Γουλανδρή

«Ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή ήταν τόσο καλοί συλλέκτες γιατί ήξεραν να δημιουργούν σχέσεις τόσο με γνωστούς, όσο και με άγνωστους καλλιτέχνες. Είχαν το ταλέντο να συνδέουν μερικά από τα πλέον συμβολικά έργα με τις προσωπικές τους ιστορίες», μας εξηγεί η Μαρία Κουτσομάλλη-Μορώ υπεύθυνη της συλλογής του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, η οποία είχε προλάβει να ζήσει από κοντά το μεγάλο πάθος του φιλότεχνου ζεύγους με τη συλλογή τους.

Γιατί μπορεί το Μουσείο του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή  να άργησε κάποια χρόνια να γίνει πραγματικότητα αλλά διάγοντας πλέον τον δεύτερο χρόνο της λειτουργίας του καταφέρνει να κλέψει τις εντυπώσεις όχι μόνο των επισκεπτών από την Ελλάδα αλλά από όλο τον πλανήτη οι οποίοι καταφθάνουν για να δουν από κοντά έργα που έχουν γράψει ιστορία του Πικάσο, του Σεζάν, του Σαγκάλ, του Βαν Γκογκ, του Ελ Γκρέκο-για να αναφέρουμε απλώς μερικούς από τους κορυφαίους καλλιτέχνες που “συγκατοικούν” κάτω από την ίδια στέγη στο Παγκράτι.

Με την ίδια διάθεση ανανέωσης που χαρακτήριζε το ζεύγος Γουλανδρή, οι υπεύθυνοι του ιδρύματος αποφασίζουν να παρουσιάσουν την ανανεωμένη πλέον συλλογή με την προσθήκη 58 νέων έργων, τα οποία εμφανίζονται για πρώτη φορά στο κοινό. Ο πρώτος όροφος με τα εντυπωσιακά έργα σημεία αναφοράς των Ελ Γκρέκο, Πολ Σεζάν, Κλοντ Μονέ, Έντγκαρ Ντεγκά, Βινσεντ Βαν Γκογκ, Πολ Γκογκέν, Πολ Κλεέ, Βασίλι Καντίνσκι-για να αναφέρουμε απλώς μερικούς- παραμένει έως έχει και αυτός που ανανεώνεται είναι ο δεύτερος όροφος κατά 30% και ο τρίτος και ο τέταρτος κατά 80%. Ωστόσο, δεν πρόκειται απλώς για την έκθεση κάποιων ακόμα καλλιτεχνικών επιτευγμάτων αλλά πρωτίστως για τη βιωματική εξιστόρηση της σύνδεσής τους με την προσωπική ιστορία ενός ζεύγους που αγάπησε τόσο τα πολύτιμα έργα όσο και τους δημιουργούς τους φροντίζοντας να αναπτύξει μαζί τους συνεκτικούς δεσμούς. Οι ιστορίες είναι από μόνες τους μυθιστορηματικές, όπως είναι και το εκτόπισμα των αντικειμένων που δημιούργησαν αυτοί οι σπουδαίοι καλλιτέχνες, πολλές φορές απλώς ως φόρο τιμής προς το ζευγάρι των Ελλήνων συλλεκτών και φίλων.

Το “Προφίλ Γυναίκας-Jacqueline” ή το δώρο του Πικάσο στο ζεύγος Γουλανδρή


«Είναι ο ίδιος ο Πικάσο που έκανε δώρο αυτό το έργο τέχνης την πρωταπριλιά του 1970 καθώς ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή έφευγαν από το ατελιέ του και το οποίο τελικά έγινε η αφίσα της μεγάλης έκθεσης που οργανώθηκε αργότερα με έργα του Πικάσο από τον γκαλερίστα Μπάιλερ (Beyeler)», μας εξιστορεί η Μαρία Κουτσομάλλη-Μορώ. Μπορεί το πιο διάσημο έργο του σπουδαίου Ισπανού που εκτίθεται, μεταξύ άλλων, αυτή τη στιγμή στο μουσείο να είναι η “Γυμνή Γυναίκα με σηκωμένα χέρια” το οποίο αγοράστηκε από τον μεγιστάνα της αυτοβιομηχανίας Βάλτερ Κράισλερ, γνωστού για την ανέργεση του ομώνυμου κτηρίου στην καρδιά του Μανχάταν, αλλά και η αφίσα που δώρισε με περίσσεια αγάπη ο ίδιος ο ζωγράφος στο ζευγάρι κλέβει τις εντυπώσεις: κυρίως για την προσωπική του αφιέρωση αλλά και για το παιχνίδισμα των σχεδίων με τα οποία κόσμησε την άκρη της. Η παιδικότητα του 89χρονου τότε καλλιτέχνη, ο οποίος δεν έμοιαζε να γερνάει ποτέ, είναι προφανής από τα σχέδια που σκάρωσε ο Πικάσο δίπλα στο όνομα Γουλανδρής όπως και η αστείρευτη φαντασία του. Κυρίως όμως αυτό που φανερώνουν αυτά τα αυθόρμητα σχέδια στο χαρτί είναι η ζεστή σχέση του ζωγράφου με το ζευγάρι, τους οποίους γνώρισε μέσω του γκαλερίστα και καλού του φίλου Έρνστ Μπάιλερ, στο σπίτι του τελευταίου στο Μουζέν της Γαλλίας.

Δεν είναι τυχαίο ότι αν και συναναστρεφόταν πολλούς γκαλερίστες τον Μπάιλερ ο Πικάσο τον σεβόταν και αγαπούσε περισσότερο από όλους. Όχι μόνο του είχε κάνει δώρο πολύτιμους πίνακες άλλων ζωγράφων όπως του Σεζάν αλλά του έδινε και το ελεύθερο να διαλέξει όποια έργα θέλει από το εργαστήριο του. Το συγκεκριμένο πάντως έργο σε χαρτί θα γίνει η κεντρική αφίσα με αντίστοιχα έργα που θα οργανώσει προς τιμή του ο Μπάιερ για τα 90 του γενέθλια στη γκαλερί του, την επόμενη αμέσως χρονιά. Το 1973, τη χρονιά που ο Πικάσο θα φύγει από τη ζωή, το ζευγάρι θα αποκτήσει το πρώτο τους έργο του Πικάσο, το πολυσυζητημένο “Νέο με ανθοδέσμη».

“Marc Chagall-pour Elise/et/Basil”: η στενή σχέση του Σαγκάλ με το ζεύγος Γουλανδρή

Η προσωπογραφία της Ελίζας Γουλανδρή φιλοτεχνημένη από τον Μαρκ Σαγκάλ δεσπόζει στην είσοδο του μουσείου δίνοντας το στίγμα της σπουδαιότητας της συλλογής και των έργων που κοσμούν τις ιδανικά σκοτεινές αίθουσες. Με το γνωστό ονειρικό στυλ που χαρακτηρίζει τους πίνακες του ο σπουδαίος Σαγκάλ φτιάχνει το αντίστοιχα αέρινο πορτραίτο που δείχνει την ιδιοκτήτρια της συλλογής να μοιάζει λουσμένη στο φως σε μια πανδαισία χρωμάτων. Δίνει, μάλιστα, την εντύπωση καθώς δεσπόζει στην είσοδο του μουσείου ότι μέσα από τον πίνακα η ίδια φυλάει σαν φύλακας άγγελος τον χώρο-και κάπως έτσι ίσως προφητικά να έβλεπε τη θέση της στον κόσμο ο εβραικής καταγωγής Ρώσος ζωγράφος.

Πάντως η φιλία που συνέδεε τον Σαγκάλ με το ζεύγος Γουλανδρή ήταν βαθιά και ειλικρινής, κάτι που φαίνεται από την αγάπη με την οποία τους αναπαριστούσε στα σχέδια του. Ειδικά αυτό το προσχέδιο της περίφημης προσωπογραφίας της Ελίζας Γουλανδρή, που παρουσιάζεται για πρώτη φορά, κλέβει τις εντυπώσεις με τον αυθορμητισμό και το περιπαιχτικό του ύφος. Αντί, ωστόσο, για τον άνδρα της που αχνοφαίνεται να την προστατεύει στην ομώνυμη προσωπογραφία, στο προσχέδιο στον ρόλο του φύλακα-προστάτη αναλαμβάνει ο ίδιος ο ζωγράφος: τον αναγνωρίζουμε χάρη στα σγουρά μαλλιά και το πειρακτικό χαμόγελο να κρύβεται στην άκρη του σχεδίου. Φυσικά από τις δυο συνθέσεις δεν λείπει και το αγαπημένο σκυλάκι της Ελίζας που παίζει τον δικό του ρόλο στην όλη σύνθεση.

Fernando Botero “Νεκρή φύση με πράσινη καφετιέρα”

“Προσωπογραφία της Ελίζας Γουλανδρή”: η φιλία με τον Φερνάντο Μποτέρο

Σίγουρα δεν είναι μόνο ο Σαγκάλ που φιλοτέχνησε την Ελίζα Γουλανδρή αλλά σπουδαίοι, επίσης, ζωγράφοι που είχαν εντυπωσιαστεί από την προσωπικότητά της. Χαρακτηριστική είναι η προσωπογραφία της Ελίζας από τον Φερνάντο Μποτέρο, ο οποίος, στη συγκεκριμένη περίπτωση, έκανε την εξαίρεση αφού αρνούνταν σχεδόν κατηγορηματικά να φιλοτεχνήσει πορτραίτα. Το υπερμέγεθες πρόσωπο σίγουρα δεν αντιστοιχεί στην λεπτεπίλεπτη φιγούρα της Γουλανδρή αλλά συνιστά το κατεξοχήν χαρακτηριστικό του Κολομβιανού ζωγράφου ο οποίος συνηθίζει να δίνει όγκο στα θέματα που ζωγραφίζει γιατί, όπως πάντα υποστηρίζει, με αυτό τον τρόπο τα καθιστά πιο αισθησιακά-ενδεχομένως και πιο ενσαρκωμένα. Ωστόσο ο πίνακας αναβλύζει την εσωτερική χάρη και την ευγένεια του προσώπου, σύστοιχη με το εσωτερικό της ψυχής.

Αντίστοιχης αισθητικής και η ωραία “Νεκρή φύση με πράσινη καφετιέρα”, κάτι που προξενεί εντύπωση στους πολλούς που αγνοούν αυτή την πτυχή του Μποτέρο να σχεδιάζει όχι μόνο γυναίκες και προσωποκεντρικούς πίνακες αλλά και να νεκρές φύσεις. Τον σπουδαίο αυτό καλλιτέχνη που θεωρείται από τις εξέχουσες προσωπικότητες και από τους σημαντικότερους δημιουργούς της Λατινικής Αμερικής το ζεύγος Γουλανδρή τον είχε γνωρίσει μέσω της συζύγου του επίσης σημαντικής εικαστικού Σοφίας Βάρη.

Η καρφίτσα του Σεζάρ: μια τρυφερή κίνηση του σπουδαίου γλύπτη προς την Γουλανδρή

Σπουδαίος γλύπτης, ένας από τους πιο αντιπροσωπευτικούς της σύγχρονης τέχνης που επηρέασε βαθιά την τέχνη στη Γαλλία ο Σεζάρ ανέπτυξε και αυτός μια ιδιότυπη και τρυφερή σχέση με το ζεύγος Γουλανδρή. Ο καλλιτέχνης, από τον οποίο πήραν το όνομά τους τα αντίστοιχα Όσκαρ της Γαλλίας, τα βραβεία Σεζάρ, έγινε ευρύτερα γνωστός τη δεκαετία του 50 χάρη στις καινοτομίες του με τις περίφημες “συμπιέσεις”-δηλαδή δημιουργίες που έφτιαχνε από βιομηχανικά υλικά τα οποία συνέθλιβε ώστε να μπορεί να τα φιλοτεχνήσει-τα “αποτυπώματα” του με αποκορύφωμα τον τεράστιο αντίχειρα που τον έκανε διάσημο αλλά και τις “επεξεργασμένες μεγεθύνσεις” μελών του σώματος. Στην περίπτωση της εντυπωσιακά περίτεχνης καρφίτσας που κοσμεί μια προθήκη του μουσείου, αυτό που κλέβει τις εντυπώσεις είναι η σημασία στην παραμικρή λεπτομέρεια, αποκαλυπτική της μεγάλης τέχνης του Γάλλου δημιουργού. Όσο για την άγνωστη ιστορία, αυτή σχετίζεται με την αμοιβαία εμπιστοσύνη που χαρακτήριζε τις σχέσεις Σεζάρ-Γουλανδρή: εκείνη του έδωσε τα κοσμήματά της, τα οποία συμπίεσε ώστε να φτιάξει ένα ολόχρυσο έργο και εκείνος της παρέδωσε ένα από τα πιο κομψά και αριστουργηματικά καλλιτεχνήματά του.


Η “συγκομιδή της ελιάς” του Βίνσεντ Βαν Γκογκ: ο σπουδαίος πίνακας που γράφει ακόμα ιστορία

Παρότι ο διάσημος αυτός πίνακας εκτίθεται από την πρώτη μέρα των εγκαινίων στο μουσείο Γουλανδρή στο Παγκράτι, το ταξίδι του στον κόσμο της τέχνης φαίνεται να μην τελειώνει ποτέ: καθώς πρόκειται για έναν από τους διασημότερους πίνακες του Βαν Γκογκ το έργο έχει ζητηθεί και αναμένεται να ταξιδέψει μέχρι τον φυσικό χώρο του Φλαμανδού ζωγράφου, το Άμστερνταμ για να εκτεθεί σε μια μεγάλη έκθεση που θα λάβει χώρα εκεί με θέμα τη σειρά από τους διάσημους πίνακες του Βαν Γκογκ με τις ελιές, τους οποίους είχε φιλοτεχνήσει κατά τη διάρκεια της παραμονής στην αγαπημένη του Προβηγκία.

Όχι μία ούτε δυο αλλά δώδεκα ολόκληρες σπουδές χρειάστηκε να κάνει ο Βαν Γκογκ ώστε να πετύχει την τελειότητα που θεώρησε ότι τελικά κατάφερε με την περίφημη “Συγκομιδή της ελιάς”-το αρτιότερο, ίσως, από όλα τα έργα του με θέμα την ελιά. Χρειάστηκε επίσης να περάσει πολλές ώρες στο κρύο και στον άνεμο ώστε να καταφέρει να απαθανατίσει με τον κατάλληλο τρόπο τις γυναίκες που μάζευαν τις ελιές,κάπου στις αρχές Δεκέμβρη.

Γράφει μάλιστα χαρακτηριστικά ο Βαν Γκογκ σε ένα από τα διάσημα γράμματα προς τον αδελφό του: “Τούτο τον καιρό δουλεύω σ'έναν πίνακα: γυναίκες που μαζεύουν ελιές [...] Να ποια είναι τα χρώματα: το έδαφος βιολετί και, παραπέρα, κίτρινο της ώχρας, οι ελιές με τους μπρούτζινους κορμούς έχουν γκρίζο φύλλωμα, ο ουρανός είναι όλος ρόδινος, και οι τρεις φιγούρες επίσης ροζέ. Όλα σε μια εξαιρετικά διακριτική γκάμα. Πρόκειται για έναν καμβά που τον δουλεύω από μνήμης, με βάση τη σπουδή ίδιου μεγέθους που έκανε επιτόπου[...]θα φτιάξω πιθανόν δυο ή τρεις επαναλαμβάνοντας το θέμα, στο κάτω κάτω είναι αποτέλεσμα μιας εξάδας σπουδών πάνω στις ελιές”. Πρόκειται για ένα από τα σπουδαιότερα έργα της σύγχρονης τέχνης και η παρουσία του στο μουσείο το μετατρέπει σε αξιομνημόνευτη εμπειρία. Ο λόγος πάντως που αποφάσισαν οι υπεύθυνοι του μουσείου να δανείσουν το σπουδαίο αυτό έργο είναι, όπως τόνισε η Μαρία Κουτσομάλλη-Μορώ επειδή επενδύουν στις σχέσεις τους με τα υπόλοιπα μουσεία, ακολουθώντας τη λογική της ανθρώπινης επαφής που τους δίδαξαν οι δημιουργοί της συλλογής. “Δανείζουμε έργα και δανειζόμαστε ώστε να τα φέρουμε στην Αθήνα” μας λέει χαρακτηριστικά η υπεύθυνη της συλλογής κ. Κουτσομάλλη-Μορώ.

Τα ζευγάρια Christo & Jean-Claude

Το ζεύγος Γουλανδρή συνήθιζε πολλές φορές να αναζητά δημιουργίες και να σχετίζεται με ζευγάρια καλλιτεχνών, από τα οποία αγόραζε πάντοτε έργα όπως του Κρίστο και της Ζαν-Κλοντ. Από τα πιο εμβληματικά ζευγάρια καλλιτεχνών ο Κρίστο και η Ζαν Κλοντ που είχαν γεννηθεί την ίδια ημερομηνία, είχαν γνωριστεί στο Παρίσι και έκτοτε έφτιαχναν “δημοκρατικά” έργα, εφήμερα όπως αποκαλούνται ως παρέμβαση σε δημόσιους χώρους. Αξέχαστο ήταν το τύλιγμα του Ράιχσταγκ στο Βερολίνο και της γέφυρας Πον Νεφ στο Παρίσι, το μήκους 39 χλμ έργο Running Fence ανάμεσα στις κομητείες Μαρίν και Σόνομα της Καλιφόρνια, και τις Πύλες στο Σέντραλ Παρκ της Νέας Υόρκης. Προκειμένου να καλύψουν τα έξοδα τους δημοπρατούσαν τα προπαρασκευαστικά installation για το μεγάλο έργο που κάθε φορά ακολουθούσε. Δυστυχώς όμως η Ζαν Κλοντ πέθανε πριν από δυο χρόνια και έτσι ο Κριστόφ συνεχίζει μόνος του το έργο που είχε συνηθίσει να γίνεται à deux. Το επόμενο μεγάλο του έργο είναι στον Πύργο του Άιφελ τον οποίο θα τυλίξει με ένα τεράστιο έργο που θα αποκαλυφθεί τον προσεχή Σεπτέμβρη (είχε αναβληθεί η εγκατάσταση λόγω κορονοιού).

Νέα ελληνικά έργα: δωρεά του Παναγιώτη Τέτση στο ίδρυμα

Εκτός από τη μεγάλη αναδρομική έκθεση του Γιώργου Ρόρρη, φέτος στην Άνδρο, με τον οποίο το ζεύγος είχε επίσης στενή σχέση και πίστευε βαθιά στην τέχνη του, οι αλλαγές στα ελληνικά έργα του τρίτου και τέταρτου ορόφου είναι όντως ριζικές αφού αλλάζουν κατά 80% με σπουδαία έργα των Γιώργου Ζογγολόπουλου, Takis, Chryssa, Pavlos, Αλέξη Ακριθάκη, Γιώργου Μπουζιάνη, Χρόνη Μπότσογλου κ.α.

Πολύ σημαντική και η παρουσία του Πανααγιώτη Τέτση, ο οποίος αποφάσισε να τιμήσει το Ίδρυμα με ειδική δωρεά. Εντύπωση προκαλεί η παρουσίαση ενός μεγάλου τμήματος της εμβληματικής Λαικής Αγοράς του. Να σημειωθεί πως την ανανέωση της συλλογής επιμελήθηκε ο Κυριάκος Κουτσομάλλης με τη βοήθεια της Μαρίας Κουτσομάλλη-Μορώ οι οποίοι συνεργάστηκαν και πάλι, για την καινούργια πρόταση σκηνογραφίας με τον Ανδρέα Γεωργιάδη και την Παρασκευή Γερολυμάτου η οποία ανέλαβε τη συντήρηση των έργων μαζί με τη Θάλεια Νταλούκα και την Ανδρονίκη Χειλά.

Ειδήσεις σήμερα: 

Η μέρα που συγκλόνισε το Euro: Η κατάρρευση του Έρικσεν - Η δραματική διάσωση και το «Είμαι καλά» από το νοσοκομείο

Πανελλαδικές εξετάσεις 2021: Πρεμιέρα αύριο για 100.000 υποψηφίους - Τα μέτρα και οι αλλαγές που ισχύουν από φέτος

Επιστροφή στην κανονικότητα: Επόμενος σταθμός η 1η Ιουλίου - «Φουντώνει» η συζήτηση για προνόμια στους εμβολιασμένους