Το βραβευμένο στη Μόσχα έργο του Μίκη Θεοδωράκη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

Σε ηλικία 30 ετών ο Μίκης Θεοδωράκης συμμετείχε σε μουσικό διαγωνισμό της Μόσχας αποσπώντας μάλιστα το πρώτο βραβείο. Το μουσικό έργο που τού χάρισε αυτό το βραβείο, την Σουίτα Νο 1, θα παρουσιάσει η διακεκριμένη πιανίστα και στενή συνεργάτης του συνθέτη Τατιάνα Παπαγεωργίου, την Παρασκευή, 12 Νοεμβρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, συνοδευόμενη από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών.

Με συγκίνηση, η Τατιάνα Παπαγεωργίου θυμάται τις διηγήσεις του Μίκη σχετικά με την στιγμή που παρέδωσε τις νότες του στο ταχυδρομείο της εποχής γεμάτος αγωνίες και ελπίδες και την επιστολή που έλαβε αναπάντεχα, για την απονομή του Πρώτου Βραβείου, που συμμετείχαν 350 από όλον τον κόσμο.

Ένας νέος κυνηγημένος για τις πολιτικές πεποιθήσεις του, ένας άγνωστος νέος, από την Ελλάδα, ήταν ο αποδέκτης του Πρώτου Βραβείου, στον Παγκόσμιο Διαγωνισμό, το 1957 στην Μόσχα. Τα προσχέδια του έργου έγιναν στην Μακρόνησο. Κουβαλώντας μέσα του τις εφιαλτικές μνήμες της εξορίας, όταν κατάφερε να φτάσει στο Παρίσι, μπροστά σε έναν μαύρο τοίχο, που τον έβαψε ο Γιάννης Ξενάκης, αναδύθηκε όλη η σύνθεση του έργου.

Ένας νέος που βασανιζόταν αλύπητα με φάλαγγες στα ελληνικά ξερονήσια ήταν λίγα χρόνια μετά ο νικητής του Πρώτου Βραβείου, από τον ίδιο τον Dimtri Shostakovich. Αυτός ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης κομμάτι της ματωμένης ελληνικής ιστορίας και μεγάλη η πνευματική κληρονομιά, που μας αφήνει. Μέσα από τον πόλεμο και την αβάσταχτη σκληρότητα μετουσίωσε το σκότος σε φως και μας χάρισε μουσική, πολιτισμό, οράματα για έναν καλύτερο κόσμο.

«Με τον Μίκη Θεοδωράκη πέρασα αμέτρητες ώρες θα έλεγα σχεδόν κάθε Κυριακή στο σπίτι του για πάνω από 20 χρόνια. Η αποκάλυψη των όσων έλεγε σε συνδυασμό με τα χειρόγραφα και τις πρωτότυπες παρτιτούρες που έφερνε μπροστά μου ακόμη και από τα παιδικά του χρόνια, κάποιες ακόμα και δυσδιάκριτες από την παραμόρφωση του μελανιού μέσα στο πέρασμα των χρόνων, καθώς και οι αμέτρητες ώρες που του έπαιζα πιάνο ήταν καθοριστικός και συγκλονιστικός παράγοντας της ζωής μου, ήταν και ο λόγος που προχώρησα σε μία ογκωδέστατη ακαδημαϊκή μελέτη σε αγγλικό πανεπιστήμιο για το συμφωνικό του έργο. Δε νομίζω ότι υπάρχουν λόγια για να περιγράψουν την συνεργασία μου, δίπλα στο μεγάλο μέγεθος, τον Έλληνα τον οικουμενικό άνθρωπο, τον τρισμέγιστο συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη. Θα αφήσω και αυτό το ακαδημαϊκό έργο στην Ιστορία για τους νεότερους μελετητές» σημειώνει η Τατιάνα Παπαγεωργίου και προσθέτει με νόημα: «Το έργο του είναι μεγαλειώδες, πολυσχιδές, πολύ μεγάλο σε έκταση, ένα ολόκληρο σύμπαν, ένας ωκεανός ανεξερεύνητος. Η προσωπικότητά του θυελλώδης, μαγική, με απέραντη αγάπη για τον άνθρωπο, τρυφερότητα για τα πιο αγνά αισθήματα, μεγαλειώδης, επική, ατρόμητη μπροστά στον πόλεμο, το θάνατο, την αδικία, την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ένα σύμπαν ολόκληρο και το έργο του και ο ίδιος».

Η Σουίτα αρ. 1 για πιάνο και ορχήστρα είναι ένα εκρηκτικό κι ευφυές σύγχρονο έργο, στο οποίο πρωταγωνιστεί ο ρυθμός, ο έντονος, επίμονος κι επαναλαμβανόμενος ρυθμός που άλλοτε νιώθεις πως έρχεται από τα έγκατα της γης, άλλοτε ζωντανεύει τις κραυγές του εμφυλίου πολέμου, κι άλλοτε μας οδηγεί στη μέθη ενός ξέφρενου Κρητικού χορού. Το έργο αυτό κατέχει ιδιαίτερη θέση στα συμφωνικά έργα του Μίκη Θεοδωράκη, μιας και έλαβε μέγιστες διακρίσεις, όπως το Πρώτο Βραβείο & Χρυσό Μετάλλιο στο Διεθνή Διαγωνισμό Σύνθεσης Νέων της Μόσχας (1957) με πρόεδρο της επιτροπής τον Dmitri Shostakovich και μέλη τους Khachaturian και Eisler, καθώς και το Αμερικανικό Βραβείο Copley (1958) για το καλλίτερο έργο Ευρωπαίου συνθέτη, με πρόεδρο επιτροπής τον Darius Milhaud. Η επιτυχία της Σουίτας αρ. 1 βρίσκεται στο γεγονός ότι ο 30χρονος Μίκης Θεοδωράκης, με την δύναμη του ταλέντου του αποτυπώνει - συμφιλιώνοντας ή αντιπαραθέτοντας - τις δύο όψεις της ζωής: από τη μια πλευρά, τα έντονα τραυματικά βιώματά του κατά τη διάρκεια του πολέμου που τον έφεραν τόσο κοντά στο θάνατο, κι από την άλλη πλευρά την δύναμη της πατρογονικής Κρητικής μουσικής που υμνεί την ζωή.

Όπως ο ίδιος αποκαλύπτει στα συγγράμματά του, η επαφή του με την παραδοσιακή μουσική της Κρήτης λειτούργησε ‘λυτρωτικά’ αμέσως μετά την επιστροφή του από την εξορία της Μακρονήσου στα Χανιά το 1949. Οι δυσκολίες του έργου είναι πολλαπλές. Το πιάνο συνομιλεί έντονα με την ορχήστρα κυρίως ως κρουστό όργανο, μέσα από εξαιρετικά συμπαγείς διάφωνες συγχορδίες και ασύμμετρους ρυθμούς που συχνά παραπέμπουν στην ελληνική μουσική. Εμπλέκεται σε περίπλοκες πολυρυθμίες με περίσσια φαντασία, δοκιμάζει τα όρια των δυνάμεών του έχοντας απέναντί του μεγάλους ηχητικούς όγκους πνευστών και κρουστών, ενώ παράλληλα υποστηρίζει οργανικά την εξέλιξη σπαρακτικών μελωδιών στα έγχορδα. Το έργο προσχεδιάστηκε μεν κατά τα χρόνια του Εμφυλίου, όμως ολοκληρώθηκε στο Παρίσι όπου, όπως ο συνθέτης μας γράφει, ήταν η πρώτη εποχή στην ζωή του που κατάφερε να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στην συμφωνική μουσική και να εντρυφήσει στις σύγχρονες τεχνικές και τις πολύπλοκες ηχητικές κατασκευές που αναζητούσε η avant garde της Ευρωπαϊκής μουσικής κοινωνίας. Αξιοσημείωτο είναι ότι το ίδιο έτος που γράφει τη Σουίτα αρ. 1 (1955) ανακαλύπτει το προσωπικό του σύστημα των Τετραχόρδων πάνω στο οποίο βάσισε πολλά έργα της εποχής. Η ενασχόλησή μου με τα τετράχορδα του Μίκη Θεοδωράκη, τα οποία μελέτησα κοντά του σε βάθος χρόνου, και η οποία αποτυπώθηκε στη διδακτορική μου διατριβή το 2018 στη Μ. Βρετανία, μου έδωσε την δυνατότητα να ‘αποκωδικοποιήσω’ την ευφυέστατη μουσική γλώσσα του συνθέτη και να εκτιμήσω την δια βίου προσπάθεια του μεγάλου Έλληνα να φέρει σε διάλογο την σύγχρονη ευρωπαϊκή μουσική με το πνεύμα της ελληνικότητας.  

Προπώληση εισιτηρίων ΕΔΩ