Κρήτη: Τα αποτελέσματα της ανασκαφικής έρευνας στους αρχαιολογικούς χώρους Αρχανών

Σημαντικά επιστημονικά ερωτήματα διευκρινίζονται από τις ανασκαφικές εργασίες στο ανακτορικό κτίριο στην Τουρκογειτονιά Αρχανών Κρήτης οι οποίες συνεχίστηκαν, αρκετά χρόνια μετά τη διακοπή τους.

Το ανασκαφέν τμήμα του ανακτόρου των Αρχανών, έχει ήδη δημοσιευθεί πολλαπλώς σε άρθρα και σε δύο ογκώδης τόμους.Το κτίριο είχε χαρακτηρισθεί αρχικά από τον Sir Άρθουρ Έβανς, ο οποίος είχε δει τοίχους στους δρόμους της κωμόπολης, ως «The Summer Palace of Knossos». Αναζητήθηκε δε από τους Σπυρ. Μαρινάτο και Ν. Πλάτωνα σε διαφορετικές θέσεις χωρίς αποτέλεσμα.

Η αποκάλυψή του, έγινε από τον Γ. Σακελλαράκη ο οποίος ερεύνησε τοίχους στα υπόγεια των οικιών της κωμόπολης με χορηγία τότε, της Περιηγητικής Λέσχης Αρχανών, και ανέσκαψε πολύ νωρίς σε τόπο που βρίσκεται στο κέντρο της κωμόπολης.

Με την πρώτη έρευνα, αποκαλύφθηκε η είσοδος και δωμάτια του ανακτόρου ενός πολυώροφου κτιρίου του οποίου ανασκάφηκαν εν συνεχεία 34 ισόγεια διαμερίσματα με τα αντίστοιχα διαμερίσματα άνω ορόφων.

Το κτίριο ήταν κτισμένο από καλά λαξευμένους πωρόλιθους, πλακόστρωτους χώρους και κίονες των οποίων διατηρήθηκαν εκτός από την βάση, ο ξύλινος κορμός.

Κατά την έρευνα και από τα ευρήματα αποδείχθηκε ότι αποτελεί ένα αυτόνομο κτίριο με λατρευτικό χαρακτήρα, όπως δείχνει το πλήθος των κτιστών βωμών: ένας αμφίκοιλος στην είσοδο του κτιρίου, παράλληλος του βωμού που εικονίζεται στην «Πύλη των Λεόντων» στις Μυκήνες, ένας ορθογώνιος κτιστός βωμός για την σφαγή μεγάλων ζώων, ένας βαθμιδωτός, άλλος τραπεζοειδής, τύποι βωμών που γνωρίζουμε από την σφραγιδογλυφία. Αποτελεί δηλαδή ένα “λεξικό” βωμών.

Βρέθηκαν ακόμη τοιχογραφίες με γυναικεία μορφή στην είσοδο, θαλάσσια και φυτικά μοτίβα, ανάγλυφα κοχύλια που κοσμούσαν τους τοίχους, πλήθος ευρημάτων, χάλκινων, λίθινων, φορητών βωμίσκων, συμπλέγματα χρυσελεφάντινων ειδωλίων κ.α..
Το συγκρότημα αυτό συμπληρωνόταν από άλλα ανακτορικά στοιχεία τα οποία βρίσκονταν σε διάφορα σημεία της κωμόπολης και έχουν σχέση με το κεντρικό κτίριο. Νοτιότερα, για παράδειγμα, αποκαλύφθηκε ο θεατρικός χώρος, δυτικότερα το αρχείο με Γραμμική Α γραφή, έφιππη Θεά και ο γνωστός «Οικίσκος των Αρχανών».

Ο συνδυασμός με το βασιλικό νεκροταφείο στο λόφο Φουρνί, ο οποίος απέδωσε χρυσά, ελεφάντινα και άλλα κτερίσματα, η γειτνίαση με το ιερό κορυφής του Γιούχτα αλλά και με τον ναό της Ανθρωποθυσίας στα Ανεμόσπηλια, δείχνει την σημασία των Αρχανών για την μινωική Αρχαιολογία.

Η ανασκαφή είχε διακοπεί γιατί έπρεπε να απαλλοτριωθούν κτίσματα γύρω από τον πυρήνα του κεντρικού αυτού κτιρίου. Με την χορηγία του Ιδρύματος Ψύχα, αγοράσθηκαν ετοιμόρροπα κτίσματα, γύρω από τον κεντρικό πυρήνα, τα οποίο δωρήθηκαν στο Ελληνικό Δημόσιο και εξασφάλισαν τη διενέργεια μελλοντικών ανασκαφών, χωρίς να θιγούν οι κάτοικοι της κωμόπολης.

Για λόγους που επέβαλε η συνέχιση της έρευνας, που γίνεται από την Δρα αρχαιολόγο Έφη Σαουνά-Σακελλαράκη, διενεργήθηκε δοκιμαστική τομή το 2022 στο βορειότερο τμήμα του ανακτόρου, που έδωσε ήδη σημαντικά στοιχεία. Συγκεκριμένα, έγινε μικρή τομή 6 Χ 2 μέτρων, βόρεια των τελευταίων ανασκαμμένων χώρων 34 και 35, οι οποίοι είχαν δώσει δείγματα της καταστροφής από ισχυρή πυρκαγιά (εικ. 6), με πλήθος πίθων, αγγείων προορισμένων για την μεταφορά αρωμάτων, δείγματα υφασμάτων μέσα σε πίθους, έναν σκαραβαίο κ.λ.π..

Η τομή του 2022 έδειξε τη συνέχεια του ρωμαλέου κτιρίου με κεραμική της περιόδου των παλαιών ανακτόρων (1900 π.Χ) Barbotine, αλλά και όστρακα Μυκηναϊκής περιόδου, που δείχνουν την συνεχή χρήση αλλά και το ότι ο χώρος έχει διαταραχθεί σε διάφορες περιόδους.
Στην ανασκαφή του 2022 βρέθηκαν ισχυροί τοίχοι, που συνορεύουν με τους χώρους 33 και 35 καθώς και χώροι ισόγειοι με πλακόστρωτα δάπεδα, τα οποία πλαισιώνουν ταινίες από κονίαμα, με μια εξαιρετική εκλέπτυνση δαπέδων.

Οι τοίχοι που βρέθηκαν διατήρησαν τμήματα ερυθρών και γαλάζιων κονιαμάτων, σπαράγματα τοιχογραφιών ενώ από τον άνω όροφο, προφανώς έπεσε κατασκευή από πηλοκονίαμα. Από τον όροφο προφανώς έπεσαν χάλκινα μικροαντικείμενα και μία ταλισμανική σφραγίδα από αχάτη, ΥΜΙΑ περιόδου (περί το 1600 π.Χ.) της εποχής των νέων ανακτόρων με παράσταση ψαριού και δικτυωτού (εικ. 11-11Α), καθώς επίσης και τμήματα οψιανού και στατίτη, λίθινα και χάλκινα μικροαντικείμενα κ.λ.π. που δείχνουν τη σημασία και του χώρου αυτού προς βορρά.

Προσφάτως, η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, επισκέφθηκε τους αρχαιολογικούς χώρους των Αρχανών μαζί με τον Περιφερειάρχη, τον Γενικό Γραμματέα και λοιπούς τοπικούς παράγοντες, προκειμένου να εξετασθούν παρεμβάσεις για την λειτουργία τους.