Ο Πάπας Φραγκίσκος βάζει δύσκολα στους Βρετανούς για τα Γλυπτά του Παρθενώνα

Παραμονές Χριστουγέννων του 2021 ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις για την επιστροφή στην Ελλάδα των θραυσμάτων του Παρθενώνα από το Βατικανό. Εναν χρόνο μετά, τον Δεκέμβριο του 2022, ο Πάπας αποφάσισε να «δωρίσει στον Μακαριότατο Ιερώνυμο Β’, Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος, τα τρία θραύσματα του Παρθενώνα, τα οποία επί αιώνες φυλάσσονται προσεκτικά στις Ποντιφικές Συλλογές και τα Μουσεία του Βατικανού και εκτίθενται σε εκατομμύρια επισκέπτες απ’ όλο τον κόσμο». Τα πανέμορφα αυτά δείγματα της αρχαιοελληνικής τέχνης (το πρώτο απεικονίζει το κεφάλι ενός αλόγου από το δυτικό αέτωμα, το δεύτερο την κεφαλή άνδρα που κρατάει έναν δίσκο και το τρίτο ένα γενειοφόρο ανδρικό κεφάλι) δεσπόζουν πλέον στον φυσικό τους χώρο, στο Μουσείο της Ακρόπολης, λουσμένα στο αττικό φως, όπως αιώνες πριν, απέναντι από τον Ιερό Βράχο.

Η επιστροφή των θησαυρών αυτών δεν είναι μονοσήμαντη, καθώς, παρότι το Βατικανό δεν ήθελε να δημιουργηθεί προηγούμενο για την επιστροφή θησαυρών, έδειξε αποφασισμένο να δικαιώσει την ελληνική θέση που επιθυμεί να δει ολοκληρωμένο αυτό το μνημειώδες και ιερό έργο τέχνης και σύμβολο της Δημοκρατίας. Η χειρονομία του Πάπα Φραγκίσκου, ο οποίος επιστρέφει τα θραύσματα με την ιδιότητά του, δείχνει την οικουμενικότητα της κίνησης, προερχόμενη από έναν θρησκευτικό ηγέτη προς εκατομμύρια κόσμου. Δεν είναι τυχαίο ότι οι τρεις αυτές αρχαιότητες είχαν περίοπτη θέση στα Μουσεία του Βατικανού, κάτι που καθιστά ακόμα πιο σημαντική την κίνηση επιστροφής τους.

Σε συνδυασμό, μάλιστα, με την επιστροφή του θραύσματος Fagan από το Παλέρμο, που προηγήθηκε της επιστροφής των θραυσμάτων από το Βατικανό, συνιστά ό,τι πιο δυνατό στον διπλωματικό αγώνα της Ελλάδας για τον επαναπατρισμό των Γλυπτών όσον αφορά τη διπλωματική βούληση που εξολοθρεύει όλα τα νομικά προσκόμματα. Δείχνει, μάλιστα, τη συνολικότερη πρόθεση αλλά και την ανάγκη των ξένων αρχών και μουσείων να επιστρέψουν όποια κομμάτια του Παρθενώνα βρίσκονται στην κατοχή τους αναγκάζοντας ακόμα περισσότερο το Βρετανικό Μουσείο να ακολουθήσει αυτή την αδιάσειστη αρχή. Εφόσον, μάλιστα, η κίνηση αυτή συνάδει με το γενικότερο αίτημα της UNESCO, με το ψήφισμα, δηλαδή, που έχει προηγηθεί και δικαιώνει το δίκαιο αίτημα της Ελλάδας, τότε αντιλαμβάνεται κανείς ότι αρκεί μια αντίστοιχη συμφωνία με αυτή που υπεγράφη ανάμεσα στη χώρα μας και το Βατικανό για τον οριστικό επαναπατρισμό -και όχι μόνο τον δανεισμό- των Γλυπτών του Παρθενώνα.

Δείγμα αλληλεγγύης

Επιπλέον, η παπική χειρονομία εκλαμβάνεται από τους εκπροσώπους του Βατικανού ως ύψιστης σημασίας όχι μόνο για τα Γλυπτά του Παρθενώνα, αλλά και για τον σεβασμό συνολικότερα των έργων τέχνης και με ανάλογο ουσιαστικό αντίκρισμα ως δείγμα αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών. Οπως δήλωσε ο πρόεδρος του Κυβερνείου του Κράτους της Πόλης του Βατικανού, καρδινάλιος Φερνάντο Βέργκεζ Αλτζάγκα, κατά τη διάρκεια τιμητικής τελετής που είχε προηγηθεί στη Ρώμη: «Αυτή η δωρεά είναι μια χειρονομία ειρήνης σε αυτή την ιστορική στιγμή, η οποία σημαδεύτηκε τόσο πολύ από πολέμους. Αυτή η χειρονομία θέλει να χτίσει γέφυρες αδελφοσύνης και να δείξει στον κόσμο ότι υπάρχει πάντα ένας δρόμος για τον διάλογο και την ειρήνευση, όπως ελπίζουμε ότι μπορεί να συμβεί στη συνεχιζόμενη σύγκρουση στην Ουκρανία. Η πιο σημαντική αξία αυτής της πράξης είναι να δούμε για άλλη μία φορά πώς οι συλλογές τέχνης του Πάπα γίνονται προνομιακό σημείο φιλίας μεταξύ λαών, θρησκειών, Εκκλησιών, ξεπερνώντας όλα τα εμπόδια».

Αξίζει μάλιστα να αναφερθεί ότι οι συνεννοήσεις ανάμεσα στην ελληνική κυβέρνηση, στο υπουργείο Πολιτισμού και το Μουσείο της Ακρόπολης με το Βατικανό είχαν ξεκινήσει πριν από την επιστροφή του θραύσματος Fagan (το οποίο ήρθε στην Ελλάδα τον Ιούνιο του 2022). Υποστηρικτικό ρόλο στην όλη διαδικασία και στην τελική απόφαση του Πάπα είχε διαδραματίσει ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, ο οποίος είχε αναλάβει μάλιστα την πρωτοβουλία να συναντήσει από κοντά τον Προκαθήμενο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας τον περασμένο Νοέμβριο για να του μεταφέρει το αίτημα της ελληνικής πλευράς.

Ακριβώς επειδή η συνεννόηση έγινε ανάμεσα σε δύο θρησκευτικούς ηγέτες αναδεικνύεται και η ύψιστη σημασία της κίνησης. Αυτό το σημείο, εξάλλου, είχε τονίσει με τη σειρά της στην τελετή που έλαβε χώρα στο Βατικανό και η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη εκπροσωπώντας ουσιαστικά την ελληνική κυβέρνηση: «Η μοναδικής σημασίας και σπουδαιότητος πνευματική και φιλάδελφος χειρονομία της Αυτού Αγιότητος του Πάπα Φραγκίσκου προς τον Μακαριότατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμο δείχνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο πώς μπορεί ο πολιτισμός να συμβάλει καθοριστικά στον διάλογο, στην ειρήνη, στη συμφιλίωση των κοινοτήτων».

Ανάμεσα στους ανθρώπους που συνέβαλαν στην απόφαση η υπουργός συμπεριέλαβε, εκτός του Πάπα, του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και του Οικουμενικού Πατριάρχη, την πολύ δραστήρια διευθύντρια των Μουσείων του Βατικανού, καθηγήτρια Μπάρμπαρα Τζάτα, η οποία μαζί με τον Πάπα και τον πρόεδρο του Κρατιδίου του Βατικανού ανέλαβε -και το κυριότερο- επίσπευσε την απόδοση στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στο Μουσείο της Ακρόπολης, των τριών θραυσμάτων του διακόσμου του Παρθενώνα. Μάλιστα ο ίδιος ο Πάπας είχε τονίσει το δίκαιο της ελληνικής πλευράς λέγοντας πως η κίνησή του συνιστά «ένα χειροπιαστό δείγμα της ειλικρινούς επιθυμίας μου να ακολουθήσω το οικουμενικό μονοπάτι της αλήθειας». Κατέληγε, μάλιστα, πως αυτή η απόφαση ανήκε αποκλειστικά στην Αγία Εδρα και ήταν ad hoc, δηλαδή δεν αφορούσε όλους τους θησαυρούς, αλλά τα συγκεκριμένα θραύσματα δίνοντας το παράδειγμα στη βρετανική πλευρά να υιοθετήσει κάτι αντίστοιχο σε περίπτωση που λάμβανε μια αντίστοιχη απόφαση ξεπερνώντας όλα τα νομικά προσκόμματα που εξακολουθεί να προβάλλει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Στο Βατικανό η Μενδώνη

Τη Δευτέρα η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, έγινε δεκτή στο Βατικανό από τον Πάπα Φραγκίσκο. Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε σε ιδιαίτερα θερμό κλίμα έπειτα από πρόσκλησή του ποντίφικα και, σύμφωνα με πληροφορίες, ήταν διάρκειας σαράντα πέντε λεπτών. Η κυρία Μενδώνη επέδωσε στον Πάπα επιστολή του πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, με την οποία τον ευχαρίστησε για τη σημαντική του απόφαση, να δωριθούν στον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο τα τρία θραύσματα.  

Η υπουργός Πολιτισμού στάθηκε ιδιαίτερα στη μεγάλη σημασία της πράξης, για όλο τον ελληνικό λαό, όπως και στον ιδιαίτερο συμβολισμό της. Δώρισε δε στον Πάπα αντίγραφο μαρμάρινου αγάλματος του πρώτου αιώνα π.Χ., γνωστού ως «το Προσφυγάκι». Το πρωτότυπο άγαλμα είχε βρεθεί στο Γεροντικό της Νύσας -κοντά στη Σμύρνη- και μεταφέρθηκε στην Ελλάδα από Μικρασιάτες πρόσφυγες, οι οποίοι και το δώρισαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

 

Η προέλευση

Αναζητώντας κανείς την προέλευση αυτών των θραυσμάτων βλέπει ότι προέρχονται από σημαντικά σημεία της ζωφόρου αλλά και από τη νότια μετόπη που απεικονίζουν την Κενταυρομαχία. Κατά τη γνώμη μας, από τις πιο όμορφες της Αρχαιότητας και αυτό γιατί πέρα από τον ομώνυμο μύθο συμβολίζουν την αντίθεση ανάμεσα στη βαρβαρότητα και τον πολιτισμό που είχε αναλάβει να διδάξει στον κόσμο η δημοκρατική Αθήνα. Οι Κένταυροι ήταν αυτοί που είχαν καταχραστεί τη φιλοξενία των πολιτισμένων Λαπιθών, είχαν αρπάξει τις γυναίκες τους και είχαν χρησιμοποιήσει τα ίδια τους τα σκεύη ως όπλα ενώ οι Λαπίθες είχαν καταφύγει στις νόμιμες μεθόδους μάχης.


Το θραύσμα που προέρχεται από τη νότια μετόπη φαίνεται να ανήκει σε έναν γενειοφόρο Κένταυρο, ενώ το άλλο που κοσμούσε τη βόρεια ζωφόρο απεικονίζει έναν σκαφηφόρο νεαρό άνδρα, δηλαδή μετέφερε σε σκάφη τις προσφορές στην πομπή των Παναθηναίων. Οσο για το τρίτο θραύσμα, υπάρχει μια διάσταση απόψεων ανάμεσα στους αρχαιολόγους κατά πόσο απεικονίζει κεφάλι αλόγου και αν ανήκει στο δυτικό ή στο ανατολικό αέτωμα. Αν ανήκει στο δυτικό, τότε μάλλον συνιστά μέρος του άρματος της θεάς Αθηνάς. Αν ανήκει στο ανατολικό, ανήκει στο πανέμορφο άρμα της Σελήνης και στο τέταρτο χαμένο άλογο. Από αυτό ακριβώς το τμήμα θεωρεί ότι προέρχεται ο καθηγητής και γενικός διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης Νίκος Σταμπολίδης.

Τα θραύσματα, όπως ισχυρίζεται η ιστοσελίδα των Μουσείων του Βατικανού, περιήλθαν στις συλλογές τους στις αρχές του 19ου αιώνα: τα δύο ανδρικά κεφάλια πωλήθηκαν στα Μουσεία το 1803 από τον γλύπτη Φερντινάντο Λισαντρόνι χωρίς να ξέρει πώς ακριβώς έφτασαν στα χέρια του, ενώ το κεφάλι του αλόγου, που αφαιρέθηκε από τον Παρθενώνα έναν χρόνο μετά τον βομβαρδισμό του από τον Μοροζίνι, πέρασε στον δόγη της Βενετίας Μαρκαντόνιο Τζιουστινιάνι και, σύμφωνα πάντα με την ιστοσελίδα τους, αποκτήθηκε από τα Μουσεία το 1823. Η πορεία που ακολούθησαν για να φτάσουν τελικά στο κρατίδιο συνιστά μάλλον μια αφορμή για εμβριθή αναζήτηση στα αρχεία του Βατικανού, κάτι που θα μπορούσε να αποτελέσει και πιθανό υλικό για ένα μυθιστόρημα όπως αυτά του Ουμπέρτο Εκο. Ακόμα πιο σημαντική καθίσταται η χειρονομία του Πάπα Φραγκίσκου δεδομένου ότι, όπως τόνισε ο ίδιος, «οι θησαυροί αυτοί εκτίθενται σε εκατομμύρια επισκέπτες απ’ όλο τον κόσμο». Σημαντική είναι και η ανταπόκριση του δικού μας κορυφαίου εκπροσώπου της Εκκλησίας όχι μόνο για τα γλυπτά αλλά και για τις διπλωματικές σχέσεις των δύο Εκκλησιών.

Οπως χαρακτηριστικά δήλωσε ο εκπρόσωπος του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος Ιερώνυμου, πρωτοπρεσβύτερος π. Εμμανουήλ Παπαμικρούλης, «η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία ελπίζει ότι αυτή η πρωτοβουλία του Πάπα σήμερα στο Βατικανό θα βρει και άλλους μιμητές για την επιστροφή των θραυσμάτων του Παρθενώνα. Ο Πάπας έδειξε ότι αυτό είναι εφικτό και ρεαλιστικό. Συνέπεια αυτής της πολύ σημαντικής πρωτοβουλίας, που την καθιστά πραγματικά ένα ιστορικό γεγονός, είναι ότι επιστρέφουν σε αυτό το μοναδικό μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς αναπόσπαστα μέρη του, θεραπεύοντας, έστω και μερικώς, πληγές και τραύματα από πρακτικές που ανήκουν σε ένα μακρινό παρελθόν. Πολλά ακόμη μένουν να γίνουν».

Η διπλωματική σπουδαιότητα

Η γενναία αυτή κίνηση και χειρονομία κορυφαίου συμβολισμού συνιστά απόφαση του ίδιου του Πάπα και του κρατιδίου του Βατικανού, και μάλιστα σε μια πολύ καίρια για εμάς διπλωματική στιγμή. Ξεπερνώντας, δηλαδή, τα όποια νομικά προσκόμματα -ακόμα και τη σπουδαιότητα που έχει για τα Μουσεία του Βατικανού η έκθεση τόσο σημαντικών θησαυρών-, το κρατίδιο αποφασίζει να τα επιστρέψει χωρίς να υπακούει κάποιες αποφάσεις, αλλά μόνο επειδή αυτό θεωρεί ότι είναι δέον να πράξει και ηθικό χρέος του. Επιπλέον, καθώς αυτή η κίνηση ακολουθεί την επιστροφή του θραύσματος Fagan που προηγήθηκε καταδεικνύει μια καλή προαίρεση εκ μέρους των δύο κρατών, Ιταλίας και Ελλάδας, να συνεργαστούν προς αυτή την κατεύθυνση.

Συμβολική κίνηση

Είναι σημαντικό ότι η απόφαση του κρατιδίου του Βατικανού ακολούθησε την εξαιρετικά συμβολική, αλλά και ουσιαστική κίνηση της Περιφερειακής Κυβέρνησης της Σικελίας και της Ιταλικής Δημοκρατίας να κατατεθεί αρχικά προς έκθεση και εν συνεχεία να αποφασιστούν ο μόνιμος και οριστικός επαναπατρισμός στο Μουσείο Ακρόπολης και η επανένωση του θραύσματος Fagan (από τμήμα που εικονίζει το πόδι της θεάς Αρτέμιδος και φυλασσόταν στο Μουσείο Antonino Salinas του Παλέρμο) με τα συνανήκοντα τμήματα της ανατολικής ζωφόρου του Παρθενώνα. Αυτό σημαίνει ότι κάτι αντίστοιχο θα μπορούσε να αποφασίσουν το Βρετανικό Μουσείο και η βρετανική κυβέρνηση αν ακολουθούσαν το ίδιο παράδειγμα.

Είναι γνωστό ότι μέχρι σήμερα το βασικό επιχείρημα των Βρετανών σε ένα τόσο καίριο ζήτημα όπως η επιστροφή των Γλυπτών, που πλέον δεν φαντάζει μόνο ως ένα καίριο και άκρως ηθικό -ειδικά σε εποχές όπου μιλάμε πλέον ξεκάθαρα για επιστροφή των κλαπέντων θησαυρών στους τόπους καταγωγής τους, πολύ περισσότερο από το παρελθόν-, αλλά και πολιτικό, ήταν ότι αρμόδιο να χειριστεί αυτή την υπόθεση είναι αποκλειστικά το Βρετανικό Μουσείο, μολονότι η πάγια στάση του υπαγορεύεται από την απόφαση του Κοινοβουλίου, τη γνωστή ως «British Museum Act» του 1963. Οπως, όμως, είχε επισημάνει χαρακτηριστικά η κυρία Μενδώνη, «τον περασμένο Σεπτέμβριο ο ισχυρισμός αυτός καταρρίφθηκε από την ομόφωνη απόφαση της Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για την προώθηση της επιστροφής των πολιτιστικών αγαθών στις χώρες προέλευσης ή την αποκατάστασή τους σε περίπτωση παράνομης ιδιοποίησης. Η απόφαση αυτή χαρακτήρισε την υπόθεση καθαρά διακυβερνητική αποδίδοντάς την στην αρμοδιότητα της βρετανικής κυβέρνησης, την οποία κάλεσε να αναθεωρήσει τη στάση της και να προχωρήσει σε καλόπιστο διάλογο με την Ελλάδα επί της νόμιμης και δίκαιης απαίτησής της».

Εν ολίγοις, από μόνη της η απόφαση της UNESCO, σε συνδυασμό με την επιστροφή των θραυσμάτων, συνιστά μια εξαιρετικά καλή συγκυρία για τα δίκαια αιτήματα και την ενίσχυση των θέσεων της Ελλάδας προς τη Βρετανία. Πρόκειται, άλλωστε, για τη δεύτερη διακρατική συμφωνία που υπογράφεται για επιστροφή θησαυρών που προέρχονται από το μνημείο του Παρθενώνα, κάτι που δημιουργεί ένα προηγούμενο επαναπατρισμού και συνιστά ένα πολύ καλό διπλωματικό χαρτί για την ελληνική πλευρά. Αρκεί να αναφερθεί ότι η σύμβαση της UNESCO διαβιβάστηκε στα Ηνωμένα Εθνη τον Δεκέμβριο του 2021 και επικυρώθηκε ξανά στη Σύνοδο της UNESCO στο Παρίσι τον Μάιο του 2022 απ’ όλες τις συμμετέχουσες χώρες δημιουργώντας νέα και εξαιρετικής σημασίας δεδομένα και θέτοντας το ζήτημα επί εντελώς διαφορετικής πλέον βάσης.

Την ίδια περίοδο, η βούληση της πλειοψηφίας του βρετανικού λαού για επανένωση των Γλυπτών κατέστη ακόμη πιο σαφής σε γενικές μετρήσεις της κοινής γνώμης, που έδειξαν ότι σχεδόν το 60% τάσσεται υπέρ, ενώ η εφημερίδα «Times» αποκαλύπτει ποσοστά που αγγίζουν το 78%. Μετά απ’ όλα αυτά καταλαβαίνει κανείς ότι η άτεγκτη θέση του πρωθυπουργού της Βρετανίας Ρίσι Σούνακ να μην αλλάξει ο νόμος για τα Γλυπτά του Παρθενώνα επιμένοντας πως «φροντίζει εδώ και γενιές τα μάρμαρα του Ελγιν» όχι μόνο δεν ευσταθούν, αλλά και δείχνουν μια αβάσιμη θέση καθώς η απόφαση της UNESCO ξεπερνά τις νομοθεσίες οποιουδήποτε κράτους όσον αφορά τις επιστροφές κλαπέντων θησαυρών ύψιστης αξίας - πόσο μάλλον όταν πρόκειται για τον κατατεμαχισμό ενός γλυπτού που δεν μπορεί να υπάρξει με διεσπαρμένα τα μέλη του. Απόδειξη, τα τρία θραύσματα και άλλα τόσα που αναμένεται να επιστρέψουν από διαφορετικά μέρη όπου βρίσκονται στον τρόπο καταγωγής τους, στην καρδιά της Αθήνας.




Ειδήσεις σήμερα:

Λαγονήσι - Βίντεο ντοκουμέντο: Πώς έγινε το τροχαίο στο οποίο σκοτώθηκε ο διευθυντής κυκλοφορίας του ΟΣΕ

Έκθεση - φωτιά για την τραγωδία στα Τέμπη: Τα μοιραία λάθη και οι εγκληματικές παραλείψεις

Ηλιούπολη: Στη φυλακή μετά την απολογία του για τους βιασμούς ο προπονητής τάε κβον ντο