«Σπιρτόκουτο»: Χορεύοντας πάνω στα χαλάσματα της ελληνικής ψυχής
22.11.202207:58
Η πολυσυζητημένη παράσταση των Γιάννη Νιάρρου-Αλέξανδρου Λιβιτσάνου βασίζεται στην ταινία του Γιάννη Οικονομίδη και ανεβαίνει στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση
«Έχουμε πόλεμο, πτώματα παντού, φέρε μια μπύρα» ακουγόταν στο πρώτο «Σπιρτόκουτο» του Οικονομίδη, μια υπαρξιακή ιαχή που έφερνε κατά πολύ στο νου τη φράση του Καμί «Να αυτοκτονήσω ή να φτιάξω έναν καφέ;» ως ένδειξη ενός μηδενισμού που στο μικροαστικό σύμπαν δεν δίνει πολλά περιθώρια για λύτρωση ή χάπι έντινγκ.
Είκοσι χρόνια μετά η νέα ματιά ενός άλλου Γιάννη-του Νιάρρου στη σκηνοθεσία που γράφει και τις τρομερές μουσικές μαζί με τον υπερταλαντούχο Αλέξανδρο Λιβιτσάνο, καταβυθίζεται στην κόκκινη, δαντική κόλαση του μικροαστικού σπιτιού ανασύροντας τα ίδια αδιέξοδα αλλά με φρέσκο βλέμμα μεταφερμένο στο τώρα μπλέκοντας την εκδικητική τραπ του σεξισμού με τα λαικοσκυλάδικα της δήθεν καταξίωσης και το βαθύ πένθος από τα πολυφωνικά μοιρολόγια της Ηπείρου, βαθιά φωλιασμένο στην ελληνική ματαίωση. Άλλωστε στην Ελλάδα είμαστε όλα αυτά μαζί φέροντας στην ψυχή μας ταυτόχρονα ένα βαρύ πένθος και ένα αναίτιο πανηγύρι.
Ο ρεαλισμός εδώ είναι συνώνυμος με την πολυφωνική αφήγηση ανθρώπων που αντί να ουρλιάζουν τον πόνο τους τραγουδούν, ο καθένας τον δικό του σκοπό, σε αυτή την ασφυχτική φωλιά που χτίζει γύρω από τον εαυτό του. Τα όνειρα που βγήκαν όλα πλάνες, η ανάγκη για κοινωνική καταξίωση μέσα από ένα μαγαζί, ο έρωτας που ακυρώνεται και δεν έρχεται- όλα εκφράζονται μέσα από το μουσικό τέμπο που άλλοτε γίνεται μοιρολόι, άλλοτε μινιμαλιστικός, στιγκός ήχος που σέρνεται όπως οι βασανισμένες ψυχές και άλλοτε μια δαιμονισμένη τραπ, ερμηνευμένα μοναδικά από τους πρωταγωνιστές: εξαίσιος, στιβαρός και επιβλητικός ο Γιάννης Αναστάκης-ένα πρόσωπο που φέρει αυτούσια την υπογραφή Οικονομίδη-στον ρόλο του Δημήτρη, του πατέρα της οικογένειας που στοιβάζει όλες τις ακυρώσεις στο ιδρωμένο του φανελάκι, συγκλονιστική στον ρόλο της Μαρίας, της μητέρας, η Αγορίτσα Οικονόμου που σέρνει τα σόκαρα της όπως τη μαυρισμένη της ψυχή, αποκάλυψη πραγματική στον ρόλο του Λουκά, του γιου και στην έκφραση της κωμικοτραγικής μιζέριας και του σεξισμού ο Γιώργος Κατσης, υπέροχη η Δάφνη Δαυίδ, ως Μαργαρίτα αλλά και ο Μάριος Σαραντίδης ως Γιώργος-αδελφός της Μαρίας με την κρυμμένη ευαισθησία κάτω από τη διαμαντένια φωνή που είναι έτοιμη να εκραγεί.
Όλοι μαζί έδωσαν ένα πολύτιμο λιθαράκι από την ψυχή τους αποδεικνύοντας ότι για να φτιάξεις τον κόσμο του «Σπιρτόκουτου» δεν χρειάζεται να ερμηνεύσεις, ούτε να παίξεις αλλά να πιστέψεις ότι είσαι ο θεός επί σκηνής και αυτά είναι τα δικά σου τα υλικά-και όπως θα έλεγε με άλλο τρόπο ο ποιητής «με άλλα τόσα τον ξαναφτιάχνεις».
Και εδώ ακριβώς είναι το μυστικό της επιτυχίας της παράστασης: ότι κανείς από όλους όσοι βρίσκονται τη σκηνή δεν θεώρησαν ότι παίζουν απλώς ένα έργο αλλά ότι το κατασκευάζουν από την αρχή πιστεύοντας βαθιά στο αρχικό ρεαλιστικό πλάνο του δημιουργού του-γιατί μόνο αν πιστέψεις κάτι, μπορείς να το αποδομήσεις.
Επέστρεψαν στο ίδιο μικροαστικό σπίτι, κουβαλώντας τη δύναμη του αρχικού πλάνου που ήταν να αφουγκραστεί τις βασανισμένες ψυχές και του έδωσαν το επικοινωνιακό στίγμα του σήμερα: οι φοβίες του μικροαστισμού που μετατρέπονται εύκολα σε ρατσισμό είναι εξίσου παρούσες, όπως και οι βαθιές ακυρώσεις από μια αγάπη που ποτέ δεν επιβεβαιώνεται, που ποτέ δεν έρχεται και πάντα πληγώνει.
Αν ο Φουκώ επέμενε ότι οι ερωτικές σχέσεις είναι κατεξοχήν σχέσεις εξουσίας, οι κοινωνικοί εκπρόσωποι της Ελλάδας του «Σπιρτόκουτου» το επιβεβαιώνουν μέχρι κεραίας. Και τα βρωμόλογα που ακούγονται, ακόμα και δοσμένα μέσα από μουσικές που τα ενισχύουν, δεν είναι παρά η μικρή υποσημείωση, η κραυγή αγωνίας σε έναν κόσμο αμείλικτο, σκληρό και ορισμένο για να ακυρώνει.
Η Ελλάδα του 2022 είναι αυτή του «Σπιρτόκουτου» όπως και εκείνη του 2002 και η συνάντηση των διαφορετικών γενεών-αυτής του Γιάννη Νιάρρου με εκείνη του Γιάννη Οικονομίδη-σχεδόν μεταφυσική. Η αρρώστια, εν προκειμένω, μοιάζει με αυτή ενός σπάνιου φιδιού που ζει στον οργανισμό σου για χρόνια: αν σε δαγκώσει το φίδι, το δηλητήριο μπορεί να σε ξεκάνει, αν επιβιώσεις μπορεί να αποσυρθεί, να μείνει σε ένα σημείο του οργανισμού και να επανέλθει εκεί που δεν το περιμένεις. Ενίοτε, δε, το δηλητήριο του φιδιού μετατρέπεται στο καλύτερο φάρμακο. Και στην περίπτωση αυτή, αυτής της παράστασης, το φίδι-μαγικό ζώο για πολλές θρησκείες-έριξε ένα δηλητήριο που μας ξαναγέννησε, μας πίκρανε την ίδια στιγμή που φάνηκε διασκεδαστικό σαν τους κωμικούς που διασκεδάζουν τους βασιλιάδες, λίγο πριν τον θάνατό τους, στις αυλές του Σαίξπηρ. Να είναι καλά όλη η παρέα του «Σπιρτόκουτου» που απέδειξε ότι στον πιο ύστατο θυμό κατοικοεδρεύει η χαρά και το μιούζικαλ γεννιέται την ώρα που ξεσπάει το δράμα, ακόμα και αυτό όχι απλώς μιας οικογένειας αλλά μιας ολόκληρης χώρας.
Υπέροχοι οι κόκκινοι, στο χρώμα της κόλασης, φωτισμοί του Νίκου Βλασόπουλου, τα ευρηματικά κουστούμια της Ιωάννας Τσάμη και το υπέροχο σκηνικό της Εύας Γουλάκου-η πολυκατοικία στην σκοτεινή της όψη. Όλα δείχνουν ότι το “Σπιρτόκουτο” όχι μόνο έχει ανοίξει δρόμους αλλά θα συζητιέται για καιρό.