«Αρχαιολογία αγάπη μου... έλα πάρε με από δω»: Έρχεται το νέο βιβλίο του Θεόδωρου Παπακώστα που έκανε την αρχαιολογία trend στα social media

Είχε αγαπημένο εργολάβο ο Περικλής; Υπήρχε «Σπάρτακος» λίγο πριν από τον Σπάρτακο; Υπήρχε «Όμηρος» πολύ πριν από τον Όμηρο; Πότε άρχισαν να κυκλοφορούν γυμνόστηθες οι Μινωίτισσες στην Κνωσό; Πώς βίωσε το body shaming ο Ηρακλής; Είχε η αρχαία Αθήνα στοιχειωμένα σπίτια; Ghostbuster είχε; Απαντήσεις στα παραπάνω και σε αρκετά ακόμη ερωτήματα που μοιάζουν ανορθόδοξα αλλά συνδέονται με εξαιρετικά ενδιαφέρουσες απαντήσεις θα βρει κανείς στις σελίδες του νέου βιβλίου του Θεόδωρου Παπακώστα με τίτλο «Αρχαιολογία αγάπη μου...έλα πάρε με από δω» που κυκλοφορεί αύριο από τις εκδόσεις Key Books. Μια πρώτη γεύση μπορείτε να πάρετε μέσα από ένα απολαυστικό απόσπασμα που προδημοσιεύει σήμερα το protothema.gr.



O Archaeostoryteller, όπως είναι γνωστός ο άνθρωπος που έκανε μόδα την αρχαιολογία στα social media, φέρνοντάς την σε επαφή με μια ευρύτατη ομάδα κοινού, επιστρέφει με 79 νέες, ιστορίες, οι οποίες συνδυάζουν μοναδικά το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον. Ιστορίες μυθολογίας, σκλαβιάς και δεισιδαιμονίας, γλυπτικής, ζωγραφικής, θεάτρου και διασκέδασης, ιστορίες για την ποίηση, τη φιλοσοφία και, το σημαντικότερο όλων, τον έρωτα που διηγούνται μεταξύ τους πέντε άγνωστοι άνθρωποι που βρέθηκαν τυχαία στο ίδιο ταξί.

Γεννημένος στη Θεσσαλονίκη ο Θεόδωρος Παπακώστας πήρε το πρώτο του πτυχίο στην αρχαιολογία από το Πανεπιστήμιο του Ρέντινγκ στη Βρετανία και το μεταπτυχιακό του στην προϊστορική αρχαιολογία από το Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ. Ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στην κλασική αρχαιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης το 2017 ενώ έχει συμμετάσχει σε ανασκαφές στην Ελλάδα και τη Βρετανία και έχει εργαστεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης και στην Αρχαιολογική Υπηρεσία Κιλκίς.

Η πεποίθησή του, ωστόσο, ότι η αρχαιολογία είναι μια επιστήμη που αφορά τους πάντες, ανεξαρτήτως κοινωνικού ή μορφωτικού επιπέδου, τον οδήγησε στο να επινοήσει έναν νέο, σύγχρονο τρόπο παρουσίασής από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με έναν τρόπο πιο φιλικό και προσιτό απ΄ αυτούς που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. O Archaeostoryteller, όπως είναι το «nickname» του, είναι από το 2018 ο Έλληνας επιστήμονας που μεταλαμπαδεύει την αρχαιολογική γνώση χρησιμοποιώντας τον λιτό λόγο, το χιούμορ και τη φαντασία. Και κάπως έτσι έχει καταφέρει να προσελκύσει στο ταξίδι της αρχαιογνωσίας χιλιάδες ανθρώπους, κυρίως νέους που ακολουθούν πιστά τις διαδικτυακές αναρτήσεις του.




Προδημοσίευση αποσπάσματος από το νέο βιβλίο του  Θεόδωρου Παπακώστα

Η ιστορία μιας μανάβισσας, ή Ancient Greece’s Next Top Models

Η Μπέρτα ήταν μια μανάβισσα στα σοκάκια της Φλωρεντίας τον 13ο αιώνα, πριν καν η Φλωρεντία γίνει το επίκεντρο που πολιτισμού και της Αναγέννησης που θα ερχόταν σε μερικούς αιώνες. Η μανάβισσα πουλούσε τα ζαρζαβάτια της δίπλα στο καμπαναριό της εκκλησία της Σάντα Μαρία Ματζόρε, μιας μικρής εκκλησίας λίγο έξω από το κέντρο της πόλης, κοντά στις πύλες των τειχών. Εξάλλου, τα χωράφια που έβγαζαν αυτά που πουλούσε ήταν έξω από τα τείχη, και έπρεπε να κάνεις απόσταση για να πας και να έρθεις από το μποστάνι σου. Και επειδή τον Μεσαίωνα υπήρχε φόβος, τα βράδια οι πύλες της πόλης έκλειναν και άνοιγαν την άλλη μέρα το ξημέρωμα. Επομένως, έπρεπε να έχεις τον νου σου να προλάβεις, κουρασμένος, ιδρωμένος, με το σώμα πονεμένο και τα χέρια γεμάτα κάλους από τις τσάπες και τα φτυάρια, να γυρίσεις πίσω στην πόλη πριν κλείσουν τις πύλες.
Η Μπέρτα δεν παντρεύτηκε ποτέ, δεν έκανε παιδιά, κι όταν πια γέρασε, επειδή αγαπούσε την εκκλησίτσα της, άφησε όσα λεφτά είχε μαζέψει στους μοναχούς για να αγοράσουν μια καμπάνα για την εκκλησία. Η καμπάνα αυτή θα σήμαινε κάθε σούρουπο για να ειδοποιεί τους αγρότες που καλλιεργούσαν τα ζαρζαβάτια να ξεκινούν για τον δρόμο του γυρισμού και κανένας καημένος να μην αναγκάζεται να περνάει όλη τη νύχτα στα χωράφια με το κρύο και το αγιάζι. Προς τιμήν της, όταν πια χτίστηκε το καμπαναριό, έβαλαν μέσα στα τούβλα ένα κεφάλι γυναικείου αγάλματος για να τους θυμίζει την καλόκαρδη Μπέρτα.

Αργότερα δημουργήθηκε ένας άλλος θρύλος για το κεφάλι του αγάλματος.

Μια μέρα το 1327 μπροστά στα σκαλιά της εκκλησίας, δίπλα στο καμπαναριό, γινόταν σούσουρο. Κόσμος περνούσε και κουβαλούσαν έναν τύπο, τον Τσέκο Ντ’ Άσκολι, για να τον πάνε στην πλατεία και να τον κάψουν στην πυρά. Τον κατηγορούσαν για μάγια και τσαρλατανισμούς, αστρολογίες και αλχημείες, ενώ αυτός ήταν επί της ουσίας ένας μελετητής που πήγαινε κόντρα στις επίσημες θέσεις της παπικής εκκλησίας του Μεσαίωνα.

Τον έσερναν, λοιπόν, στον δρόμο ώσπου κάποια στιγμή, εκεί στο ύψος της εκκλησίας, ο Τσέκο ζήτησε λίγο νερό. Τότε ένας μοναχός, που παρακολουθούσε τον όχλο από το καμπαναριό, φώναξε: «Μην του δώσετε νερό! Έχει κάνει συμφωνία με τον διάβολο, κι αν πιει νερό, δεν θα καεί στην πυρά!»

Και ο Τσέκο, θυμωμένος, γύρισε και του απάντησε: «Να μη φύγει ποτέ το κεφάλι σου από εκείνο το παράθυρο». Και το κεφάλι του έμεινε πετρωμένο αιώνια, εκεί ψηλά στο καμπαναριό.

Βέβαια, το κεφάλι είναι γυναικείο, και δεν είναι καν δίπλα σε παράθυρο αλλά ανάμεσα στα τούβλα. Πάντως το μόνο αληθές αυτής της ιστορίας είναι ότι ο Τσέκο Ντ’ Άσκολι εκείνη την ημέρα κάηκε στην πυρά από την Ιερά Εξέταση. Τότε κανείς δεν ήξερε την προέλευση αυτού του κεφαλιού που «πέτρωσε». Στο ίδιο μέρος, αιώνες μετά, το φως της Αναγέννησης θα ανακάλυπτε ξανά τον αρχαίο κόσμο και την τέχνη του. Και η Φλωρεντία θα γέμιζε αγάλματα.

Αυτό το τμήμα από άγαλμα που συγκέντρωσε τόσους θρύλους γύρω του ήταν απλώς το κεφάλι μιας πλούσιας και μάλλον ηλικιωμένης Ρωμαίας. Η ηλικία φαίνεται από το γεγονός πως η προτομή δεν προσπαθεί να εξωραΐσει ή να κρύψει τις ατέλειες του προσώπου. Οι Ρωμαίοι πρωτοπόρησαν στην τέχνη του ρεαλισμού στο πορτρέτο, κάτι που η αρχαία ελληνική τέχνη δεν είχε ποτέ ως χαρακτηριστικό της. Έτσι, για πρώτη φορά στην ιστορία της τέχνης βλέπουμε τους κατοίκους του αρχαίου κόσμου, στα ρωμαϊκά χρόνια πλέον, όπως ήταν πραγματικά και όχι εξιδανικευμένα. Για τα σώματα, όμως, ίσχυε το ακριβώς αντίθετο.

Οι Ρωμαίοι επέλεγαν τα σώματά τους να φαίνονται πολύ ιδανικότερα απ’ ό,τι ήταν στην πραγματικότητα. Έχουμε αγάλματα αυτοκρατόρων που ξέρουμε ότι ήταν ασθενικοί και ατροφικοί ως φυσιογνωμίες, αλλά τα αγάλματά τους δείχνουν κάτι σφριγηλά, θεόρατα κορμιά με μπράτσα, με θωρακικούς ατσάλινους και τριγωνικές πλατάρες. Το ίδιο ίσχυε και για τις κυρίες, που ήθελαν να είναι καλοντυμένες και καλλίγραμμες, με ωραίο κορμί τυλιγμένο σε καλοραμμένα υφάσματα. Τα σώματα αυτά οι Ρωμαίοι τα γνώρισαν και τα ζήλεψαν από τα ελληνικά αγάλματα, που τα λάτρευαν. Τα λάτρευαν σε τέτοιο βαθμό, ώστε έκαναν μαζική παραγωγή αντιγράφων αρχαίων αγαλμάτων. Ετοίμαζαν μόνο το σώμα και μετά, έχοντας παραγγείλει ξεχωριστά με ρεαλιστικό πορτρέτο το δικό τους κεφάλι, σαν το κεφάλι της Μπέρτα που εντοιχίστηκε στο μεσαιωνικό καμπαναριό της Φλωρεντίας, κούμπωναν επάνω την προτομή και το άγαλμα συμπληρωνόταν.

Τα πιο αντιγραμμένα αγάλματα της αρχαιότητας ήταν δυο γυναικεία, που ίσως ήταν εμπνευσμένα από δύο γλυπτά του Πραξιτέλη τα οποία απεικόνιζαν τη Δήμητρα και την Περσεφόνη, ίσως κι από κάποια άλλα κλασικά ελληνικά αγάλματα. Τόσο δημοφιλή ήταν, που μέχρι στιγμής έχουν εντοπιστεί σχεδόν 400 τέτοια αντίγραφα σε όλη τη Μεσόγειο και πέρα από αυτήν. Αντίγραφα των αγαλμάτων αυτών πρώτη φορά εντοπίστηκαν το 1711, στο Herculaneum, το αρχαίο Ηράκλειο, δίπλα στην Πομπηία, που καταστράφηκε από την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. Κοσμούσαν τη σκηνή του θεάτρου της μικρής πόλης. Το ένα άγαλμα απεικόνιζε μια σεβάσμια δέσποινα, μια κυρία ώριμης ηλικίας, τυλιγμένη σε ένα ιμάτιο που καλύπτει και το κεφάλι της, αφού είναι αξιοσέβαστη κυρία λέμε, ενώ το άλλο άγαλμα έδειχνε μια νεαρή κοπέλα, με το κεφάλι της ελεύθερο, να φαίνονται τα καλοχτενισμένα μαλλιά της και το στεφάνι που φοράει, ενώ τα χέρια και των δύο κρατούν με χάρη τα κομψά ρούχα που καλύπτουν τα σώματά τους και πέφτουν προς τα κάτω σε πλούσιες πτυχώσεις σαν αληθινά υφάσματα.

Γι’ αυτόν τον λόγο τα συγκεκριμένα αγάλματα καθιερώθηκε να λέγονται διεθνώς Large Herculaneum Woman και Small Herculaneum Woman, η Μεγάλη και η Μικρή Ηρακλειώτισσα, και θα τις συναντήσετε σε πάρα πολλά μουσεία του κόσμου, στην Ελλάδα, στην Ιταλία και σε πολλές άλλες χώρες. Γιατί η τέχνη μπορεί να μεταφέρει το πάθος και τον φόβο όλης της ανθρωπότητας, και να ταξιδέψει από το εργαστήρι κάποιου Έλληνα γλύπτη μέχρι τις πλαγιές του Βεζούβιου, κι από κει μέχρι τη μεσαιωνική Φλωρεντία για να ταυτιστεί με μια γριά μανάβισσα που την ένοιαζε να μην κλειδωθεί κανείς έξω από τα τείχη αφού πέσει η νύχτα.