Ένα εντυπωσιακό, ύψους 86, 3 εκ. γυναικείο ειδώλιο στο οποίο ξεχωρίζουν τα ανάγλυφα των ματιών, των φρυδιών και των μαλλιών που έχουν δημιουργηθεί από το χρώμα που είχε χρησιμοποιηθεί αιώνες πριν. Ένα σπάνιο, μικροσκοπικό διπλό ειδώλιο, από τα τρία συνολικά που σώζονται παγκοσμίως, με μια γυναικεία μορφή να βγαίνει από το κεφάλι μιας άλλης. Ένα ανθρωπόμορφο κύπελλο με μια διακόσμηση που απαντάται σε ελάχιστα αγγεία. Ένα μαρμάρινο νεολιθικό ειδώλιο, αντίστοιχο του οποίου δεν είχαμε ξαναδεί …: Όλα τους, άγνωστες μέχρι σήμερα κυκλαδικές αρχαιότητες, που φιλοτεχνήθηκαν από το 5300 έως τα 2400 με 2300 π.,Χ και επέστρεψαν στην Ελλάδα και στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, όπου θα εκτίθενται για ένα χρόνο.
Πρόκειται για τα πρώτα 15 από τα 121 συνολικά αρχαία κυκλαδικά αντικείμενα που ανήκαν στην συλλογή Στερνκαι θα επαναπατριστούν, σταδιακά, με βάση τη συμφωνία που επιτεύχθηκε μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜΕΤ) η οποία κυρώθηκε από την Βουλή πριν από δύο περίπου μήνες.
Κλείσιμο
Η έκθεση με τίτλο «Γυρισμός. Κυκλαδικοί θησαυροί στο ταξίδι της επιστροφής», την οποία είχαμε την ευκαιρία να περιηγηθούμε και να γνωρίσουμε σε βάθος, μέσα από μια εμπεριστατωμένη ξενάγηση, περιλαμβάνει τρεις διαφορετικές ενότητες, με βάση τη χρονολόγηση των αντικειμένω,ν οι οποίες αναπτύσσονται σε τρεις διαφορετικές αίθουσες του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Τα έργα ταξινομούνται με βάση τα τυπολογικά τους και τις παραδοχές της έρευνας για την χρονολογική αντιστοίχιση του κάθε τύπου.
Όλα τα ειδώλια αναπαριστούν γυναικείες μορφές και ανήκουν σε τύπους και παραλλαγές που αντιστοιχούν στους τεχνοτροπικούς ρυθμούς της κάθε περιόδου ενώ τα αγγεία αντιπροσωπεύουν μερικούς από τους πιο χαρακτηριστικούς τύπους σκευών ολόκληρης της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου. Βλέποντάς τα, ο επισκέπτης γίνεται μάρτυρας της γέννησης και της εξέλιξης της περίφημης αρχαίας κυκλαδικής τέχνης που αποτελεί το πρώτο καλλιτεχνικό δείγμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.
Τελικός προορισμός του συνόλου των αρχαιοτήτων της συλλογής. όταν επαναπατριστούν οριστικά - η συμφωνία κάνει λόγο για 25 + 25 χρόνια - θα είναι, κατά πάσα πιθανότητα, το νέο Μουσείο Κυκλαδικού Πολιτισμού στη Νάξου η υλοποίηση του οποίου έχει ξεκινήσει.
Η πολιτική του επαναπατρισμού αρχαιοτήτων
Χρειάστηκε να περάσουν αιώνες ολόκληροι μέχρι οι τεράστιας αξίας αυτοί θησαυροί να βρεθούν και πάλι στα χώματα της χώρας όπου δημιουργήθηκαν και να βγουν στο φως αφού, όλα ήταν άγνωστα μέχρι σήμερα. «Η πολιτική μας είναι να επιστρέφουν στην Ελλάδα όλα τα αρχαία αντικείμενα που μάς ανήκουν, ακόμα και αυτά που προέρχονται από λαθρανασκαφές» δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, μετά το τέλος της ξενάγησης υπογραμμίζοντας, ωστόσο, πως κάθε επαναπατρισμός αντιμετωπίζεται ξεχωριστά: «Δεν υπάρχει ένας κανόνας που να αφορά όλους τους επαναπατρισμούς. Η συνήθης τακτική η οποία ακολουθείται, χρόνια τώρα, από το υπουργείο Πολιτισμού είναι η εξωδικαστική διαδικασία. Διότι η δικαστική διαδικασία απαιτεί μια πολύ υψηλή τεκμηρίωση, που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν διαθέτουμε ούτε εμείς ούτε άλλα κράτη. Όλα αυτά τα δεδομένα συνεκτιμήθηκαν στη συγκεκριμένη περίπτωση και καταλήξαμε στο ότι ο επαναπατρισμός συνολικά της συλλογής μπορεί να επιτευχθεί μόνο με μία συμφωνία σαν αυτή που κάναμε η οποία είναι υπέρ του ελληνικού δημοσίου». Διευκρίνυσε επίσης πως η εμπλοκή του Κυκλαδικού Μουσείου, που χαίρει αξιοπιστίας και είναι αποτελεί εποπτεύεται από υπουργείο Πολιτισμού ήταν επιβεβλημένη καθώς «δεν μπορούσε ένα αντίστοιχο ινστιτούτο να ιδρυθεί από δημόσιο φορέα, ούτε καν από το υπουργείο Πολιτισμού»
Απαντώντας σε όσους τάχθηκαν εναντίον του τρόπου που ακολουθήθηκε για τον επαναπατρισμό της Συλλογής Στερν, η Λίνα Μενδώνη τόνισε πως ήταν η καλύτερη δυνατή οδός για να εξηγήσει αμέσως μετά: «Αυτό το οποίο από την αρχή έχει πετύχει αυτή η συμφωνία, και είμαστε περήφανοι γι΄ αυτό, είναι πως η κυριότητα και η νομή των 161 αρχαίων έργων αναγνωρίστηκε ανέκαθεν στο ελληνικό κράτος. Η κατοχή είναι μία έννοια, που σύμφωνα με τον αρχαιολογικό νόμο, συνδυάζεται, κατά κύριο λόγο, με τοπική σχέση. Ο συλλέκτης παρέδωσε στο συγκεκριμένο ινστιτούτο τα αντικείμενα και αυτό διαχειρίζεται την έκθεσή τους μέχρι τον οριστικό επαναπατρισμό τους. Το ελληνικό δημόσιο δεν παραιτείται κανενός δικαιώματός του. Αυτό είναι σαφές.»
Αναφορικά με την γνησιότητα των κυκλαδικών αρχαιοτήτων της συλλογής με τα 161 αρχαία κυκλαδικά αντικείμενα η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού ανάφερε πως «όταν επαναπατρίζονται έργα τέχνης, δεν είναι πάγια αρχή να εξετάζεται από πριν η αυθεντικότητά τους γιατί αυτό μπορεί να αποτελεί αντικείμενο πολυετών ερευνών και να διχαστεί η επιστημονική κοινότητα». Ως παράδειγμα μάλιστα ανέφερε την περίπτωση των κυκλαδικών αρχαιοτήτων που υπήρχαν ανάμεσα στα 47 αντικείμενα της συλλογής Στάινχαρντ, που επαναπατρίστηκαν στην Ελλάδα, τον περασμένο Φεβρουάριο, αλλά «κανείς δεν ασχολήθηκε με το αν είναι αυθεντικά».
Μία άλλη πτυχή που θίχτηκε, κατά την συζήτηση, ήταν αυτή της νόμιμης ή όχι προέλευσης των συγκεκριμένων αρχαιοτήτων. Η απάντηση της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού ήταν πως «ο συλλέκτης Λέοναρντ Στερν, με τα αμερικανικά δεδομένα, είναι απόλυτα νόμιμος» ενώ συμπλήρωσε ότι «η συμφωνία δεν αποστερεί από την εισαγγελία της Νέας Υόρκης ή από οποιαδήποτε άλλη αρχή να μην κάνει αυτό που πρέπει να κάνει.»
Θα μπορούσε το μοντέλο επαναπατρισμού των πρωτοκλαδικών αρχαιοτήτων να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες περιπτώσεις; «Θα μπορούσε» απαντά η Λίνα Μενδώνη εξαιρώντας, ωστόσο, την περίπτωση των Γλυπτών του Παρθενώνα: «Τα Γλυπτά του Παρθενώνα είναι ένα εθνικό ζήτημα το οποίο η Κυβέρνηση αντιμετωπίζει με μία διαφορετική πολιτική» δήλωσε χαρακτηριστικά η ίδια.
