Μουσείο Κινηματογράφου της Ταινιοθήκης της Ελλάδος: Η Αθήνα αποκτά μια νέα κιβωτό της ιστορίας της έβδομης τέχνης

Ένα νέο μουσείο γεννιέται στην Αθήνα και η προαναγγελία της λειτουργίας του γίνεται μέσα από μια έκθεση. Ο λόγος για το Μουσείο Κινηματογράφου της Ταινιοθήκης της Ελλάδος και την έκθεση «Μαγικές εικόνες», που τελεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου, και εγκαινιάζεται επίσημα την Πέμπτη 9 Ιουνίου.

Το νέο μουσείο φιλοξενείται στον χώρο της Ταινιοθήκης και αφηγείται την εξέλιξη της τέχνης του κινηματογράφου στην Ελλάδα και το εξωτερικό, μέσα από σπάνια εκθέματα. Κάποια από αυτά τα εκθέματα παρουσιάζονται στην έκθεση η οποία θα είναι ανοιχτή για το κοινό από τις 10 έως τις 30 Ιουνίου, καθημερινά από τις 6 το απόγευμα έως τις 9 το βράδυ, και θα έχει ελεύθερη είσοδο.

Το Μουσείο Κινηματογράφου της Ταινιοθήκης της Ελλάδος, που στήθηκε σε επιμέλεια της σημαντικής εικαστικού, Καθηγήτριας Γλυπτικής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ) και αντιπροέδρου του Ιδρύματος Αφροδίτης Λίτημ είναι μια κιβωτός κινηματογραφικής μνήμης που επικοινωνεί με τις αίθουσες προβολής, δημιουργώντας μια γέφυρα του χθες των κινούμενων εικόνων με το σήμερα μίας υπερσύγχρονης, ψηφιακής αίθουσας. Έτσι, οι θεατές, θα έχουν την ευκαιρία να επισκέπτονται το μουσείο συνδυάζοντάς το με μια βραδινή προβολή στην ταράτσα του θερινού Λαϊς.
Τα εγκαίνια της έκθεσης συμπίπτουν με την διεξαγωγή του 12ου Φεστιβάλ Πρωτοποριακού Κινηματογράφου της Αθήνας.

«Θυµάµαι στα δώδεκά µου χρόνια να επισκέπτοµαι το Παρίσι, µε τη µητέρα µου Aγλαΐα Μητροπούλου», σημειώνει στο εισαγωγικό της κείμενο, στον κατάλογο της έκθεσης, η πρόεδρος της Ταινιοθήκης Μαρία Κομνηνού. «Εκεί, στην περίφηµη Οδό Ουλµ, τρεις µυθικοί άνθρωποι, ο Ανρί Λανγκλουά (Henri Langlois) η Μαίρη Μέρσον (Μary Meerson), και η Λότε Άισνερ (Lotte Eisner) σαν καλόβολα στοιχειά, φύλαγαν µια µαγική συλλογή από πρωτο-κινηµατογραφικές συσκευές, τα σκηνικά από τη Μητρόπολη του Φριτς Λανγκ, αφίσες και κοστούµια, µαζί µε το οµοίωµα της ροµποτικής Μαρίας. Αυτό το «µαγικό δωµάτιο», που αργότερα εξελίχτηκε σε µια από τις µεγαλύτερες συλλογές του κόσµου, ενέπνευσε τη Μητροπούλου να στραφεί στις αγορές του Λονδίνου για να αγοράσει προ-κινηµατογραφικές συσκευές αλλά και κάµερες του βωβού κινηµατογράφου, εµπνέοντας και άλλους σκηνοθέτες ή συλλέκτες να δωρίσουν πολύτιµα αντικείµενα στο Μουσείο της Ταινιοθήκης της Ελλάδος.
Σήµερα, αφού απέκτησε µια σύγχρονη µατιά µε την πολύτιµη συµβολή της γλύπτριας και καθηγήτριας της ΑΣΚΤ Αφροδίτης Λίτη, η Ταινιοθήκη εγκαινιάζει το Μουσείο της µε την περιοδική έκθεση «Μαγικές Εικόνες». Ξεχωριστή τιµή µεγάλης συµβολικής αξίας αποτελεί το γεγονός ότι η εν λόγω έκθεση τελεί υπό την αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της ∆ηµοκρατίας κυρίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου».

Η συλλογή του Μουσείου, όπως αναφέρει στον κατάλογο της έκθεσης η Αφροδίτη Λίτη, «αποτελείται από θεµατικές ενότητες που συνοδεύονται από κείµενα και λεζάντες. Η αίθουσα έχει ανακαινισθεί και ο φωτισµός της έχει αντικατασταθεί προς το βέλτιστο. Ο σχεδιασµός είναι λιτός και απέριττος εµπεριέχοντας όλες τις πληροφορίες της ιστορικής διαδροµής της προβολής της κινητής εικόνας και του ήχου στην οθόνη. Μέσα από αυτή την παρουσίαση της συλλογής των σπάνιων κινηµατογραφικών αντικειµένων υλοποιείται και η αντίληψη του µουσείου ως συγκέντρωση και ανάδειξη αυτού του µοναδικού υλικού σε έναν χώρο ανοιχτό προς όλους.
Ένας νέος προσανατολισµός ξεκινά πλέον για την Ταινιοθήκη της Ελλάδος µέσα από τους παραδοσιακούς της χώρους, µε την εγκατάσταση των επιστηµονικών εργαστηρίων, τις ανακατανοµές της συλλογής, το άνοιγµα των χώρων αποθήκευσης, τις ανταλλαγές των εκθεµάτων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, καθώς και τη διοργάνωση περιοδικών εκθέσεων».

ΕΚΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Η συλλογή του Μουσείου Κινηματογράφου της Ταινιοθήκης της Ελλάδος, έργο ζωής της Αγλαΐας Μητροπούλου, περιλαμβάνει προ-κινηματογραφικές συσκευές (καρουζέλ, στερεοσκόπιο, μαγικούς φανούς) καθώς και εξοπλισμό πρώιμου και σύγχρονου κινηματογράφου (κάμερες, συσκευές καταγραφής ήχου, συσκευές προβολής) και βοηθητικό υλικό που σχετίζεται με την παραγωγή και προβολή ταινιών στην Ελλάδα και το εξωτερικό (κολλέζες βερνικιού και ταινίας, μετρητές μήκους φιλμ, αρουλέζες, μουβιόλες, τραπέζια μοντάζ).
Τα εκθέματα έχουν συντηρηθεί με τη μεγαλύτερη προσοχή.
Το παλαιότερο έκθεμα χρονολογείται γύρω στα 1860 και είναι ένα στερεοσκόπιο βάσης από τη Μεγάλη Βρετανία.
H έκθεση ωρίζεται σε τέσσερις θεματικές ομάδες: Η πρώτη ομάδα εκθεμάτων αφορά τις προ-κινηματογραφικές τεχνολογίες και περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, ένα μοναδικό στο είδος του λειτουργικό μηχάνημα τύπου καρουζέλ, το οποίο έχει επισκευαστεί με επιδεξιότητα από το ειδικευμένο προσωπικό μας. Αυτή η ομάδα εκθεμάτων περιλαμβάνει επίσης ένα χειροποίητο, μαονένιο, επιτραπέζιο στερεοσκόπιο, αρκετούς μαγικούς φανούς από τη δεκαετία του 1900 και πάνω από 1000 γυάλινες πλάκες.
 
Η δεύτερη ομάδα εκθεμάτων συμπεριλαμβάνει εξοπλισμό κινηματογράφησης όπως κάμερες και συσκευές καταγραφής ήχου. Τα πιο πρώιμα εκθέματα σε αυτήν την κατηγορία χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1920. Θα εκτεθούν επίσης αντικείμενα που έχουν προσαρμοστεί στις ανάγκες των αρχικών ιδιοκτητών τους, εξοπλισμός που διατέθηκε στην αγορά με στόχο να προσελκύσει ερασιτέχνες καθώς επίσης και εξοπλισμός που δωρίστηκε στο ίδρυμα μας από διακεκριμένους επαγγελματίες του ελληνικού κινηματογραφικού χώρου.
 
Η τρίτη ομάδα εκθεμάτων αποτελείται από συσκευές προβολής και περιλαμβάνει αντικείμενα από την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και την πρώην ΕΣΣΔ. Στην πορεία ελπίζουμε να είμαστε σε θέση να πραγματοποιήσουμε επιδείξεις για το πώς λειτουργούσαν αυτά τα μηχανήματα, ειδικά εκείνα που προσανατολίζονταν περισσότερο στην οικιακή χρήση και χρήση εκτός της κινηματογραφικής αίθουσας.
 
Τέλος, η τέταρτη και τελευταία κατηγορία εκθεμάτων περιλαμβάνει εργαστηριακά εργαλεία και εξοπλισμό που χρησιμοποιούνταν στη φωτοχημική διαδικασία. Αυτή η ομάδα είναι η πιο ποικιλόμορφη ομάδα μουσειακών αντικειμένων μας,  και συμπεριλαμβάνει τόσο μικρά αντικείμενα όπως κολλέζες βερνικιού και ταινίας, μετρητές μήκους φίλμ και αρουλέζες, καθώς επίσης και μεγάλο εξοπλισμό όπως μουβιόλες και τραπέζια μοντάζ.
 
Η έκθεση μελλοντικά θα εμπλουτισθεί με οπτικοακουστικό υλικό (προβολή τοίχου, οθόνες, αφίσες κ.λπ.) καθώς και διαδραστικό υλικό (κώδικες QR που οδηγούν σε ειδικά σχεδιασμένες ιστοσελίδες).

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΙΝΟΥΜΕΝΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η επιθυμία για την απόδοση της κίνησης είναι έντονη στην ανθρώπινη φύση και ανιχνεύεται ήδη από αρχαιοτάτους χρόνους: σε σπηλαιογραφίες της παλαιολιθικής εποχής στην περιοχή της Altamira στην Ισπανία αναπαρίστανται βίσωνες με οκτώ αντί για τέσσερα πόδια˙ ένα εύρημα των κατοίκων των σπηλαίων προκειμένου να δηλώσουν την κίνηση.

Στην αυγή του 19ου αιώνα δημιουργήθηκαν ευρεσιτεχνίες, τα οπτικά παιχνίδια (οptical toys), που απέδιδαν το καθένα με τον δικό του τρόπο την ψευδαίσθηση της κινούμενης εικόνας. Τέτοια οπτικά παιχνίδια ήταν το θαυματρόπιο, το φενακισκόπιο, το ζωοτρόπιο, το πραξινοσκόπιο

Ο μαγικός φανός, γνωστός και με τη λατινική του ονομασία laterna magica, είναι ένας πρώιμος τύπος προβολέα εικόνας που χρησιμοποίησε διαφανείς πλάκες κατασκευασμένες από γυαλί, έναν ή περισσότερους φακούς και μια πηγή φωτός. Αναπτύχθηκε τον 17ο αιώνα κυρίως για ψυχαγωγικούς σκοπούς. Ο μαγικός φανός χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τον 18ο έως τα μέσα του 20ου αιώνα, έως ότου αντικαταστάθηκε από τον προβολέα διαφανειών.

Στις αρχές του 19ου αιώνα ανακαλύφθηκαν και τα στερεοσκόπια, οι πρόγονοι των view master. Ο χρήστης / θεατής έχει την αίσθηση της «τρισδιάστατης» εικόνας και κίνησης, καθώς και μια ψευδαίσθηση βάθους. Οι δε χάρτινες ταινίες του ζωοτροπίου με διαδοχικές εικόνες μίας κίνησης, είναι προάγγελοι του κινηματογραφικού φιλμ με τα διαδοχικά καρέ. Το ζωοτρόπιο ήταν το πρώτο οπτικό παιχνίδι που επέτρεπε πολλούς θεατές (ταυτόχρονη θέαση), όμως στην εποχή του προκαλούσε ανησυχίες στους γονείς της εποχής, παρόμοιες με τις σύγχρονες ανησυχίες σχετικά με τον χρόνο που αφιερώνουν τα παιδιά στην οθόνη.

Τσίρκο-Μηχανικό θέατρο σκιών: Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σπάνιο αντικείμενο το οποίο η Αγλαΐα Μητροπούλου εντόπισε σε υπαίθριο παζάρι του Λονδίνου, στις αρχές της δεκαετία του 1970. Είναι η μικρογραφία ενός τσίρκου, με το περιμετρικό τμήματα της σκηνής να παίζει το ρόλο του μπερντέ όπως τον συναντάμε στο παραδοσιακό Θέατρο Σκιών. Στο περιμετρικό πανί προβάλλονται περιστρεφόμενοι οι ακροβάτες, οι ζογκλέρ, ο θηριοδαμαστής και οι κλόουν που εκτελούν τα νούμερά τους πάνω σε ζώα και άρματα. Πίσω από το πανί, υπάρχει μηχανισμός παρόμοιος με τον εκείνον των καρουζέλ.

Τι κοινό έχει μια ραπτομηχανή με τον κινηματογράφο;
Για την επιτυχή προβολή της κινούμενης εικόνας έπρεπε πρώτα να αντιμετωπιστεί ένα σοβαρό τεχνικό πρόβλημα: η εικόνα απαιτείται αρχικά να μένει ακίνητη για ελάχιστο χρονικό διάστημα, προκειμένου να καθοριστεί σαφώς στον αμφιβληστροειδή του θεατή, και εκ
των υστέρων να προωθηθεί στην επόμενη. Οι αδελφοί Λυμιέρ εμπνεύστηκαν τον κινηματογράφο από τον τρόπο λειτουργίας της ραπτομηχανής, η οποία κρατά ακίνητο το ύφασμα κατά τη διάρκεια του ραψίματος για κλάσματα του δευτερολέπτου πριν το προωθήσει προς τα εμπρός.