Νέλλα Γκόλαντα: Η εικαστικός που θαύμαζαν ο Ελύτης και ο Σεφέρης

Η Νέλλα Γκόλαντα είναι η μοναδική Ελληνίδα εικαστικός ή «γλύπτρια αστικού τοπίου», όπως αυτοπροσδιορίζεται, στης οποίας το έργο έχουν γίνει τόσες αναφορές σε ξένα πανεπιστημιακά βιβλία, περιοδικά αλλά και σε ακαδημαϊκά μαθήματα. Λίγο πριν κυκλοφορήσει το βιβλίο που είναι αφιερωμένο στο έργο της, το protothema.gr κάνει ένα «hommage» στην καλλιτέχνη που εφάρμοσε την «Total art» στους δημόσιους χώρους.

Η 80χρονη Ελληνίδα καλλιτέχνης θα έπρεπε να συγκαταλέγεται στα «ιερά τέρατα» του χώρου της με αντίστοιχη ακτινοβολία που είχαν θαυμαστές της όπως ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης ή ο Οδυσσέας Ελύτης που είπε χαρακτηριστικά «αν δεν ήμουν ποιητής και ήμουν εικαστικός θα έκανα τέτοια έργα». Από το 1972 η Νέλλα Γκόλαντα (απόφοιτος της ΑΣΚΤ και πρώτο μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Αρχιτεκτόνων τοπίου από το 2008) χρησιμοποίησε τον όρο «total art» στους δημόσιους χώρους εφαρμόζωντας με την Τέχνη τις αγαπημένες τις εκφράσεις: «η άρση του αδιάφορου» και «ο εξανθρωπισμός του δημόσιου χώρου» στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις που αποτελούν και τον βασικό άξονα των επεμβάσεων της από το 1970 μέχρι σήμερα.

Με εργαλείο τις αρχιτεκτονικές και γλυπτικές διαμορφώσεις του σύγχρονου τοπίου(art total) στο δημόσιο χώρο στοχεύει στην επανίδρυση των σχέσεων στο ανθρωπογενές και ευρύτερο περιβάλλον. Το αποτέλεσμα της επέμβασης της εικαστικού, είναι ένα καινούργιο τοπίο όπου βιώνεται καθημερινά από τους επισκέπτες του, αφού η Τέχνη δεν είναι απομονωμένη, να φυλάσσεται σε μουσείο ή να είναι ιδιοκτησία ενός ατόμου, αντιθέτως ανήκει σε όλο τον κόσμο και αποτελεί μέρος της καθημερινότητας του.

Αλλά ας ξεκινήσουμε από την αρχή. «Αν άρχιζα από τα πιο παλιά έργα μου είναι η προκυμαία του Παλιού Φαλήρου στον Φλοίσβο, όπου pro-covid, ο κόσμος έκανε βόλτες σε αυτό τον χώρο. Απέναντι από αυτό το μέρος είναι η κεντρική πλατεία Φλοίσβου η οποία ήταν το πρώτο ελληνικό έργο που παρουσιάστηκε στο συμβούλιο της Ευρώπης ως μια πρωτοποριακή ιδέα όπου η Τέχνη γίνεται καθημερινότητα. Ήμουν πάντα υπέρ του να βιώνεται η Τέχνη από τους καθημερινούς ανθρώπους και να γίνεται αυτό που έλεγα πάντα ως “ανοιχτό μουσείο”. Αυτήν την έκφραση τη σκέφτηκα σαν παιδάκι όταν επισκεπτόμουν τους αρχαιολογικούς χώρους. Ξεκίνησα κάνοντας χαρακτική. Η πρώτη μου μεγάλη έκθεση με 17 έργα χαρακτικής έγινε στις αρχές της δεκαετίας του’ 70. Την οποία επισκέφτηκε και ο Σεφέρης. Αυτό έγινε το ’70» είπε η ίδια στη συνέντευξη μας.

Childhood Diving
Είχε την «ατυχία» όπως το περιγράφει η ίδια, να γεννηθεί όταν μπήκαν οι Γερμανοί στην Ελλάδα. Έτσι οι γονείς της(η μητέρα της αφού ο πατέρας ήταν στο μέτωπο) εγκαταλείψαν τη Λάρισα για να μεταφερθούν στην Αθήνα. Τα πρώτα τέσσερα χρόνια της ζωής της τα πέρασε στην Αθήνα. Αυτά τα χρόνια έπαιξαν μεγάλο ρόλο, διότι γεννήθηκε το Καλοκαίρι του 1941. Δύο μήνες πριν έγινε ένας σεισμός στη Λάρισα και καταστράφηκαν όλα τα νεοκλασικά κτίρια της πόλης. «Η πόλη έγινε μηδέν. Μετά τη βομβάρδισαν οι Ιταλοί φεύγοντας, πήρε μια βόμβα και το σπίτι μας και μετά βομβάρδισαν με τη σειρά τους οι Γερμανοί. Έτσι ήρθε η μητέρα μου και οι γονείς της στην Αθήνα για να γεννηθώ εγώ» είπε. Στην Αθήνα είχαν νοικιάσει έναν όροφο(τον τρίτο και τελευταίο) σε κτίριο bauhaus στην οδό Φυλής. Ανέβαιναν στην ταράτσα κι έβλεπαν τους βομβαρδισμούς στον Πειραιά. Ήταν 2-3 ετών. «Απέναντι από το σπίτι μας είναι ένα νεοκλασικό τριόροφο κι εγώ ήμουν στο ύψος του αετώματος εκεί που ήταν τα αγάλματα. Δηλαδή έβγαινα στο μπαλκόνι και ζούσα κάτι σαν τον κρυφό μου χώρο βλέποντας αυτά τα αγάλματα. Έβλεπαν προς τη Δύση. Ήταν ώχρα χρώματος αυτό το κτίριο και όταν έπεφτε ο ήλιος μου έδινε μια αίσθηση της φωτάυγειας του ύψους της, του τοπίου που αντικρίζουν τα αγάλματα δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα συμμετοχής σε ένα ευρύτερο γίγνεσθαι λες και παρατούσες το εφήμερο για να συναντήσεις το αιώνιο. Τώρα συνειδητοποιώ με καθαρότητα σκέψης ότι αυτός ήταν ο μυστικός χώρος των παιδικών μου χρόνων» είπε η ίδια. Και συμπλήρωσε: «Εγώ είμαι χαράκτρια. Αφού έκανα αυτά τα 17 χαρακτικά που έγιναν έκθεση στο Χίλτον και μετά στη γκαλερί Ζουμπουλάκη που είχαν μεγάλη επιτυχία. Και δεν ήταν άλλο από αυτά που έβλεπα εγώ στην Αθήνα σαν παιδάκι, τις βόλτες που με πήγαινε ο πατέρας μου στην Ακρόπολη, στο Θησείο και το Πεδίο του Άρεως. Παρατηρούσα το πως διαγράφονται οι κορυφές των κτιρίων στον ουρανό, πριν γκρεμιστούν όλα αυτά τις τελευταίες δεκαετίες».


Αυτά με τον καιρό μπήκαν σε ένα δημιουργικό εικαστικό φίλτρο μετά το πέρασμα της από την ΑΣΚΤ μέσα στην οποία, σύμφωνα με την ίδια, έγιναν «τρομερές ζυμώσεις». Η Νέλλα προσθέτει:«Μπήκα το 1959 στην σχολή και όλα τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν πολύ γόνιμα και μέσα σε αυτά τα χρόνια μυήθηκα και στην Τέχνη του ψηφιδωτού. Μ' ενδιέφερε πολύ το τσιμέντο αλλά και το ψηφιδωτό και αφού τελείωσα τη σχολή και τα χαρακτικά άρχισα να ασχολούμαι με το τσιμέντο και τα «κτιστά γλυπτά» άρχισε να αναδύεται αυτή η διάσταση: η σχέση με το τοπίο, τη φωταύγεια, την κλίμακα στα νεοκλασικά, η σχέση των κτιρίων της κλασικής εποχής με το διάστημα. Τότε άρχισα να ανακαλύπτω καλύτερα τον εαυτό μου και να ξέρω τι θέλω».

Θεμελιωτής της ελληνικότητας

Η ίδια έβλεπε και στο πιο απλό τοπίο της ελληνικής υπαίθρου το πιο απλό μαντράκι, το πιο απλό εκκλησάκι, το προσκυνητάρι, να επικρατούν οι ίδιες ποιότητες που είδαμε και στα κλασσικά οικοδομήματα. Μόνο που ήταν πιο εξανθρωπισμένα, δηλαδή ενταγμένα στην καθημερινότητα. «Είναι ένας ύμνος του τοπίου αυτά τα κτίρια που ο κόσμος περνά μέσα τους και τα βιώνει. Μετά τον πόλεμο επισκεφτήκαμε πολλούς αρχαιολογικούς χώρους με τον πατέρα μου και αυτό που μας ενδιέφερε ήταν οι εξωτερικοί χώροι με τα αγάλματα. Στεκόμουν μόνο εκεί. Και συνειδητοποίησα πως η Ελλάδα είναι ένα ανοιχτό μουσείο. Κι αυτό μας το έδωσαν σαν παιχνίδι οι γονείς μας στα παιδικά μας χρόνια. Για αυτό άρχισε να με ενδιαφέρει η γλυπτική τοπίου δηλαδή έργα ανάμεσα ή και μέσα στα οποία ζούνε οι άνθρωποι και τα οποία τους δίνουν ζωή, τα κάνουν σα ζωντανά γλυπτά. Και δημιουργούν ένα περιβάλλον με ανθρώπινη κλίμακα δίνοντας στους ανθρώπους τη χαρά του να είναι παρόντες σε αυτό το περιβάλλον».

Για παράδειγμα, η πλατεία του Φαλήρου στο Φλοίσβο. Ήρθε ο Brian Goodey καθηγητής της Οξφόρδης στην αρχιτεκτονική του πολεοδομικού τοπίου, την είδε και την παρουσίασε σε ανυποψίαστο χρόνο, το 1983, στο Στρασβούργο στο Συμβούλιο της Ευρώπης στο συνέδριο που πήρε τον τίτλο «Your town, your life, your future». Συγκεκριμένα, με τον τίτλο «A place in the sun – Paleo Faliro Square» παρουσίασε την Κεντρική πλατεία Φλοίσβου Παλαιού Φαλήρου 1976 – 1978. Αφού επανειλημμένα επισκέφτηκε την πλατεία σε διάφορες ώρες της ημέρας και κάνοντας εκτεταμένες παρατηρήσεις κατέληξε ότι τη θεωρεί ως έναν χώρο σχεδιασμένο ώστε οι επισκέπτες να τον μοιράζονται φιλικά. Ιδιαίτερη έμφαση δίνει στις 8 γλυπτές συνθέσεις-παγκάκια που αναδεικνύονται ως χώροι κοινωνικής συναναστροφής και καλλιέργειας, όπως και στο γλυπτό σύνολο με τα νερά, επίσης έναν χώρο ανυποψίαστης επαφής με την Τέχνη και σύνδεσης με το ευρύτερο περιβάλλον, καθώς η πλατεία είναι παραθαλάσσια. Γιατί αργότερα το Συμβούλιο της Ευρώπης υπέγραψε τη σύμβαση του τοπίου, όπου αυτά που σας λέω για τον εξανθρωπισμό του δημόσιου χώρου τα έχουν νομοθετήσει κατά κάποιον τρόπο. Ένα γερμανικό αρχιτεκτονικό περιοδικό παρουσίασε την πλατεία Φλοίσβου Παλαιού Φαλήρου στο εξώφυλλο του. Παρόμοια έργα «γλυπτικής αστικού τοπίο»” έχει πραγματοποιήσει η Νέλλα Γκόλαντα από τη Λάρισα μέχρι και την Αττική Οδό. Μέχρι και το εξώφυλλο του βιβλίου της Κοινωνιολογίας της τέταρτης δέσμης των 90ς είχε έργο της.

Αν ήμασταν υποχρεωμένοι να χαρακτηρίσουμε το έργο της με μία μόνο λέξη θα χρησιμοποιούσαμε την ελληνικότητα. Την οποία η ίδια ορίζει με τις ποιότητες που έχει αυτό το τοπίο που οδήγησε τους ανθρώπους που το έζησαν να δημιουργήσουν αυτόν τον πολιτισμό. «Μ’αυτές τις ποιότητες βγάλαμε αυτόν τον πολιτισμό. Τα αρχαία θέατρα και ναοί ήταν χώροι φοβερά δημοκρατικοί και η σχέση με τις κλίμακες. Η ανθρώπινη κλίμακα το να είναι ο άνθρωπος πρωταγωνιστής του τοπίου. Αυτό θα σταθεί εμπόδιο στο να γίνει η Ελλάδα Ντουμπάϊ. Αλλά και η άρση του αδιάφορου. Το να δημιουργούνται κτίρια που να αναδεικνύουν τη φυσική ομορφιά του τόπου και όχι το αντίθετο».

Ειδήσεις σήμερα:

Άνοιξε δρόμο και για άλλες χώρες η Ελλάδα με τα πρόστιμα στους ανεμβολίαστους άνω των 60, λένε διεθνή ΜΜΕ

Στον ανακριτή ο 32χρονος που κατηγορείται πως βίασε τη 14χρονη αδερφή της συντρόφου του στο Περιστέρι

Τζώρτζης Μονογυιός: Με «ξερογκαζιές» και τα ηλεκτρονικά OFF η Ferrari