Νόμπελ Λογοτεχνίας: Η Ανί Ερνό κέρδισε με μια προσωπική εξομολόγηση για την έκτρωση - Διαβάστε αποσπάσματα
07.10.202222:08
«Ήταν μια εμπειρία ζωής και θανάτου που με διαμόρφωσε ουσιαστικά, που μου πρόσφερε μια άλλη θεώρηση του κόσμου» εξομολογείται η ίδια στις σελίδες του βιβλίου της «Το γεγονός»
Σε μια εποχή που, παρά το γεγονός ότι βρισκόμαστε στον 21ο αιώνα, η αμφισβήτηση του δικαιώματος των γυναικών στην αυτοδιάθεση του σώματός τους, δυστυχώς, επανέρχεται σε ορισμένα μέρη της υφηλίου, η επιλογή της Ανί Ερνό ως νικήτριας του φετινού Νόμπελ Λογοτεχνίας, μοιάζει, πρωτίστως, ως μια πολιτική επιλογή της Σουηδικής Ακαδημίας. Γιατί το βιβλίο που «χάρισε» στην 82χρονη Γαλλίδα μυθιστοριογράφο την ύψιστη αυτή λογοτεχνική διάκριση διεθνούς κύρους επικεντρώνεται στο θέμα των αμβλώσεων το οποίο επανήλθε τους τελευταίους μήνες στην επικαιρότητα μετά την την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ να αναστείλει τη συνταγματική προστασία τους.
Τις σωματικές, τις ψυχολογικές αλλά και τις βαθιά κοινωνικές επιπτώσεις αυτής της πολιτικής περιγράφει, με γλαφυρό τρόπο, η Ανί Αρνό στις μόλις 112 σελίδες του βιβλίου της «Το γεγονός», που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα τον Ιανουάριο του 2022 από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» και στο οποίο βασίστηκε η ομώνυμη, βραβευμένη με Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ της Βενετίας ταινία της Οντρέ Ντιγουάν. Χρησιμοποιώντας το είδος της αφηγηματικής αυτοβιογραφίας, το οποίο χαρακτηρίζει τις περισσότερες δουλειές της, μοιράζεται με τους αναγνώστες μια εξαιρετικά τραυματική για την ίδια προσωπική εμπειρία η οποία, παρότι ανήκει πλέον στο πολύ μακρινό παρελθόν της, συνεχίζει να την στοιχειώνει.
Η Ανί ήταν 23 ετών το 1963 όταν έμαθε πως είναι έγκυος. Βυθισμένη στην ντροπή που συνόδευε εκείνη την εποχή κάθε ανύπαντρη γυναίκα που ερχόταν αντιμέτωπη με μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη αποφασίζει να κάνει έκτρωση, σε συνθήκες παρανομίας, με κίνδυνο της ίδιας της της ζωής. Και τελικά βιώνει μια εμπειρία ζωής και θανάτου.
«Εδώ και χρόνια, επανέρχομαι σε αυτό το γεγονός της ζωής μου. Κάθε φορά που διαβάζω την ιστορία μιας έκτρωσης, βυθίζομαι σε μια συγκίνηση, χωρίς εικόνες, χωρίς σκέψεις, θαρρείς και οι λέξεις αλλάζουν μεμιάς, κι αποκτούν μια βίαιη αίσθηση. Το ίδιο συμβαίνει κι αν τύχει ν’ ακούσω κάποιο τραγούδι από κείνη την εποχή, με αναστατώνει» γράφει χαρακτηριστικά η ίδια και προσθέτει: «Ήταν μια εμπειρία ζωής και θανάτου που με διαμόρφωσε ουσιαστικά, που μου πρόσφερε μια άλλη θεώρηση του κόσμου. Όλα αυτά έγιναν σιγά σιγά. Μα δεν τολμούσα να το πω, ένα είδος εσωτερικής σιωπής είχε φωλιάσει μέσα μου. Υπάρχει κάτι που βαραίνει σε ό,τι έχει να κάνει με τη γυναικεία εμπειρία αυτή καθαυτήν, κάνοντας έτσι πολύ δύσκολο για εμάς τις γυναίκες να το εκφράσουμε, παρά τα όσα λέγονται περί απελευθέρωσης των γυναικών».
Στο «Γεγονός» βασίστηκε η ομώνυμη, βραβευμένη με Χρυσό Λέοντα στο Φεστιβάλ της Βενετίας ταινία της Οντρέ Ντιγουάν
«Το γεγονός» έχει την μορφή προσωπικού ημερολογίου, Ενός ημερολογίου πλημμυρισμένου από γεγονότα που απαιτούν δύσκολες αποφάσεις, από επιλογές ζωής, από φόβο και πόνο:
«Οι επόμενοι μήνες είναι λουσμένοι μ’ ένα ομιχλώδες φως. Βλέπω τον εαυτό μου να περπατάει, να περιπλανιέται στους δρόμους, συνεχώς. Όταν συλλογιέμαι εκείνη την περίοδο, μου έρχονται στον νου τίτλοι βιβλίων όπως Τα κύματα, Πέρα απ’ το καλό και το κακό ή ακόμα Ταξίδι στην άκρη της νύχτας. Αισθάνομαι ότι απεικονίζουν ιδανικά αυτό που βίωσα και ένιωσα τότε – κάτι το άφατο, κάτι που είχε τη δική του ομορφιά.
Για χρόνια ολάκερα, περιστρέφομαι γύρω από το συγκεκριμένο γεγονός της ζωής μου. Αν διαβάσω για μια έκτρωση σε κάποιο μυθιστόρημα, βυθίζομαι αμέσως σε μια κατάπληξη χωρίς εικόνες μήτε σκέψεις, θαρρείς και οι λέξεις μεταμορφώνονται ακαριαία σε δίνη συναισθημάτων. Ομοίως, αν τύχει και ακούσω ένα από τα τραγούδια που μου κρατούσαν συντροφιά εκείνη την περίοδο –«La javanaise», «J’ai la mémoire qui flanche»–, ταράζομαι.
Πάει μια βδομάδα, αφότου ξεκίνησα τούτη την αφήγηση, χωρίς να ξέρω αν θα τη συνεχίσω. Ήθελα απλώς να επαληθεύσω ότι η επιθυμία της γραφής ήταν ακόμη εκεί – η ίδια επιθυμία που με διαπερνούσε συνεχώς μόλις καταπιανόμουν με το βιβλίο το οποίο είχα αρχίσει πριν από δύο χρόνια. Αντιστεκόμουν όσο μπορούσα, όμως η ιδέα με στοίχειωνε. Η υποταγή σε αυτήν την παρόρμηση μου φαινόταν τρομακτική. Από την άλλη, σκεφτόμουν ότι θα μπορούσα να πεθάνω αύριο χωρίς να έχω κάνει τίποτα για το «γεγονός». Κι αυτό ακριβώς θα ήταν το παράπτωμά μου. Μια νύχτα, ονειρεύτηκα πως κρατούσα στα χέρια μου ένα βιβλίο που είχα γράψει για την έκτρωσή μου, αλλά που δεν υπήρχε σε κανένα βιβλιοπωλείο και δεν συμπεριλαμβανόταν σε κανέναν κατάλογο εκδοτικού οίκου. Στο κάτω μέρος του εξωφύλλου, με έντονα γράμματα, διάβαζες ΕΞΑΝΤΛΗΜΕΝΟ. Δεν ήξερα αν το όνειρο σήμαινε ότι έπρεπε να γράψω το βιβλίο ή αν ήταν ανώφελο να το κάνω.
Μέσα από τούτη την αφήγηση, ο χρόνος γίνεται δράση και με παρασέρνει άθελά μου. Τώρα ξέρω ότι είμαι αποφασισμένη να φτάσω μέχρι τέλους, όποιο κι αν είναι το τίμημα, όπως ήμουν και τότε, στα είκοσι τρία μου, όταν έσκισα τη γνωμάτευση του γιατρού.
Θέλω να βυθιστώ ξανά σε κείνη την περίοδο της ζωής μου, να μάθω τι υπήρχε εκεί. Αυτή η εξερεύνηση θα αποτελέσει το υφάδι μιας αφήγησης, της μόνης ικανής να αποδώσει ένα γεγονός που δεν ήταν τίποτε άλλο πέρα από χρόνος που κυλούσε εντός και εκτός μου. Το ημερολόγιο που κρατούσα τότε θα μου δώσει τις απαραίτητες αποδείξεις και σημεία αναφοράς για να τεκμηριώσω τα συμβάντα. Πάνω απ’ όλα, θα προσπαθήσω να ξαναδώ προσεκτικά την κάθε εικόνα, μέχρις ότου νιώσω τη σωματική αίσθηση πως την «ξανασυναντώ», μέχρις ότου αναβλύσουν κάποιες λέξεις για τις οποίες μπορώ να πω «ναι, αυτό είναι». Θα επικαλεστώ καθεμιά από τις φράσεις, ανεξίτηλες μέσα μου, που, τότε, ήταν τόσο αβάσταχτες ή αντιθέτως τόσο παρηγορητικές, ώστε και η απλή θύμησή τους σήμερα με σκεπάζει μ’ ένα κύμα αποστροφής ή γλυκύτητας.
Το ότι η μορφή υπό την οποία βίωσα την εμπειρία της έκτρωσης –η παρανομία– ανήκει στο παρελθόν, δεν μου φαίνεται πειστικός λόγος για να την αφήσω θαμμένη – μολονότι το παράδοξο ενός ορθού νόμου είναι σχεδόν πάντα να υποχρεώνει τα πρώην θύματα να σωπαίνουν, εν ονόματι του «πάει αυτό, πέρασε», με αποτέλεσμα ό,τι συνέβη να καλύπτεται από την ίδια με πριν σιωπή. Ακριβώς επειδή σήμερα η έκτρωση δεν είναι πια κάτι το απαγορευμένο, μπορώ, αποφεύγοντας τις κοινωνικές αντιλήψεις και τις αναπόφευκτα απλουστευτικές διατυπώσεις της εξεγερμένης δεκαετίας του ’70 –«κακοποίηση των γυναικών» κ.λπ.–, να αντιμετωπίσω, στις πραγματικές του διαστάσεις, αυτό το αλησμόνητο γεγονός…»
Η προσωπική ανάγκη της συγγραφέως να ξορκίσει τις μαύρες μνήμες που, αν και θολωμένες από το πέρασμα του χρόνου, συνέχισαν να τήν κατατρέχουν, τήν οδήγησε στο να ανασύρει τις μνήμες αυτές και να τις αποτυπώσει, με κάθε λεπτομέρεια, στο χαρτί. Ποια ήταν τα συναισθήματά της τότε, τί επιθυμούσε, τί φοβόταν, πως είχε στο μυαλό της την εμπειρία της έκτρωσης και πώς ήταν πραγματικά;
«...Δεν ένιωθα τον παραμικρό φόβο στην ιδέα της έκτρωσης. Μου φαινόταν, αν όχι εύκολο, τουλάχιστον εφικτό, κάτι που δεν απαιτούσε ιδιαίτερο θάρρος. Μια συνηθισμένη δοκιμασία. Έφτανε να ακολουθήσω τ’ αχνάρια των μυριάδων γυναικών που είχαν προηγηθεί. Από τα εφηβικά μου χρόνια, είχα σταχυολογήσει πολλές τέτοιες ιστορίες, παρμένες από μυθιστορήματα ή εμπνευσμένες από τα ψιθυριστά κουτσομπολιά της γειτονιάς. Είχα αποκτήσει μια ασαφή γνώση για τις μεθόδους που χρησιμοποιούσαν –η βελόνα πλεξίματος, τα κοτσάνια μαϊντανού, οι εγχύσεις με σαπουνόνερο, η ιππασία–, ενώ η καλύτερη λύση ήταν να βρεις έναν γιατρό, «εκτρωσία» τον αποκαλούσαν ή μια κυρά που έκανε εκτρώσεις σε κάποιο ανήλιαγο σοκάκι, γνωστή άλλοτε με την ωραία ονομασία «αγγελοποιός»· και οι δυο είχαν ιδιαίτερα υψηλές ταρίφες, δεν ήξερα πόσο. Πέρυσι, μια νεαρή διαζευγμένη μου είχε πει πως ένας γιατρός απ’ το Στρασβούργο την απάλλαξε από ένα παιδί, χωρίς να μου παραθέσει λεπτομέρειες, πέραν του ότι «πονούσα τόσο πολύ που είχα γραπωθεί απ’ τον νιπτήρα». Κι εγώ ήμουν έτοιμη να γραπωθώ απ’ τον νιπτήρα. Δεν σκεφτόμουν ότι μπορούσα να πεθάνω απ’ αυτό.»