Πιερ Σουλάζ: Ο ζωγράφος που ανακάλυψε τις «πενήντα αποχρώσεις του μαύρου»

Ήταν κάπου εκεί στα μέσα της δεκαετίας του ΄20 όταν ένα 6χρονο αγοράκι που ζούσε σε μια επαρχιακή πόλη της νοτιοδυτικής Γαλλίας πήρε το πινέλο του και ζωγράφισε στο χαρτί χοντρές γραμμές με μαύρο μελάνι. Όταν οι δικοί του τον ρώτησαν τί είναι αυτό που έφτιαξε, εκείνος απάντησε με φυσικότητα: «Χιόνι»! Η αναπάντεχη αυτή απάντηση θορύβησε τα μέλη της οικογένειάς του που ανησύχησαν μήπως κάτι συμβαίνει με το παιδί. Κι όπως αποδείχτηκε, μερικά χρόνια αργότερα, το αγόρι εκείνο κουβαλούσε, πράγματι, πάνω του κάτι ιδιαίτερο. Ήταν γεννημένος καλλιτέχνης.

Κι όχι οποιοσδήποτε καλλιτέχνης αλλά «ο μεγαλύτερος εν ζωή καλλιτέχνης στον κόσμο», όπως τον χαρακτήρισε δημοσίως, το 2014, ο πρώην Πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Ολάντ. Γιατί ο Πιερ Σουλάζ, που έφυγε από τη ζωή στα 102 του χρόνια, υπήρξε, αναμφισβήτητα, μια από τις πλέον πρωτοποριακές φιγούρες της αφηρημένης τέχνης αλλά και ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους του 20ού αιώνα. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι τα έργα του βρήκαν περίοπτες θέσεις στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, από το Λούβρο και το Κέντρο Ζορζ Πομπιντού μέχρι το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, την περίφημη γκαλερί Tate του Λονδίνου και Μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης.

Και ήταν εκείνη η παιδική του εμμονή με το μαύρο που ξεκλείδωσε την αχαλίνωτη φαντασία του οδηγώντας τον στο να ανακαλύψει, νέους, ανεξερεύνητους εικαστικούς δρόμους οι οποίοι έφεραν επανάσταση στη σύγχρονη τέχνη. Μόνο που για τον Σουλάζ το μαύρο δεν αποτέλεσε ποτέ ένα απλό χρώμα αλλά ένα μέσο για να αναδείξει τις απεριόριστες όψεις του φωτός και ταυτόχρονα τα συναισθήματά του: «Το μαύρο είναι μη χρώμα για μένα. Είναι μια άλλη χώρα, μια άλλη πνευματική κατάσταση και δεν πρόκειται καθόλου για οπτική ανάλυση. Δεν με αφορά το οπτικό θέμα. Το ζήτημα είναι βαθύτερο, είναι εσωτερικό και είναι αυτό που κρίνει αν μας αρέσει ένα έργο τέχνης» έλεγε ο ίδιος και πρόσθετε με νόημα: «Το όργανό μου δεν είναι το μαύρο αλλά το φως που αντανακλάται από το μαύρο».

Κάπως έτσι προσπαθούσε να εξηγήσει πώς είναι δυνατόν να ξεπηδά το φως μέσα από το σκοτάδι. Ένα φαινόμενο δυσνόητο τόσο στην ζωή όσο και στην τέχνη. Γι΄ αυτό εξάλλου και αναγκάστηκε να εφεύρει έναν νέο όρο, που δεν υπάρχει σε κανένα λεξικό, προκειμένου να περιγράψει τα έργα του. Ήταν το «Outrenoir» το οποίο, μπορεί να αποδοθεί ελεύθερα ως «Πέρα από το μαύρο». Σε αυτά τα σκοτεινά τούνελ, τα οποία περιηγήθηκε με την φαντασία και την απαράμιλλη τεχνική του, ανακάλυψε ο Πιερ Σουλάζ τις πιο φωτεινές εξόδους. «Διαπίστωσα ότι το φως που αντανακλάται από τη μαύρη επιφάνεια προκαλεί ορισμένα συναισθήματα μέσα μου. Αυτά δεν είναι μονόχρωμα. Το γεγονός ότι το φως μπορεί να προέρχεται από το χρώμα που υποτίθεται ότι είναι η απουσία φωτός είναι ήδη αρκετά συγκινητικό, και είναι ενδιαφέρον να δούμε πώς συμβαίνει αυτό» έλεγε χαρακτηριστικά ο ίδιος.

Η ανάλυση του ιδιαίτερου αυτού φαινομένου λοιπόν, που παντρεύει τα φυσικά φαινόμενα, με το συναίσθημα και την τέχνη, τον οδήγησε σε ένα μακροχρόνιο αλλά και θαυμαστό καλλιτεχνικά ταξίδι δημιουργίας, που διήρκεσε σχεδόν επτά δεκαετίες και «γέννησε»  περισσότερα από 1500 έργα τα οποία το παγκόσμιο κοινό είχε την ευκαιρία να απολαύσει μέσα από τις περίπου 90 εκθέσεις του που στήθηκαν απ' άκρη σ' άκρη της γης.

Έχοντας μαγευτεί από τα αριστουργήματα του Πικάσο και του Σεζάν, που πρωτοαντίκρισε στο Παρίσι, και συμπυκνώνοντας τις καλλιτεχνικές εμπειρίες του από το Παρίσι, τη Νέα Υόρκη, το Λονδίνο και τη Στουτγάρδη, όπου έκανε τις πρώτες του εκθέσεις, δημιούργησε το δικό του, ιδιαίτερο και πρωτοποριακό ζωγραφικό ύφος. Ένα ύφος που κατάφερνε, μ΄ έναν μαγικό τρόπο, να μαγνητίζει τα βλέμματα και τα ταξιδεύει τις ψυχές του κοινού του που μερικά χρόνια αργότερα περίμενε υπομονετικά στις ουρές, έξω από τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, προκειμένου να απολαύσει τις πολυαναμενόμενες εκθέσεις του.

Ανάμεσά τους και η μεγάλη αναδρομική έκθεση στο Λούβρο με την οποία γιόρτασε, το 2019, τα 100ά του γενέθλια, αντίστοιχη της οποία είχε διοργανωθεί μόνον για τον Πικάσο και τον Σαγκάλ. Ήταν τότε που ο ίδιος δήλωνε με νόημα: «Η ζωή μου ήταν σύντομη, έχω ακόμη πολλά να κάνω»!