Μίκης Θεοδωράκης: Δείτε ντοκουμέντα από το προσωπικό του αρχείο

Πέμπτη, 2 Σεπτεμβρίου του 2021, ώρα 8.35. Ήταν εκείνο το πρωϊνό, ακριβώς έναν χρόνο πριν, που ένας ζωντανός μύθος πέρασε στη σφαίρα της αθανασίας. Ο Μίκης Θεοδωράκης, ο «Αρχάγγελος» της Ελλάδας, εκείνος που τήν ταξίδεψε στα πέρατα της γης μέσα από τη μουσική και τους αγώνες του για την ελευθερία, άνοιξε τα φτερά του και πέταξε ψηλά, εγκαταλείπονας τα εγκώσμια, στα 96 του χρόνια, για να εγκατασταθεί πλέον μόνιμα στο Πάνθεων των Αθανάτων. Κι η Ελλάδα ολόκληρη δάκρυσε στον αποχαιρετισμό κι ο πλανήτης σύσσωμος υποκλίθηκε μπροστά του και η ιστορία άνοιξε διάπλατα το βιβλίο της για να τον υποδεχτεί.

Κι όμως, έναν χρόνο μετά το φευγιό του ο Μίκης παραμένει, μ΄ έναν μεταφυσικό σχεδόν τρόπο, παρών, εδώ, κοντά μας, δίπλα μας. Μέσα από τον «Επιτάφιο», το «Άξιον Εστί», τη «Ρωμιοσύνη» και τ’ άλλα σπουδαία έργα του, μέσα από τα λόγια των ποιητών που έβαλε στο στόμα όλων των Ελλήνων, μέσα από τους αγώνες του, την διαχρονική πίστη του στη δημοκρατία και το αέναο νοιάξιμό του για το μέλλον της πατρίδα του αλλά και την δημιουργία ενός καλύτερου, πιο δίκαιου κόσμου για τις επόμενες γενιές.

Ο Μίκης είναι εκεί, σε κάθε νότα, σε κάθε ρυθμό, σε κάθε κείμενό του, στον αέρα που ανέπνεαν οι Έλληνες μαζί του για σχεδόν έναν αιώνα. Μπορεί να λείπει η φυσική του παρουσία, εκείνος όμως συνεχίζει να παραδίδει πολύτιμα μαθήματα ζωής τα οποία μοιάζουν ατελείωτα. Γιατί κάθε φορά που βουτάς στον μαγικό κόσμο του, στον «Γαλαξία» του,όπως έλεγε ο ίδιος, πάντα ανακαλύπτεις και κάτι καινούργιο που μπορεί να προέρχεται από το μακρινό παρελθόν, μοιάζει, ωστόσο, πιο επίκαιρο από ποτέ.

Όπως εκείνες οι σκέψεις που είχε καταγράψει τον Ιούλιο του 1964, μετά το τέλος της σύνθεσης του εμβληματικού «Άξιον Εστί» οι οποίες αφορούσαν όχι μόνον στο έργο αυτό καθαυτό αλλά και στη ζωή του, στις επιλογές του και τις αρχές του αποτελώντας παράλληλα, ένα διαχρονικό κοινωνικό – πολιτικό μανιφέστο: «…Ο άνθρωπος και η Ελλάδα δεν είναι δουλειά ολίγων πονηρών μυστικοσυμβούλων, και μεσαζόντων «εθνικών». Αυτός που κλείνει στην ψυχή του και την Ελλάδα και τον Άνθρωπο, αυτός είναι άξιος και των δυονών» έγραφε με περισσή σοφία και συμπλήρωνε με νόημα: «Ας σκεφτούν πως ο χρόνος προχωρεί τώρα με τους ρυθμούς των δορυφόρων και η αγωνία του λαού μας φουσκώνει σαν τη κοιλιά του ψόφιου ζώου. Δεν υπάρχει καιρός. Δεν υπάρχουν σωτήρες. Η υπόθεσή μας στα χέρια μας…»

Σε άλλο σημείο του ίδιου κειμένου, το οποίο συμπεριλαμβάνεται στο πλούσιο προσωπικό του αρχείο που ο ίδιος εμπιστεύθηκε στη Μουσική Βιβλιοθήκη «Λίλιαν Βουδούρη» του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής», που διοργάνωσε την μεγάλη έκθεση «Μίκης Θεοδωράρκης - Ο Γαλαξίας μου» που είναι πλέον προσβάσιμη και μέσω εικονικής περιήγησης,  εξηγεί, με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο, τους λόγους που τον οδήγησαν να γίνει για πρώτη φορά βουλευτής σκιαγραφώντας, παράλληλα, τα αδιέξοδα της πολιτικής: «..Με κατηγόρησαν και με κατηγορούν για την βουλευτική μου ιδιότητα. Ξεχνούν πόσο οι ίδιοι που με κατηγορούν ταυτίστηκαν μαζί μου τις ώρες της επιστροφής στις ρίζες της φυλής με τη μορφή των σκληρών ήχων και των καίριων λέξεων. Κάνω λάθος; Δεν νιώθω ίσως καλά αυτή την ταύτιση; Ζω μέσα σε αυταπάτη; Πάντως σάς βεβαιώ πώς δέχτηκα να μπω μέσα στην αίθουσα των 300 πατέρων του Έθνους σαν ένα κλαδί από πεύκο ή σαν ένα κομμάτι από βράχια. Σαν τη μνήμη του λαού μου. Και ελπίδα για ένα δίκαιο αύριο.

Ανήκω στην ΕΔΑ από πίστη στους νεκρούς και από φόβους για τους ζωντανούς. Ζήσαμε μαζί σε ώρες καίριες. Τί έχει απομείνει; Η εγκεφαλική «παντοκρατορία» των «αρχών»; Όμως η ψυχή υποφέρει. Η ζωή μάς ζύμωσε βαθιά και μάς χάραξε ανεξίτηλα. Η ελληνική αριστερά σπαράσεται από κρίση βαθιά. Οι χαρακτήρες συγκρούονται, οι ευαισθησίες διαφέρουν, οι ψυχές, πολλές φορές, πάνε να σκάσουν. Κι όμως το κανάλι των «ΑΡΧΩΝ» είναι βαθύ. Μάς χωρά όλους: Και νεκρούς και ζωντανούς και ημίνεκρους και ημιζωντανούς. Είμαστε τα τέρατα του «Πιστεύω» και του «Πρέπει».
Πόσο θα πρέπει να μάς θαυμάσει η ιστορία όταν βάζουμε την ψυχή μας πάνω σε δεκανίκια για να μείνουμε πιστοί και ακλόνητοι.
Κι ακόμα πιο πολύ αυτοί που είδαν σωστά, που βλέπουν σωστά. Δηλαδή αυτοί που μπορούν να δουν πίσω από την άκρη του λόφου: Είναι λίγοι. Είναι καλοί. Και πρέπει να αυτοκτονήσουν σαν τον Μαγιακόφσκυ ή σαν τον Άρη…Δεν έχω ακόμα αυτοκτονήσει. ΄Ισως γιατί δεν βλέπω ακόμα τόσο μακριά. Νιώθω όμως ότι όσο μπαίνω μέσα στο λαό, τόσο η όρασή μου οξύνεται. Και τότε τί θα γίνει;
Στη Βουλή πρωτοπήγα από καθήκον. Τώρα πηγαίνω από περιέργεια. Μεθαύριο ίσως δεν πηγαίνω καθόλου.
Η ευθύνη, βλέπετε, μυρίζει σαν θυμάρι. Δεν μπορείς να μην το νιώσεις. Και στη Βουλή λειτουργεί θαυμάσια το αιρ -κοντίσιον. Κάθε λέξη αληθινή – ουσιαστική, νιώθεις πως θα ηχήσει παράφωνα. Η συμφωνία εκεί είναι κακόφωνη. Ο λαός πιάνει την ψυχή του με τα δυο του χέρια και μάς την προσφέρει. Η ευθύνη ευωδιάζει σαν θυμάρι και η ψυχή το ίδιο. Όχι, δεν είμαστε ακόμα έτοιμοι για τέτοιες σοβαρές δουλειές. Ο λαός είναι γίγας κι εμείς μυρμήγκια. «Για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή». Τότε πρέπει να παραιτηθώ; Ίσως…»

Στη βία απαντούσε με μουσική

Χαρακτηριστικό του ήθους του Μίκη Θεοδωράκη και του σεβασμού του απέναντι στην ανθρώπινη υπόσταση, είναι και ένα περιστατικό που ο ίδιος περιέγραψε κατά την διάρκεια μιας δίκης του, στις 22 Ιανουαρίου του 1968. Είχε κατηγορηθεί πως στις 4 Απριλίου του 1965, σε συγκέντρωση της Ε.Φ.Ε.Ε για το Βιετνάμ, στο κέντρο της Αθήνας, χτύπησε έναν αστυφύλακα στο κεφάλι προκειμένου να απελευθερώσει έναν διαδηλωτή που μόλις είχε συλληφθεί.

Ο ίδιος κατέθεσε στο δικαστήριο πως το περιστατικό δεν συνέβη το μεσημέρι κατά την συγκέντρωση στην οποία είχε δώσει το παρών αλλά το βράδυ, αφού μια επιτροπή φοιτητών πήγε στη Βουλή προκειμένου να καταγγείλει ότι αστυνομικά όργανα είχαν εισέλθει στο χώρο της Λέσχης των Φοιτητών. Μαζί με μια επιτροπή βουλευτών πήγαν στο σημείο όπου μάλιστα ενημέρωσαν τον εισαγγελέα που βρισκόταν εκεί για την κατάσταση. Την ώρα εκείνη φώναξε τον φοιτητή και ιδιαίτερο γραμματέα του να πάει κοντά του και τότε τον άρπαξαν οι αστυφύλακες και άρχισαν να τον χτυπούν. Εκείνος διαμαρτυρήθηκε και ζήτησε να αφεθεί ελεύθερος ο φοιτητής, το οποίο και συνέβη, ενώ λίγα λεπτά αργότερα και ενώ συνομιλούσε με κάποιον αστυνομικό διευθυντή δέχτηκε ένα δυνατό χτύπημα στην κνήμη, εξαιτίας του οποίου, όπως είπε, κούτσαινε επί μήνα...

Όταν ο Πρόεδρος της έδρας τον ρώτησε εάν πράγματι χτύπησε τον αστυφύλακα ο Μίκης απάντησε με νόημα: «Κύριε Πρόεδρε, να σάς πω. Οι αστυνομικές αρχές ξέρουν πολύ καλά ότι και άλλες φορές έχω δεχτεί λακτίσματα. Συγκεκριμένα, είναι μια ιστορία πολύ γνωστή στην Αστυνομία, ότι την άλλη μέρα. Αυτός μού έδωσε κλωτσιά, εγώ του έδωσα δίσκο. Δεν είναι στο ήθος μου, στον χαρακτήρα μου να λακτίζω...Πολλές φορές με έχουν λακτίσει, με έχουν ρίξει κάτω, μ’ έχουν μωλωπίσει, αλλά, ουδέποτε, ούτε καν αντιστέκομαι, διότι αυτά είναι παιδικά πράγματα. Όταν έχω μάλιστα και τριάντα ανθρώπους γύρω. Έπειτα, ξέρω ότι είναι αστυνομικά όργανα, ξέρω τη θέση τους, δεν αντιδικώ ποτέ μαζί τους. Ξέρω ότι κάνουν ένα καθήκον θλιβερό. Αυτά είναι γνωστά από πολύ παλιά. Τόσες φορές έχω πάει στο νοσοκομείο και όμως...».

Αυτός ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης, ένας χαρισματικός καλλιτέχνης αλλά και ένας ξεχωριστός άνθρωπος με αξίες και αρχές, με βαθιά πίστη στην ανθρώπινη δύναμη, τους συλλογικούς αγώνες αλλά και την προσωπική αξιοπρέπεια αλλά και σαφή εικόνα για την έννοια της ελευθερίας.

«Ελευθερία», έλεγε με νόημα, «είναι να σκέφτομαι, να σχεδιάζω και να αποφασίζω κάθε στιγμή και σε κάθε περίπτωση, μαζί με τους άλλους, για λογαριασμό μου και για λογαριασμό των άλλων. Όταν ένας άλλος το κάνει για λογαριασμό μου, είτε άτομο είναι αυτός είτε κόμμα, τότε εγώ δεν είμαι ελεύθερος. Γιατί Ελευθερία είναι το δικαίωμα να είμαι υπεύθυνος κάθε στιγμή, σε κάθε περίπτωση. Ελευθερία είναι το Χρέος.»