Βαγγέλης Παπαθανασίου: Ο διεθνής συνθέτης που οδήγησε την Ελλάδα στο Διάστημα
Δικαιώνοντας το όραμα ενός καλλιτέχνη που ξεπέρασε εξαρχής τα σύνορα το όνομα του Vangelis Papathanasiou έγινε συνώνυμο μιας διεθνούς καριέρας γεμάτης από διακρίσεις, βραβεία, Όσκαρ και μια μουσική που έφτασε κυριολεκτικά στο διάστημα τιμώντας τη χώρα του με τον ύψιστο τρόπο
Ο τελευταίος των μεγάλων, των Ελλήνωνδηλαδή που διέσχισαν με το όνομα τους τις ηπείρους φτάνοντας κυριολεκτικά στο διάστημα, ο μόνος που το ελληνικό του όνομα απαντάται τις περισσότερες φορές γραμμένο στα αγγλικά, ο διεθνής Vangelis Papathanasiou, ήξερε καλά ότι δεν ανήκει στα επίγεια: από μικρός επικοινωνούσε με τα άστρα διαβάζοντας ο,τι υπάρχει για το διάστημα και δίνοντας άλλη διάσταση στους παράξενους, πειραματικούς ήχους που ακούγονταν, για πρώτη φορά, τη δεκαετία του 60 στην Ελλάδα.
Από τότε έως πρόσφατα, το όνομα του δεν έπαψε να βρίσκεται ποτέ στην πρώτη γραμμή δικαιώνοντας όλες τις απαιτήσεις ενός δύσκολου ηλεκτρονικού μουσικού οράματος αλλά και τη φιλοδοξία για μια μεγάλη καριέρα που έφτασε νωρίς.
Ο ίδιος προτιμούσε, άλλωστε,να μιλάει με τους ήχους της μουσικής του που έτσι και αλλιώς δεν συνοδευόταν από λόγια. Γνώριζε, άλλωστε, ως μεγάλος καλλιτέχνης πως ακριβώς πρέπει να τιμά την υπέρτατη αύρα του: στις σπάνιες δηλώσεις του μιλούσε αποκλειστικά για το έργο του ή για τη χώρα του, για την οποία δεν έπαψε ποτέ να είναι περήφανος.
Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου παίζοντας πιάνο στη συναυλία που είχε πραγματοποιηθεί στους στύλους του Ολυμπίου Διός
Κλείσιμο
Χαρακτηριστικό είναι ότι η «Μυθωδία» του, εκείνο το έργο που είχε παρουσιάσει το 2001 στους στύλους του Ολυμπίου Διός, ως ανεξίτηλη μουσική σφραγίδα στη χιλιετία που έρχεται, είχε απόλυτο ελληνικό χρώμα και είχε ως σκοπό να προβάλει σκηνές από τους αρχαιοελληνικούς μύθους...στο διάστημα ώστε να συνοδεύσει την αποστολή «ΝΑΣΑ 2001: στον Άρη».
Σε μια φαντασμαγορική συναυλία που είχε προβληθεί ταυτόχρονα σε όλο τον πλανήτη ενώ οι Αθηναίοι είχαν τη δυνατότητα να την παρακολουθήσουν από τεράστιες γιγαντοοθόνες που είχαν στηθεί σε διαφορετικά μέρη ακόμα και στο Ολυμπιακό Στάδιο, ο Παπαθανασίου γινόταν για μια ακόμα φορά όχι μόνο οικουμενικός αλλά κυριολεκτικά συμπαντικός.
Μέσω της συναυλίας το μήνυμα είχε σταλεί στον αγαπημένο του πλανήτη Άρη και η γαλλική κυβέρνηση είχε ταυτόχρονα φροντίσει, με τότε Υπουργό Πολιτισμού τον φιλέλληνα Ζακ Λαγκ, να του απονείμει την ύψιστη διάκριση του Τάγματος της Λεγεώνας της Τιμής σε μια επιβλητική τελετή που έλαβε χώρα στο περιστύλιο του Ζαππείου.
Στιγμιότυπο από την συναυλία του Βαγγέλη Παπαθανασίου στις στήλες του Ολυμπίου Διός - Παγκόσμια παρουσίαση του έργου «Μυθωδία»
Και όμως αυτή δεν ήταν παρά άλλη μια ιδιαίτερη στιγμή στην γεμάτη από βραβεία και διακρίσεις καριέρα του Βαγγέλη Παπαθανασίου ο οποίος κινούταν μεταξύ Χόλλυγουντ, Ελλάδας, Παρισίων και... διαστήματος και με τις πόρτες ανοιχτές σε οποιαδήποτε περίοπτη προσωπικότητα τύγχανε να επιλέξει ως συνομιλητή/συνομιλήτρια του: Από την καλή του φίλη Ειρήνη Παππά με την οποία κυκλοφόρησαν τον ελληνόφωνο δίσκο «Ωδές» το 1978 έως διάφορους σταρ του Χόλυγουντ, όπως ο Άντονι Χόπκινς, ο οποίος τον είχε αποκαλέσει 'κολοσσό', ελάχιστοι ήταν αυτοί που δεν αποδέχονταν το τεράστιο εκτόπισμα μιας προσωπικότητας που ήταν αυτό που οι Άγγλοσάξωνες αποκαλούν «μεγαλύτερη από τη ζωή».
Μαθημένος στα κίμπορντς σε εποχές που ακόμα ο κόσμος της μουσικής μοιραζόταν ανάμεσα στα παραδοσιακά και τα κλασικά όργανα, τη ροκ και την ποπ, ο Παπαθανασίου έκανε τη διαφορά ενώνοντας τα πειραματικά, ψυχεδελικά του ονόματα με τον Ντέμη Ρούσσοαπό πολύ νεαρή ηλικία.
Για τις ανάγκες της υλοποίησης ενός σχεδίου που ο ίδιος ήξερε ότι δεν θα γίνει εύκολα ανεκτό στην Ελλάδα της Χούντας, μεταβαίνει το 1967 στο Παρίσι, όπου ανάμεσα σε ατελείωτες βραδιές στα ωραία καφέ και βόλτες στα βουλεβάρτα φτιάχνουν μαζί με τους Ντέμη Ρούσσο, Λουκά Σιδερά και Αργύρη Κουλούρη το δικό τους γοητευτικά θρασύτατο παιδί της Αφροδίτης, δηλαδή το συγκρότημα Aphrodite's Child και η περιπέτεια του «Οδυσσέα», όπως είναι το πραγματικό όνομα του Ντέμη Ρούσσου, στο μουσικό υπερπέραν ξεκινάει θριαμβευτικά.
Και τα τρία άλμπουμ του συγκροτήματος με με τρελούς τίτλους όπως «End of the World», «It's Five O Clock» και «666» με ψυχεδελικά ηχοχρώματα και με έντονο το στοιχείο του πειραματισμού, έγιναν τρομερή επιτυχία με το καλημέρα ξεπερνώντας τα εκατομμύρια αντίτυπα και δίνοντας στον Βαγγέλη Παπαθανασίου την ευκαιρία να γίνει ένας μουσικός-πρότυπο για νέα σχήματα και εξορμήσεις.
Το πέρασμα στο Χόλιγουντ
Επειδή λοιπόν ο Vangelis έβλεπε πάντα μπροστά, ήξερε ότι η μουσική του δεν χωράει μόνο σε άλμπουμ και ότι δεν του αρκεί να πρωταγωνιστεί σε μια σειρά από συναυλίες αλλά ότι χρειάζεται την εικόνα σαν ιδανικό συμπλήρωμα. Το ντοκιμαντέρ τη δεκαετία του 60 παραμένει ένα άγνωστο ακόμα είδος, πόσο μάλλον για έναν μουσικό, αλλά αποτελεί ένα καλό έναυσμα ώστε ο ίδιος να 'ντύσει' μουσικά μια ταινία:η αρχή γίνεται το 1970 με τη μουσική για το ντοκιμαντέρ του Φρεντερίκ Ροσίφ «Η αποκάλυψη των Ζώων» (L'Apocalypse des animaux') που κυκλοφόρησε σε δίσκο το 1973.
Επίσης η βαθιά ενασχόληση του Vangelis με τη ζωή στο διάστημα και το υπερ-κόσμιο σύμπαν τον εμπνέει ώστε να ντύσει μουσικά τη σειρά ντοκιμαντέρ «Cosmos: A personal Voyage» που τότε παρακολουθούν 500 εκατομμύρια άνθρωποι! Θα ακολουθήσουν τα 'Albedo 0.3”, “Spiral' (1977) και μια σειρά από βραβεία. Ανήμερα των 39ων γενεθλίων του το 1982, καταφθάνει η χαρμόσυνη είδηση του Όσκαρ για τη μουσική της ταινίας του Χιου Χάντσον “Οι δρόμοι της φωτιάς” (“Chariots of Fire') με το σάουντρακ να συνοδεύει έκτοτε όλους τους Ολυμπιακούς Αγώνες και να καθίσταται μια από τις πιο διάσημες και χαρακτηριστικές εποχές όλων των εποχών.
Ο δίσκος θα πουλήσει κυριολεκτικά εκατομμύρια αντίτυπα και θα κάνει διάσημο το όνομα του Vangelis στο Χόλυγουντ και σε ολόκληρο τον κόσμο. Είχε, ωστόσο, το θάρρος, αρκετά χρόνια αργότερα, να παραδεχτεί ότι η σύνθεση έγινε απλώς λόγω του φυσικού ταλέντου του που λέγεται μουσικό «αυτί» και ότι δεν είχε γραφτεί προηγουμένως καμία παρτιτούρα: μόνο ένας καλλιτέχνης με το εκτόπισμα του Παπαθανασίου θα μπορούσε να είχε προβεί σε τέτοια δήλωση και θα είχε το θάρρος να την υποστηρίξει.
Δεν είχε, άλλωστε, ποτέ ανάγκη από έξωθεν επικυρώσεις: το έργο του ήταν αυτό που ξεπερνούσε τις μικροπολιτικές, τα κουτσομπολιά και τις αντιδράσεις. Ο Παπαθανασίου θα παίξει μάλιστα ζωντανά τους “Δρόμους της Φωτιάς” μπροστά τους συμπατριώτες του σε ένα κατάμεστο Παναθηναικό Στάδιο το 1997 στο πλαίσιο της τελετής έναρξης του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Ανοιχτού στίβου της IAAF.
Το επίσης αριστουργηματικό «Blade Runner» που γράφτηκε την ίδια περίοδο είναι η απόδειξη ότι η μουσική ιδιοφυία του Παπαθανασίου δεν εξαντλούταν σε ένα οσκαρικό σάουντρακ αλλά συνιστούσε διαρκή πηγή έμπνευσης για τους επιγόνους του. Μια δεκαετία αργότερα σημειώνει νέα επιτυχία με τον «Αλέξανδρο» του Όλιβερ Στόουν με τους δυο άνδρες να μοιράζονται τα υπερβατικά, ρομαντικά τους οράματα με ενθουσιασμό.
Σημαντικές είναι και οι διαχρονικές φιλίες που διατηρεί στην Ελλάδα, όπως με τον Γιάννη Σμαραγδή, για τον οποίο συνθέτει τη μουσική για το «Ελ Γκρέκο» (2007) βοηθώντας και πάλι να βγει η Ελλάδα από τα σύνορα. Μην μπορώντας, επίσης, ποτέ να χωρέσει στις υπάρχουσες συμβάσεις και αποδεικνύοντας έμπρακτα την ανάγκη του για πειραματισμό και την αγάπη του για το διάστημα ο πάντοτε νέος σε ιδέες Βαγγέλης Παπαθανασίου, συνθέτει, έναν δηλαδή μόλις χρόνο πριν τον θανατό του ένα απόλυτα διαστημικό άλμπουμ με τον τίτλο «Juno to Jupiter», το οποίο κυκλοφορεί από την Decca Records.
Εμπνευσμένο από την αποστολή της ΝΑΣΑ στον πλανήτη Δία το άλμπουμ ανακατεύει μοναδικά ορχηστρικούς ήχοι, οπερατικές φωνές και ήχους...από το διάστημα. Στο «Juno to Jupiter», δηλαδή, ακούγονται και πραγματικοί ήχοι από την εκτόξευση του Juno από τη Γη, από το σκάφος και από τα διαφορετικά στάδια του ταξιδιού του ενώ συμμετέχει η διεθνούς φήμης ντίβα της όπερας, Αντζελα Γκεοργκίου, αλλά κι... οι επιστήμονες της NASA οι φωνές των οποίων ακούγονται ζωντανά στο άλμπουμ.
Όπως έλεγε χαρακτηριστικά η ανακοίνωση της Decca: «Οι ενορχηστρώσεις του Βαγγέλη Παπαθανασίου για αυτό το νέο άλμπουμ διευρύνουν για άλλη μία φορά τους ορίζοντες της ηλεκτρονικής μουσικής “θολώνοντας” τη γραμμή μεταξύ αυτής και της ακουστικής συμφωνικής μουσικής που κορυφώνονται σε ένα συναρπαστικό και ταυτόχρονα χαλαρωτικό μουσικό ταξίδι. Η χαρακτηριστική χρήση σινθεσάιζερ, τολμηρών ορειχάλκινων ριφ και επεκτατικών χορδών του μεταφέρει μια αίσθηση μυστηρίου για τη ζωή πέρα από τον δικό μας κόσμο».
Όσο για τον καλλιτέχνη δήλωνε: «Σκέφτηκα να δώσω έμφαση στα χαρακτηριστικά του Δία και της Ηρας που σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, είχαν μια ιδιαίτερη σχέση. Ενιωσα ότι πρέπει να παρουσιάσω τον Δία μόνο με ήχο, καθώς οι μουσικοί κανόνες μετατρέπουν το χάος σε αρμονία, η οποία κινεί τα πάντα και την ίδια τη ζωή. Αντιθέτως, για την Ηρα ένιωσα την ανάγκη να διαθέτει φωνή, τη φωνή της Αντζελα Γκεοργκίου».
Να μην ξεχνάμε ότι η πολυαγαπημένη του NASA τον έχει τιμήσει με το “public service medal”-όχι όμως ο τόπος καταγωγής του η Άγρια Βόλου, κάτι για το οποίο, λέγεται, ότι έφερε μόνιμο παράπονο όπως ζούσε. Ανακοινώσεις για τον θάνατό του εξέδωσαν οι πολιτικοί αρχηγοί, το Υπουργείο Πολιτισμού και ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης.Αξίζει να θυμίσουμε πως τον Μάρτιο του 2020 με απόφαση του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου του είχε απονεμηθεί το Παράσημο του Ταξιάρχη του Φοίνικος.
