Bραβείο Τέχνης Ιδρύματος Γ & Α Μαμιδάκη: Νικήτριες οι διεθνείς Ελληνίδες Ιλεάνα Αρναούτου και Ισμήνη Κινγκ

Στο πιο όμορφο σημείο του Αγίου Νικολάου Κρήτης εκεί όπου το γαλάζιο της θάλασσας συναντά το πράσινο που καλύπτει την όμορφη ακτή, σε ένα ειδυλλιακό τοπίο και σε μια πανδαισία από φυτά, δέντρα και λουλούδια, έχει στηθεί μια υπαίθρια γιορτή για την Τέχνη, στην καρδιά του Minos Beach Art Hotel. Αφορμή τα βραβεία που καθιέρωσε, λίγο πριν την επέλαση της πανδημίας, το Ίδρυμα Γεωργίου και Αριστέας Μαμιδάκη, τα οποία φέτος έτυχαν ιδιαίτερα θερμής υποδοχής και λόγω των ονομάτων που βρέθηκαν να προκρίνονται ως νικήτριες: πρόκειται για την Ιλεάνα Αρναούτου και την Ισμήνη Κινγκ, δυο διακεκριμένες νεαρές καλλιτέχνιδες με διεθνές εκτόπισμα που έρχονται από το Λονδίνο στην Ελλάδα για να εμπνευστούν και να δημιουργήσουν το Tender shell geophilia, ένα γλυπτό που επικοινωνεί άμεσα με το θαλασσινό τοπίο.

Αλλά δεν είναι μόνες τους αφού βρίσκονται να 'συνομιλούν' με τα έργα τέχνης που δεσπόζουν χρόνια τώρα στο Minos Beach Art Hotel. Σε έναν χώρο, δηλαδή, στην άκρη του Αγίου Νικολάου όπου η ησυχία του τοπίου στόχο έχει να σε απομακρύνει από οτιδήποτε θυμίζει σκοτούρα και θόρυβο της πόλης, τα έργα τέχνης έρχονται να σε αφυπνίσουν με τον δικό τους τρόπο: από τις εγκαταστάσεις του Νίκου Αλεξίου και του Κώστα Βαρώτσου έως αυτές του Γιώργου Γυπαράκη, της Ρένας Παπασπύρου, του Βλάσση Καννιάρη, ακόμα και του Κώστα Τσόκλη και του Takis, κανένα όνομα δεν λείπει από τα γλυπτά που δεσπόζουν σε διαφορετικά σημεία των εξωτερικών χώρων. Και όταν λέμε εξωτερικούς χώρους εννοούμε ακόμα και μέσα στο νερό ή σε συναρμογή με τα βράχια, όπως συμβαίνει με το βραβευμένο έργο των Ιλεάνα Αρναούτου και Ισμήνης Κινγκ ή ακόμα και κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας όπως με το έργο του Κώστα Ιωαννίδη και την ηχητική του εγκατάσταση καθώς αν βουτήξεις κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας θα ακούσεις τιτιβίσματα πουλιών που δημιουργούν ένα δικό τους κόσμο.

Όλα αυτά βέβαια δεν έγιναν από τη μια μέρα στην άλλη καθώς η Τζίνα Μαμιδάκη που ενσάρκωνε και έφερε αυτό το όραμα εξαρχής, είχε την ιδέα να φέρει την τέχνη στο επίκεντρο και να να την εκθέσει σε ανοιχτό χώρο σε εποχές που κάτι τέτοιο δεν ήταν αντιληπτό στην Ελλάδα. Η αρχή έγινε με τα Συμπόσια της Τέχνης τα οποία καθιέρωσε σε αυτό το καταφύγιο ανεξάντλητης ομορφιάς με το πρώτο να λαμβάνει χώρα μόλις το 1988 με συμμετοχή κορυφαίων καλλιτεχνών από την Ελλάδα και το εξωτερικό! Αυτό είναι που εγκαινίασε αυτό τον πρωτοποριακό θεσμό και κέρδισε το στοίχημα της Μαμιδάκη που ήταν να εκφράσει την τέχνη μέσα από μια ολιστική αυτή εμπειρία, όπως συνηθίζει να λέει η ίδια ότι βλέπει τα πράγματα. Σήμερα η δεύτερη φάση αυτής της μακράς διαδρομής φαίνεται να σημειώνεται με το “Βραβείο Τέχνης Ιδρύματος Γ & Α Μαμιδάκη” που απονεμήθηκε για πρώτη φορά το 2019, λίγο, δηλαδή πριν την πανδημία, και εγκαινίασε κάτι πολύ σημαντικό για τους καλλιτέχνες: το πρόγραμμα καλλιτεχνικής φιλοξενίας (residence) με σκοπό την προώθηση της δημιουργίας στον ελλαδικό χώρο. Έτσι δυο σπουδαίες καλλιτέχνιδες όπως η Ιλεάνα Αρναούτου και η Ισμήνη Κινγκ μένοντας στο ξενοδοχείο για καιρό κατάφεραν να έρθουν σε επαφή με τον χώρο και να φτιάξουν in situ αυτή την περίοπτη εγκατάσταση που θα μείνει εκεί για να κάνει τον κόσμο, που θα σπεύσει να την προεργαστεί, από ξηρά και από θάλασσα, να επικοινωνήσει με διαφορετικό τρόπο μαζί της. Όραμα πάντως της Τζίνας Μαμιδάκη είναι να δει τη νέα γενιά αυτών των καλλιτεχνών να αφήνουν το δικό τους εξαίσιο αποτύπωμα,όπως συνέβη με τους προηγούμενους εικαστικούς που έσπευσαν να διαμορφώσουν το δικό τους έργο, εδώ στη γωνιά της Κρήτης και σήμερα τυγχάνει να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Άλλωστε, πίσω από το σκεπτικό και την απονομή των βραβείων βρίσκεται μια ολόκληρη επιτροπή με ονόματα πανεπιστημιακών και καλλιτεχνών που διαδραματίζουν διακεκριμένο ρόλο στον πολιτισμό με πρωτεργάτη τον καλλιτεχνικό διευθυντή του ιδρύματος, ιστορικό της τέχνης, μέλος του Διεθνούς Συνδέσμου Κριτικών Τέχνης (AICA), επίκουρο καθηγητή δρ Σωτήρη Μπαχτετζή καθώς και εικαστικούς καλλιτέχνες και πανεπιστημιακούς όπως τους Γιώργο Γυπαράκη, Αναπληρωτή Καθηγητή Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, τον Αλέξανδρο Ψυχούλη, Καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, τον Νίκο Ναυρίδη, Καθηγητή Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών και την Πολίνα Κοσμαδάκη – Ιστορικό Τέχνης, Επιμελήτρια Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης του Μουσείου Μπενάκη.

Βλέποντας από κοντά το “Tender shell geophili' της Ιλεάνας Αρναούτου και της Ισμήνης Κινγκ, κυριολεκτικά σε συναρμογή με τα βράχια και με έντονα τα στοιχεία της ρευστότητας με το φως να τη φωτίζει με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με την ώρα και τη στιγμή της ημέρας, δεν μπορούσαμε να μη νιώσουμε την υποβλητική του δύναμη. Το έργο, παρότι επικοινωνεί άμεσα με το νερό, ωστόσο δεν είναι ξεκομμένο από μια καλλιτεχνική πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί εδώ και χρόνια στο περιβάλλον συνομιλώντας άμεσα μαζί του. Πρόκειται για ένα δίκτυο γλυπτών που έχει βάση στο γεωγραφικό τοπίο του κόλπου του Αγίου Νικολάου, το οποίο οι καλλιτέχνιδες αντιμετωπίζουν ως ενεργό χώρο περίεξης. Στοιχεία του έργου εμπνέονται από ένα ευρύτερο γλυπτικό λεξιλόγιο που σχετίζεται με το νερό, το άδειασμα και το γέμισμα, την έλλειψη και την παρουσία. Πηγάζοντας από ένα αφήγημα που συνδέει τη γεωγραφία με τον ερωτισμό, το έργο εξελίσσεται σε μια συνθήκη συσχέτισης με τα στοιχεία του τοπίου και θέτει το σώμα ως ενεργό στοιχείο σε αυτή τη σχέση αλληλεπίδρασης. Το τελευταίο διάστημα οι δύο καλλιτέχνιδες έμειναν να δημιουργούν το έργο σε μια επιτόπια συνθήκη, σε άμεση σχέση με το τοπίο της βραχώδους παραλίας και τη θάλασσα και αναπτύσσουν συνεργατικές γλυπτικές μεθοδολογίες. Και είναι πραγματικά εκπληκτικό να τις ακους να περιγράφουν με εκπληκτική συγκρότηση τον τρόπο που δούλευαν και εξακολουθούν να δουλεύουν μαζί επί ώρες, σε απόλυτη συναρμογή, με μια εσωτερική επικοινωνία που συνήθως συναντάς μόνο σε αθλητές, όπως τους ιστιοπλόους.

Δεν χρειάζεται καν εξήγηση, μιλούν, άλλωστε, όπως μας λένε από κοινού οι σιωπές συμπληρώνοντας ιδανικά η μια την άλλη: “Είμαστε δυο άνθρωποι με διαφορετικές καταγωγές, που προερχόμαστε από άλλη συνθήκη αλλά μας ένωσε η απώλεια και κάτι πολυ προσωπικό που εξελίχθηκε σε δημιουργική έκφραση” μας εξηγούν σε μια εκμυστήρευση της κοινής τους πορείας και τι είναι αυτό που τους έφερε από τις αίθουσες του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, όπου σπούδασαν, στο δικό τους εργαστήριο στην καρδιά της Αθήνας. Παρότι, δηλαδή, έτυχε να φοιτούν στο ίδιο τμήμα στο Λονδίνο, έπρεπε να μεσολαβήσουν διαφορετικά στάδια για να επικοινωνήσουν και να βρεθούν να δουλεύουν μαζί.

Συνέπεσε η συνθήκη και με την τραγική σύμπτωση του να χάσουν αμφότερες δικό τους άνθρωπο και να βιώσουν η κάθε μια με διαφορετικό τρόπο το πένθος. Αλλά ήταν αυτή η απώλεια που τελικά τις έκανε να συναντηθούν ουσιαστικά: “Ήταν μια αποκάλυψη για εμάς να μετατρέπεται ένα τέτοιο γεγονός σε πράξη, να μεταφράζεται αυτή η συνάντηση σε κοινή καλλιτεχνική γλώσσα, σε συν-δημιουργία. Μέσα από αυτή τη συνθήκη βλέπαμε τη δυνατότητα της εξέλιξης, μια ενεργό συνθήκη που παρήγαγε διαρκώς πράγματα. Και έτσι βλέπουμε το πένθος σαν κάτι που γεννάει συνδέσεις αντί να χωρίζει. Αυτό δεν είναι παρά άμεσα συνδεδεμένο με την καλλιτεχνική παραγωγή. Εξου και ότι μας ενδιαφέρει το γεγονός του αδειάσματος και του γεμίσματος αλλά και οι γλυπτικές δυνατότητες που σου δίνουν τα στοιχεία της φύσης όπως οι πέτρες, τα φύλλα, τα κελύφη και πως αυτά δημιουργούν μια υβριδική, μεταξύ τους κατάσταση και λειτουργούν ως αλληλεμπλεκόμενοι, αλληλοσυμπληρωματικοί χώροι”. Ετσι λοιπόν ακριβώς ξεκίνησε και η κοινή καλλιτεχνική πορεία: “Ξεκινήσαμε να μιλάμε για ένα γλυπτό, για κάτι άμεσα συνδεδεμένο με αυτό που λειτουργούσε σαν εστία του σπιτιού γύρω από την οποία μπορεί κανείς να υπάρχει, να συνδιαλέγεται, να δημιουργεί εμπιστοσύνη” μας ξηγούν. Και όπως φαίνεται η λέξη εμπιστοσύνη είναι πολύ κεντρική γι αυτές αφού η εμπιστοσύνη διαπερνά κάθε έκφραση της σχέσης τους, από τη δημιουργία έως τη φιλική τους σχέση. Αυτή είναι που οδήγησε σε κοινές συναρμογές, κατευθύνσεις και έφτασε να γίνεται κοινή καλλιτεχνική γλώσσα που πλέον μεταφράζεται σε όραμα. Παρηγορητικό για δυο νέες που καταθέτουν το δικό τους όραμα που διανοίγει δρόμους οι οποίοι οδηγούν ανέλπιστα, εκτός από τη ξηρά, πλέον και στη θάλασσα.

Αυτή ήταν και η μεγαλύτερη αποκάλυψη στο πέρας της ημέρας, σε μια σχεδόν τελετουργική γιορτή που αποκάλυψε τόσο το γλυπτό, όσο και τη γύρω του επικοινωνία, τις άπειρες δυνατότητες του Tender shell geophilia. Φεύγοντας ο ήλιος έβλεπε κανείς τις άπειρες δυνατότητες του αλλά και το μέλλον που έχει πολλά να δώσει στην Ισμήνη Κινγκ και την Ιλεάν Αρναούτου. Εντυπωσιακά και τα βιογραφικά τους: η γεννημένη το 1993 Ισμήνη Κινγκ είναι γλύπτρια και κεραμίστρια, απόφοιτος του μεταπτυχιακού προγράμματος MFA Sculpture του Slade School of Fine Art του Λονδίνου, όπου έλαβε το βραβείο Jeanne Szego. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Πρόσφατες εκθέσεις περιλαμβάνουν τα έργα της ‘True Love Leaves No Traces’, Galerist, Κωνσταντινούπολη (2022), ‘Encounters in wreath-knot-chain formations’ (ατομική έκθεση), The Breeder Gallery, Aθήνα (2021), ‘(dis)placement’, Jacaranda, Ρίο ντε Τζανέιρο και Off- Quay, Λονδίνο (2017). Όσο για τη γεννημένη το 1994 Ιλεάνα Αρναούτου είναι απόφοιτος του προπτυχιακού προγράμματος του Slade School of Fine Art του Λονδίνου και του μεταπτυχιακού προγράμματος Ιστορίας της Τέχνης του University College London (UCL). Ζει και εργάζεται στην Αθήνα και επικεντρώνεται στη ζωγραφική και τη γλυπτική. Πρόσφατες εκθέσεις περιλαμβάνουν τα ‘ATHENSYN II: Going Viral’, Steinzeit gallery, Βερολίνο (2022), ‘21! Contemporary Greek Painting’, Aρχαιολογικό Μουσείο Αγίου Νικολάου, Κρήτη (2021), ‘APOTROPAION’, 16 Φωκίωνος Νέγρη – Συλλογή Σωτήρη Φέλιου, Aθήνα (2021). Η Ιλεάνα έχει βραβευτεί με το πρόγραμμα υποστήριξης καλλιτεχνών ARTWORKS 2020 του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.