Μια ζωντανή αναβίωση για τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας
11.01.202312:39
Το μυθιστόρημα του Νίκου Κ. Κυριαζή μας μεταφέρει σε μια άλλη εποχή, τόσο ζωντανά που νομίζεις πως την ζεις
Γράφει ο Ιωάννης Λ. Κωνσταντόπουλος*
Η «Ναυμαχία» μας θυμίζει πως το Σεπτέμβριο του 2021 συμπληρώθηκαν 2.500 χρόνια από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, μια από τις πιο σημαντικές της παγκόσμιας ιστορίας, γιατί χωρίς αυτή δεν θα είχαμε τη δημοκρατία όπως τη γνωρίζουμε, ούτε την άνθηση του κλασικού πολιτισμού. Τα 2.500 χρόνια δε, είναι το 2021 και όχι το 2020, γιατί η μέτρηση μετά Χριστού αρχίζει με το έτος ένα.
Η «Ναυμαχία» μας μεταφέρει σε μια άλλη εποχή, τόσο ζωντανά που νομίζεις πως την ζεις, πως μετέχεις στους Ολυμπιακούς Αγώνες, πολεμάς στον Μαραθώνα και στη Σαλαμίνα, ακούς τον Κλεισθένη, τον Μιλτιάδη και τον Θεμιστοκλή να αγορεύουν στην Εκκλησία του Δήμου. Ο πρωταγωνιστής Νικομήδης, ιστορικό πρόσωπο, επώνυμος άρχων το 483-482 π.Χ. (το έτος που ναυπηγήθηκε ο αθηναϊκός στόλος, που αποτελούσε 180 τριήρεις από τις συνολικά 343 Ελληνικές της Σαλαμίνας), διηγείται τη ζωή του από το 524 ως το 480 π.Χ.
Είναι το τέλος μιας εποχής, της αρχαϊκής, η αυγή μιας νέας, της κλασικής και της δημοκρατίας. Αθλητικοί αγώνες, συνωμοσίες, επαναστάσεις, πολιτικές συγκρούσεις, πόλεμοι, αλλά και ο Περσικός κίνδυνος που πλησιάζει. Αλλά και ο έρωτας και η αγάπη, βαθιά και τρυφερή, που κάνει τον Νικομήδη να γνωρίζει γιατί αγωνίζεται.
Συναντάμε αθλητές (όπως τον Μίλωνα από τον Κρότωνα), ποιητές (όπως τον Ανακρέοντα), στρατηγούς, φιλοσόφους, ήρωες και προδότες, τυράννους (όπως τον Πολυκράτη της Σάμου και τον Ιππία της Αθήνας), εμπόρους και πειρατές, περήφανες γυναίκες (όπως τη βασίλισσα της Αλικαρνασσού Αρτεμισία), Έλληνες και Πέρσες (όπως τον Ξέρξη και τους στρατηγούς Αρτάβαζο και Μαρδόνιο). Τον Αρτάβαζο οι αναγνώστες τον συναντούν ως πρωταγωνιστή στο μυθιστόρημα του ιδίου «Αρτάβαζος ο Πέρσης», εκδόσεις Εστία.
Το βιβλίο είναι γραμμένο με άμεσο τρόπο που συναρπάζει. Ξεχωρίζω την ονειρική και ερωτική συνάντηση του Νικομήδη με μια νεράιδα, που του προλέγει το μέλλον του «θε να γεννεί το τώρα που ποθείς και πέρα απ’ αυτό θε να γεννεί το τώρα που δεν γνωρίζεις».
Επίσης, συναρπαστική είναι η προετοιμασία για να πειστούν οι Αθηναίοι να ψηφίσουν το ναυτικό πρόγραμμα του Θεμιστοκλή, να χρησιμοποιήσουν το ασήμι του Λαυρίου όχι για ιδιωτική κατανάλωση, αλλά για τη χρηματοδότηση της ναυπήγησης 200 τριήρεων. Εδώ, ο Θεμιστοκλής απευθύνεται στη λογική, αλλά και στο συναίσθημα των Αθηναίων και ο συγγραφέας μας παρασύρει στη λειτουργία της αθηναϊκής άμεσης δημοκρατίας. Στο συναίσθημα μιλάει μέσω της τραγωδίας του Φρυνίχου «Μιλήτου Άλωσις» που δεν σώζεται. Στο σημείο αυτό, ο συγγραφέας ανασυνθέτει «ποιητική αδεία» ορισμένα σημεία της τραγωδίας, που την γράφουν από κοινού ο Φρύνιχος, ο Θεμιστοκλής και ο Νικομήδης. Τα λόγια είναι πραγματικά συγκινητικά «Ω φωτιά που άλλοτε έκαιγες στους βωμούς, στις εστίες των σπιτιών μας. Φλόγα που ζέσταινες τις καρδιές, φώτιζες την χαρά μας. Τώρα έγινες φωτιά καταστροφής, χαμού και πόνου. Τώρα καις το βιός, τα όνειρα, τις ελπίδες μας.», αλλά και εμψυχωτικά, όπως το μήνυμα που θέλει να περάσει ο Θεμιστοκλής στους Αθηναίους. «Το εύψυχον ελεύθερον το δε ελεύθερον αθάνατον!»
Στο τελευταίο κεφάλαιο, τη Σαλαμίνα, ο αναγνώστης μεταφέρεται και ζει στο κατάστρωμα μιας αθηναϊκής τριήρης. Η ναυμαχία είναι τόσο έντονα δοσμένη, που βλέπεις τις εικόνες. «Δυνάμωσε ο παιάν, απλώθηκε σαν ένα αόρατο πέπλο πάνω από τον ελληνικό στόλο, καθώς όλοι οι Έλληνες τραγουδούσαν το ίδιο τραγούδι της λευτεριάς, τραγουδούσαν την πίστη τους στην πατρίδα, στους θεούς της Ελλάδας, τραγουδούσαν στην κοινή γλώσσα τους τον κοινό αγώνα, την κοινή ελπίδα».
Η «Ναυμαχία» δεν είναι μόνο η ζωντανή αναβίωση μιας από τις σημαντικότερες περιόδους της παγκόσμιας και ελληνικής ιστορίας. Είναι επίκαιρη γιατί αναφέρεται στη δημιουργία της δημοκρατίας, που απειλείται σήμερα και σε παγκόσμιες αξίες όπως αγάπη, ευγενική άμιλλα, γενναιότητα, αυτοθυσία, προσήλωση στο καθήκον, ελευθερία και δημοκρατία. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως η Περσία τότε παρά τον υψηλό πολιτισμό της, όπως το Ιράν τώρα, ήταν ένα ανελεύθερο, απολυταρχικό και θεοκρατικό καθεστώς.
Ο Πέρσης αυτοκράτωρ ήταν εκπρόσωπος του θεού Αχούρα Μάζδα στη γη. Οι Έλληνες, αντίθετα, πολεμούσαν για τις «μαγικές» λέξεις που είχαν πρώτοι ανακαλύψει και εφαρμόσει, ισονομία (ισότητα απέναντι στο νόμο), ισηγορία (δικαίωμα όλων να λάβουν το λόγο και να κάνουν προτάσεις στην Εκκλησία του Δήμου, τη συνέλευση των πολιτών), και ισοκρατία (όλα τα πολιτικά αξιώματα είναι ανοιχτά σε όλους τους πολίτες), έναν τρόπο ζωής που έδινε υπέρτατη αξία στον πολίτη, και επίσης, που για πρώτη φορά εφαρμόστηκε στην Ελλάδα.
* Επίκουρος Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων-Οικονομικής Διπλωματίας, Διευθυντής Εργαστηρίου Πληροφόρησης & Κυβερνοασφάλειας, Τμήμα Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πανεπιστημίου Πειραιώς