Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ: Ο Βρετανός αρχιτέκτονας που αλλάζει τα μουσεία και τις πόλεις

«Το έργο της επέκτασης δεν θέλει να ανταγωνιστεί το υφιστάμενο κτίριο, αλλά να το ενισχύσει μαζί με τις συλλογές του», δήλωνε με ενθουσιασμό ο Βρετανός παγκοσμίου φήμης αρχιτέκτων Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ κατά την επίσημη παρουσίαση των σχεδίων για το νέο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, την περασμένη βδομάδα στην Αίθουσα του Βωμού.

Γνωρίζοντας τη βαρύτητα της συγκυρίας, ο Τσίπερφιλντ αναφέρθηκε στη βαρυσήμαντη ιστορία του νεοκλασικού κτιρίου του 19ου αιώνα, όπου στεγάζονται σήμερα οι αρχαιοελληνικοί θησαυροί, το οποίο, όπως τόνισε, συνιστά «ένα τοπόσημο που εδραιώθηκε στον κεντρικό ιστό της πόλης σύμφωνα με τα ρομαντικά πρότυπα», αλλά που αναμένεται να αποκτήσει μια μοντέρνα πινελιά, να δημιουργήσει μια ανοιχτή συνομιλία με το περιβάλλον και τη γειτονιά και να κάνει τον κόσμο να επανοικειοποιηθεί τον χώρο «ως αφορμή για ψυχαγωγία αφού θα καταστεί πιο ελκυστικό και με τη λειτουργία του πάρκου».

Τα εντυπωσιακά σχέδια των γραφείων David Chipperfield Architects και Αλέξανδρου Τομπάζη, που παρουσιάστηκαν, για πρώτη φορά, στο κοινό παρουσία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη και της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, οι οποίοι χαιρέτισαν την πρόταση για το νέο μουσείο, δεν αναφέρονται, ωστόσο, μόνο στο κτίριο αλλά ουσιαστικά στον επανασχεδιασμό ενός σημαντικού σημείου της πόλης, όπου συναντιούνται τρεις διαφορετικές γειτονιές του κέντρου: της Ομονοίας, των Εξαρχείων και της Κυψέλης. 

Βαρκελώνη - Μιζούρι

Βλέποντας κανείς τις μακέτες για το νέο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αναγνωρίζει αμέσως τα βασικά χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής ταυτότητας του Τσίπερφιλντ, που είναι ο ζωντανός διάλογος των κτιρίων με την πόλη, το άνοιγμα στο φως και η αξιοποίηση των στοιχείων της φύσης, το σκυρόδερμα και το χαρακτηριστικό χρώμα του άψητου πηλού (rammed-earth), που αποτελεί και το σήμα κατατεθέν του, και τέλος τη μετατροπή ουσιαστικά του κτιρίου σε αφορμή για συμπερίληψη και ευημερία των πολιτών.

Κάθε φορά, άλλωστε, που σχεδιάζει ένα νέο έργο δεν θέλει να φτιάξει ένα ακόμα ελκυστικό κτίριο για τους τουρίστες, αλλά ένα κέντρο συνάντησης των πολιτών με βασικό το χαρακτηριστικό της εντοπιότητας. Τα 100 βραβεία που έχει λάβει ο διεθνώς καταξιωμένος αρχιτέκτονας και το γραφείο του David Chipperfield Architects, συμπεριλαμβανομένων των περίοπτων RIBA Stirling Prize και Mies van der Rohe, είναι αποκαλυπτικά του μεγάλου αποτυπώματος που έχει αφήσει ο ίδιος στο κεφάλαιο της σχέσης μουσείου και πόλης.

«Πρόθεσή μου είναι να κάνω κτίρια θελκτικά και επιθυμητά για τον κόσμο αλλά ταυτόχρονα με κάθε μου έργο θέλω να ξεπερνάω τα όρια, να κάνω κάτι οικείο αλλά και ταυτόχρονα διαφορετικό. Δεν με ενδιαφέρει να πείσω την αρχιτεκτονική κοινότητα ότι είμαι genius», δήλωνε ο ίδιος σε μια αξέχαστη συνέντευξή του το 2005, όταν όλοι ήξεραν ότι τα έργα του είχαν μεταμορφώσει ολόκληρες περιοχές, όπως τις υποβαθμισμένες γειτονιές της Βαρκελώνης, με τη ριζική μεταμόρφωση του συμπλέγματος των δικαστηρίων ή το Μουσείο του Σεντ Λούις στο Μιζούρι.

Είναι, άλλωστε, γνωστό ότι ο 70χρονος αλλά πάντα με την ίδια μοντέρνα ματιά Τσίπερφιλντ δεν φτιάχνει μόνο μουσεία αλλά τοπόσημα που στόχο έχουν να μεταμορφώσουν τον τρόπο που βλέπουμε την πόλη. Χαρακτηριστικά είναι το έργο του Hepworth Wakefield αλλά και η μεταμόρφωση της γκαλερί Turner Contemporary, γνωστής και από το ομώνυμο βραβείο, στο Μαργκέιτ, με τις άκρως εντυπωσιακές αίθουσες από γυαλί σε ένα κτίριο που δίνει δίοδο στο φως, όπως φαίνεται να προσδοκά και για το δικό μας μουσείο.

Οταν ο Τσίπερφιλντ, επηρεασμένος από τις αρχές της μοντερνιστικής αρχιτεκτονικής, επέμενε να φτιάχνει αυστηρά αλλά άκρως μοντέρνα κατασκευάσματα με σκυρόδερμα και γυαλί τη δεκαετία του ’80, ελάχιστοι το τολμούσαν, όπως αντίστοιχα και το να υποταχθούν στις απέριττες, μινιμαλιστικές εντολές της αρχιτεκτονικής και του ντιζάιν.

Οποιοι έχει τύχει να επισκεφθούν τα εστιατόρια «Wagamama» στο Λονδίνο, με τους τεράστιους ξύλινους πάγκους που στόχο είχαν να κάνουν τους πελάτες μια παρέα, μια τάση που αντιγράφουν κορυφαία εστιατόρια ακόμα και σήμερα, πρέπει να ξέρουν ότι ήταν μία από τις ριζοσπαστικές λύσεις που πρότεινε τότε ο Τσίπερφιλντ.

Μία από τις πιο αναγνωρίσιμες δουλειές του, εκτός από τα γνωστά εστιατόρια, είναι επίσης ο αξεπέραστος σχεδιασμός των κεντρικών γραφείων της Τοyotα στο Κιότο, μια απόδειξη ότι κατάφερε ένας Βρετανός να εκτοπίσει όλους τους Ιάπωνες αρχιτέκτονες, καθώς και το απέριττης αισθητικής κατάστημα του Ισέι Μιγιάκε στη Sloane Street του Λονδίνου, την οποία έχουν ως σημείο αναφοράς στον χώρο της μόδας ακόμα και σήμερα.

Κανείς, ωστόσο, δεν ξεχνάει την εντυπωσιακή είσοδο του Natural Museum και πάλι στο Λονδίνο με τα φυτά που κρέμονται στην οροφή σαν τους κήπους της Βαβυλώνας, κάτι που φαίνεται ότι στοχεύει να κάνει και στο Αρχαιολογικό Μουσείο, αφού πρόθεσή του, όπως ο ίδιος δήλωσε, είναι «οι κήποι να μην είναι ακυρωτικοί ή ανταγωνιστικοί του μουσείου αλλά συμπληρωματικοί, ένας πραγματικός πνεύμονας (lung) για την πόλη».

Αλλά αυτό που έδωσε το στίγμα της αισθητικής του Τσίπερφιλντ εξαρχής ήταν η στιγμή που έφτιαξε το σπίτι του γνωστού φωτογράφου μόδας Νικ Νάιτ, γνωστού και για τις αξέχαστες δουλειές του με την Μπιορκ, στο Λονδίνο το 1990 και με κορυφαίους καλλιτέχνες της εποχής.

Με άλλα λόγια, τα μουσεία που έφτιαξε ο Τσίπερφιλντ αλλάζοντας την οπτική της πόλης ήταν σύμφυτα με αυτή τη λογική, όπως το Neues Museum στο Βερολίνο, το οποίο συνιστά πλέον πόλο έλξης για τους φιλότεχνους αλλά για χρόνια ήταν σχεδόν ολοκληρωτικά κατεστραμμένο από τους βομβαρδισμούς. Εξ ου και ότι έκτοτε, μετά το 1997, οπότε ολοκληρώθηκε το έργο, καλούσαν τον Τσίπερφιλντ από τις περισσότερες πόλεις της Γερμανίας για να αναδιαμορφώσει γνωστά μουσεία, όπως αυτό της Μοντέρνας Λογοτεχνίας στο  Μάρμπαχ της Στουτγκάρδης.

Σήμερα το γραφείο του εδρεύει πλέον στο Βερολίνο αναλαμβάνοντας ωστόσο δουλειές σε ολόκληρο τον κόσμο, ακόμα και στη μακρινή Αλάσκα, όπου αναδιαμόρφωσε το περίφημο Μουσείο Εθνολογίας και Φυσικής Ιστορίας που ολοκληρώθηκε το 2009, και φυσικά στη Νέα Υόρκη όπου η ριζική μεταμόρφωση της αίθουσας σύγχρονης τέχνης στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης φέρει τη δική του σφραγίδα.

Το πιο πρόσφατο άκρως εντυπωσιακό του έργο που δείχνει τον σεβασμό που δίνουν ο ίδιος και το γραφείο του στην Ιστορία, στην παράδοση, ακόμα και όταν στοχεύουν στον ριζικό εκμοντερνισμό τους είναι όλη η μεταμόρφωση της περιοχής του King’s Cross του Λονδίνου, όπου πλέον οι παλιές αποθήκες άνθρακα, που ήταν ερημωμένες για χρόνια δίπλα στις αποβάθρες του Τάμεση, έχουν γίνει μοντέρνοι εκθεσιακοί χώροι για τη μόδα και τη σύγχρονη τέχνη, οι οποίοι συνομιλούν άμεσα με το περιβάλλον.

Ετσι, δίπλα στις παλιές αποθήκες και τις τεράστιες γκαζιέρες ο Τσίπερφιλντ έχει φτιάξει εντυπωσιακούς κήπους όπου ο κόσμος μπορεί να κάνει τη βόλτα του στην άλλοτε υποβαθμισμένη περιοχή του Λονδίνου.

«Θέλουμε να φτιάξουμε μια πιο ισχυρή σχέση με την πόλη»

Αντίστοιχες είναι και οι προσδοκίες του καταξιωμένου αρχιτέκτονα για το υπό διαμόρφωση νέο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, καθώς, όπως δηλώνει, το στοίχημα για εκείνον αλλά και αίτημα του διαγωνισμού είναι «η δημιουργία μιας πιο ισχυρής σχέσης του μουσείου με την πόλη. Το υφιστάμενο κτίριο είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα που οφείλουμε να το σεβαστούμε αφού είναι ένα είδος ναού, ταυτόχρονα όμως πρέπει να δούμε με άλλο μάτι τις συλλογές, πώς αυτές μπορούν να εκτεθούν και να σκεφτούμε πώς θα παρουσιάσουν οι επιμελητές με ανανεωμένο τρόπο τις συλλογές και τα εκθέματα».

Γι’ αυτό και ο ίδιος ο Τσίπερφιλντ και οι συνεργάτες του, που ήταν επίσης παρόντες κατά την επίσημη παρουσίαση στην Αίθουσα του Βωμού στο Αρχαιολογικό, προτείνουν το άνοιγμα των χώρων με γυαλί ή με ανοίγματα στην οροφή που θα επιτρέπουν την είσοδο του φυσικού φωτός που θα αναδεικνύουν διαφορετικά την ομορφιά των αγαλμάτων.

Ο ρομαντικός, δηλαδή, κανόνας που διέπει το νεοκλασικής αισθητικής κτίριο των Λούντβιχ Λάγκε και Ερνστ Τσίλερ γίνεται απόλυτα σεβαστός -μια ρομαντική ιδέα, άμεσα επηρεασμένη από τον φιλελληνισμό της εποχής που ήθελε ανοιχτό αστικό τοπίο με εκτενείς χώρους και με σεβασμό στην ομορφιά- εξου και οι κήποι με τα μικρά μονοπάτια που συνάδουν με τη ρομαντική αισθητική.

Το μεγάλο πάρκο που θα υποδέχεται τον επισκέπτη, ο οποίος θα θέλει να χαρεί τους εξωτερικούς χώρους του μουσείου, θα περιβάλλεται ως εκ τούτου από μικρές λιμνούλες και από ένα κανάλι με νερό που αποτελεί αντικείμενο μελέτης των Βέλγων αρχιτεκτόνων τοπίου Wirtz International που συνεργάζονται με τον Τσίπερφιλντ.

Για την ακρίβεια, η πρόσβαση στους κήπους που θα έχουν ποικιλία φυτών -από γρασίδι και θάμνους έως πεύκα, αριές και φυσικό χαλίκι- θα είναι εφικτή από όλες τις πλευρές του μουσείου και όχι μόνο από την κεντρική είσοδο. Στην αυλή όλου αυτού του πολύπλοκου συγκροτήματος θα υπάρχει μάλιστα ένα σημείο συνάντησης για τους επισκέπτες του μουσείου και τους πολίτες, αφού εδώ θα βρίσκεται «η ραχοκοκαλιά», όπως ειπώθηκε, του όλου έργου διατρέχοντας έναν άξονα που θα οδηγεί στο κεντρικό κτίριο.

Oσον αφορά το κτίριο, το οποίο αναδιαμορφώνεται αλλά χωρίς να αλλοιώνεται το αρχικό του σχέδιο επεκτείνεται με την προσθήκη δύο επιπέδων υπόσκαφων εκθεσιακών χώρων μέχρι τον δρόμο, δημιουργώντας ένα μεγαλύτερο άνοιγμα προς τα έξω. Με αυτή την κίνηση εξασφαλίζονται 20.000 τ.μ. ενώ διπλασιάζονται και οι χώροι των εκθέσεων. Αυτός ήταν ένας από τους κεντρικούς στόχους του γραφείου Τσίπερφιλντ αλλά και των Ελλήνων αρχιτεκτόνων, το γραφείο του Αλέξανδρου Τομπάζη, αφού ήταν βασικό να εξασφαλιστεί ο απαραίτητος χώρος ώστε να έρθουν στο φως εκθέματα που παραμένουν -για την ώρα- στις αποθήκες.

Το έτερο στοίχημα είναι να τηρηθούν οι κανόνες της βιωσιμότητας, αφού τα κτίρια που σχεδιάζει ο Τσίπερφιλντ είναι πάντα φιλικά προς το περιβάλλον γι’ αυτό και αξιοποιούνται όλα τα στοιχεία της φύσης, με τους τοίχους να είναι φτιαγμένοι από πορώδες υλικό, συμπιεσμένο χώμα που θα επιτρέπει και τη φύτευση μεγάλων δέντρων, ενώ το γυαλί θα δίνει την εντύπωση της αύξησης του χώρου.

Λαμβάνοντας, επομένως, υπόψη τις ανάγκες του πολίτη και όχι μόνο του ξένου ή του επισκέπτη και με απόλυτο σεβαστό στην ιστορία του, το νέο κτίριο που σχεδιάζει ο Τσίπερφιλντ μαζί με τους Ελληνες αρχιτέκτονες από το γραφείο Τομπάζη προσδοκά να μας κάνει να αλλάξουμε τη σχέση όχι μόνο με την ιστορία μας και τους θησαυρούς αλλά με ολόκληρη την πόλη. Στόχος είναι να ολοκληρωθεί σε μια πενταετία μεταμορφώνοντας ριζικά την εικόνα του αστικού κέντρου και κάνοντας να χτυπάει διαφορετικά η καρδιά της πόλης. Ενα πραγματικά φιλόδοξο έργο που γίνεται -επιτέλους!- πραγματικότητα.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: AFP / VISUALHELLAS.GR