Λαϊκό τραγούδι: Οι αφανείς και ξεχασμένοι ήρωες

Τα λαϊκά τραγούδια συγκίνησαν και συγκινούν τον ελληνικό λαό για πολλά χρόνια. Χιλιάδες συνθέτες, στιχουργοί, μουσικοί, τραγουδιστές και τραγουδίστριες έχουν αφιερώσει ατελείωτες ώρες σε δημιουργίες και ερμηνείας τραγουδιών τα οποία ακούγονται μέχρι τις μέρες μας.
Σήμερα θα ασχοληθούμε με κάποιες και κάποιους που αν και έγραψαν τη δική τους ιστορία στον χώρο του λαϊκού τραγουδιού δεν είχαν την αναγνώριση που έπρεπε. Φυσικά οι αναφορές είναι ενδεικτικές. Στις 29/11/2021 είχαμε γράψει ένα άρθρο με τίτλο «Οι αφανείς ήρωες του λαϊκού τραγουδιού». Ένα 2ο μέρος του άρθρου αυτού παρουσιάζουμε σήμερα, υποσχόμενοι ότι αν χρειαστεί, θα επανέλθουμε.

Ο Γιώργος Μανισαλής (Μαγνησαλής ή Λαδόπουλος) γεννήθηκε στις 10/11/1925 στη Νέα Ιωνία του Βόλου. Πατέρας του ήταν ο σπουδαίος βιολιστής Δημήτρης Λαδόπουλος (Μαγνησαλής). Το 1933 η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Το 1937 η Ρόζα Εσκενάζυ χάρισε τον μικρό Γιώργο ένα μπουζούκι. Στην Κατοχή, ο Γ. Μανισαλής έπαιζε σε ταβέρνες. Μετά τον πόλεμο γνωρίστηκε με τον Βασίλη Τσιτσάνη με τον οποίο συνεργάστηκαν για πολλά χρόνια. Το 1947 συνέθεσε το πρώτο του τραγούδι («Ψαρόβαρκα Βολιώτικη») σε στίχους Χαράλαμπου Βασιλειάδη («Τσάντα»), που ερμήνευσε ο Στράτος Παγιουμτζής. Συνέθεσε συνολικά περισσότερα από 500 τραγούδια, τα περισσότερα από τα οποία έγιναν μεγάλες επιτυχίες. Τα μεγαλύτερα σουξέ στην αρχή της καριέρας της Ρίτας Σακελλαρίου είναι δημιουργίες των Γιώργου Μανισαλή-Κώστα Ψυχογιού (στίχοι): «Κάθε Ηλιοβασίλεμα», «Ιστορία μου (Αμαρτία μου)», «Αν Κάνω Άτακτη Ζωή» κ.ά. Ο Γιώργος Μανισαλής, γνωστός με το παρατσούκλι «Κοριός» ανέδειξε με τα τραγούδια του πολλούς ερμηνευτές: Φώτης Στασουλάκης («Όλες Είσαστε Ίδιες»), Θάλεια («Πριν Γνωρίσω Εσένα») κ.ά. Το τραγούδι «Ιστορία μου Αμαρτία μου» ακούγεται στην θρυλική ταινία τρόμου «Ο Εξορκιστής» όταν η μητέρα του Jason Miller που υποδυόταν τον Father Karras, η 89χρονη τότε Vasiliki Malliaros (1883-1973) δέχτηκε την επίσκεψη στο σπίτι της του «κινηματογραφικού γιου» της. Ο Γιώργος Μανισαλής πέθανε στις 6/11/1999.

Ο Μπάμπης Μπακάλης γεννήθηκε στα Κανάλια Καρδίτσας στις 20/6/1920. Από πολύ νεαρή ηλικία άρχισε να παίζει μπουζούκι και μπαγλαμά. Το 1944 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Το 1947 πρωτοεμφανίστηκε στη δισκογραφία ως στιχουργός με το τραγούδι «Κάποια Μάνα Αναστενάζει» σε μουσική Βασίλη Τσιτσάνη. Το τραγούδι ερμήνευσε η Στέλλα Χασκίλ. Ο Μπακάλης διακρίθηκε κυρίως ως συνθέτης. Έγραψε περισσότερα από 1.000 τραγούδια, κάποιοι κάνουν λόγο για 1.500, τα περισσότερα από τα οποία έγιναν μεγάλες επιτυχίες. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ζούσε στο Περιστέρι Αττικής. Ο καλός μας φίλος Γιάννης που τον γνώριζε προσωπικά, μας είπε: «Ήταν ένας ωραίος, λαϊκός, ευθύς άνθρωπος. Θύμιζε τους μάγκες της παλιάς εποχής». Ο Μπάμπης Μπακάλης έφυγε από κοντά μας στις 26 Μαρτίου 2007.

Ξεχωριστή περίπτωση συνθέτη ήταν ο Βασίλης Καραπατάκης. Γεννήθηκε στην Καρδίτσα το 1922. Το πραγματικό του επώνυμο ήταν Καψάλης. Ασχολήθηκε αχικά με το λαούτο και στη συνέχεια με το μπουζούκι. Το 1945 ήρθε στην Αθήνα. Το 1950 ηχογράφησε το πρώτο του τραγούδι με τίτλο «Του Ανάπηρου η Μάνα» που ερμήνευσε η Σούλα Καλφοπούλου. Πρώτη μεγάλη του επιτυχία ήταν το τραγούδι «Όταν Κοιμάται ο Δυστυχής» (1951) σε στίχους Χαράλαμπου Βασιλειάδη («Τσάντα») που ερμήνευσαν ο Τάκης Μπίνης και η Ευτυχία Μαρκοπούλου. Δημιουργίες του ερμήνευσαν κορυφαία ονόματα του ελληνικού τραγουδιού. Ο Καραπατάκης έδωσε πολλά τραγούδια του για ένα κομμάτι ψωμί, ενώ πολλά τα οικειοποιήθηκαν άλλοι δημιουργοί… Τα τελευταία χρόνια της ζωής του άνοιξε Σχολή μουσικής στο Αιγάλεω. Πέθανε το 1974 από καρκίνο του λάρυγγα…

Να αναφερθούμε τέλος στον συνθέτη του πασίγνωστου ζεϊμπέκικου «Αυτός ο Άνθρωπος Αυτός» (στίχοι: Μάρω Μπιζάνη) που λέγεται ότι ήταν το αγαπημένο του Ανδρέα Παπανδρέου. Πρόκειται για τον Λυκούργο Μαρκέα. Γεννήθηκε στην Τρίπολη το 1926. Ήταν το τρίτο από τα έξι παιδιά μιας φτωχής οικογένειας. Έπαιζε ακορντεόν, κιθάρα και πιάνο. Ξεκίνησε συνθέτοντας τραγούδια που ερμήνευσαν και έκαναν επιτυχίες οι Τώνης Μαρούδας και Γιάννης Βογιατζής. Το 1962 άρχισε να ασχολείται με το μουσικό θέατρο. Έγραψε τραγούδια για 50 επιθεωρήσεις. Συνεργάστηκε με πολλούς σημαντικούς ερμηνευτές και εξαιρετικές ερμηνεύτριες (Γ. Μπιθικώτσης, Τ. Βάνου, Τ. Βοσκόπουλος, Σ. Κόκοτας, Γ. Πάριος κ.ά.). Το «Αυτός ο Άνθρωπος Αυτός» που ερμήνευσε η Ρίτα Σακελλαρίου έγινε τεράστια επιτυχία. Δυστυχώς στις 19/2/1979 ο Λυκούργος Μαρκέας έφυγε νικημένος από τον καρκίνο και δεν πρόλαβε να χαρεί την επιτυχία του αυτή…

Ένας από τους παραγωγικότερους Έλληνες στιχουργούς ήταν ο Λάκης Τσώλης (Θεοκλής, στο βιβλίο του Π. Δραγουμάνου αναφέρεται ως Ετεοκλής). Γεννήθηκε στις 13/12/1936 στο χωριό Στεφάνη Πρέβεζας. Το 1956 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Υπήρξε υπάλληλος του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου. Στη δισκογραφία μπήκε πολύ νωρίς, το 1961 με το τραγούδι «Ο Όμορφος Αλήτης» σε μουσική Απόστολου Καλδάρα. Το τραγούδι ερμήνευσε η Πόλυ Πάνου. Πρώτη του μεγάλη επιτυχία ήταν το τραγούδι «Του Βοτανικού ο Μάγκας» (1963) σε μουσική και ερμηνεία του μεγάλου Γρηγόρη Μπιθικώτση. Από τότε έγραψε τους στίχους σε εκατοντάδες τραγούδια. Είναι χαρακτηριστικό ότι στον «Κατάλογο της Ελληνικής Δισκογραφίας 2007» του Πέτρου Δραγουμάνου, ο Λάκης Τσώλης αναφέρεται ως στιχουργός σε περισσότερα από 90 άλμπουμ (LP και CD)! Συνεργάστηκε με πολλούς κορυφαίους συνθέτες (Τ. Σούκας, Γ. Κόρος, Κ. Σούκας, Γ. Βασιλόπουλος, Γ. Γεωργόπουλος κ.ά.) ενώ τραγούδια του ερμήνευσαν κορυφαία ονόματα του ελληνικού πενταγράμμου: Μ. Αγγελόπουλος, Μ. Μενιδιάτης, Μ. Χριστοδουλόπουλος, Π. Τερζής, Ε. Βιτάλη, Γ. Λύδια, Λ. Πανταζής, Σ. Γονίδης, Α. Δημητρίου, Κ. Στανίση, Ζ. Ζαφειρίου κ.ά. Πολλά από τα λεγόμενα λαϊκοδημοτικά ή δημοτικοφανή τραγούδια που γνώρισαν τεράστια επιτυχία φέρουν τη στιχουργική σφραγίδα του: «Παντρεμένοι κι οι Δυο», «Αδειανό το Προσκεφάλι», «Βάλε μου Κρασί να Πιω», «Πού να ‘ναι Τέτοια Ώρα η Αγάπη μου», «Έκαψες τη Ζωή μου Όλη» κ.ά. Ο Λάκης Τσώλης έγραψε όμως στίχους και λαϊκών καθαρά τραγουδιών: «Χαμένη Πολιτεία» (Α’ εκτέλεση: Γιώργος Μπουλουγουράς, Μουσική: Γιώργος Γεωργόπουλος, 1984), «Τώρα Τέτοια θα Λέμε», «Τα Φιλιά σου είναι Φωτιά», «Δεν Θέλω να Κλαις» κ.ά.

Ένας σπουδαίος λαϊκός τραγουδιστής που έφυγε πρόωρα ήταν ο Γιώργος Χατζηαντωνίου. Γεννήθηκε στη Λητή Θεσσαλονίκης στις 11/2/1941. Μπήκε στη δισκογραφία το 1961 με το τραγούδι «Πέτρα σε Πέτρα Περπατώ» (Στράτος Καμενίδης-Χαράλαμπος Βασιλειάδης). Ανέβηκε στο πάλκο το 1964 μαζί με τον Γιάννη Παπαϊωάννου στο κέντρο «Χάραμα». Ερμήνευσε πρώτος το θρυλικό τραγούδι «Δεν Θέλω τη Συμπόνια Κανενός» (Άκης Πάνου-Στράτος Αταλίδης) αλλά και μια σειρά ακόμα από μεγάλες επιτυχίες: «Τώρα Κλαις» (Απόστολος Καλδάρας), «Φαρμακωμένα Χείλη» (Βασίλης Τσιτσάνης), «Τι κι αν Ζούσαμε Μαζί», «Μετρήστε μου Όλες τις Πληγές», επίσης δημιουργίες του Βασίλη Τσιτσάνη, αλλά και σχετικά άγνωστα τραγούδια του Άκη Πάνου («Γιατί δεν Ήρθες Τότε», «Ρημαγμένη Γειτονιά») και άλλων δημιουργών, όπως το «Δεν Έχει Τέρμα ο Δρόμος μου» (Αντώνης Κατινάρης – Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου»). Από το 1980 διέκοψε τις συχνές εμφανίσεις του στα νυχτερινά κέντρα. Πέθανε την 1/9/1997 στην Αθήνα.

Ο Γιώργος Ταλιούρης γεννήθηκε στις 23/8/1941 στο Δολιανι Αρκαδίας. Σε ηλικία 15 ετών ήρθε στην Αθήνα και εργάστηκε σαν μαρμαράς. Τις φωνητικές του ικανότητες εντόπισε πρώτος ο Στέλιος Χρυσίνης (ο περίφημος τυφλός μαέστρος, συνθέτης και μουσικός), που τον εμπιστεύθηκε και το πρώτο τραγούδι που ερμήνευσε ο Ταλιούρης («Δεν Θέλω Μάνα να Κλαις»). Ο Ταλιούρης ανέβηκε στην πίστα για πρώτη φορά το 1960 δίπλα στον Απόστολο Καλδάρα. Ακολούθησαν συνεργασίες του με τους Πάνο Γαβαλά, Στράτο Διονυσίου κ.ά. Η στρατιωτική του θητεία ήταν επεισοδιακή, αφού λιποτάκτησε. Τελικά, υπηρέτησε κανονικά και μετά την απόλυσή του από τον Στρατό ξεκίνησε να τραγουδά σ’ ένα μαγαζί στα Χανιά της Κρήτης. Το 1965 επέστρεψε στην Αθήνα και άρχισε να συνεργάζεται με μεγάλα ονόματα της εποχής. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970 γνώρισε μεγάλη επιτυχία με τραγούδια του: «Εσύ Είσαι Αριστοκράτισσα», «Στολίδι Είσαι Μόνη σου», «Το Όπλο της Αγάπης», «Σε Σφάλμα Έπεσες Καρδιά μου» κ.ά. Επίσης διακρίθηκε για την ερμηνεία δημοτικών και παραδοσιακών τραγουδιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το «Για Σένα Πενταγιώτισσα» («Μαρία Πενταγιώτισσα»), των Σαράντη Κοτομάτη – Μάρθας Παπαβραμίδου (1969), που είχαμε… αναδείξει στο άρθρο για τη θρυλική Πενταγιώτισσα.

Ο Κώστας Καρουσάκης είναι αρκετά γνωστός ως τραγουδιστής, αλλά όχι τόσο ως συνθέτης και στιχουργός. Γεννήθηκε στις 25/12/1943 στη Χίο, συγκεκριμένα στο χωριό Άγιος Γεώργιος Συκούσης. Από το 1958 ζει στην Αθήνα. Πρωτοεμφανίστηκε στα νυχτερινά κέντρα το 1966. Στη δισκογραφία μπήκε το 1970. Πρώτο του L.P. ήταν το «Ποιος Μπορεί Λογικά ν’ Αγαπάει» (1974). Μερικές από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του: «Βάλε μου να Πιω (Αυτή η Γυναίκα θα’ ναι το Φινάλε μου» των αξέχαστων Β. Βασιλειάδη – Πυθαγόρα, «Γέλα Γέλα Λοιπόν», «Εγώ για το Χατίρι σου (Μπεμπέκα μου)», «Μη μου τη Χαλάς (τη Νύχτα)», «Περίπτωση σου Λέω», του Τάκη Μουσαφίρη, το εμβληματικό «Πού Έχω Παρκάρει δεν Θυμάμαι» (Γιώργος Γεωργόπουλος – Δημήτρης Πολυχρόνης), «Ρωτάτε να σας Πω» κ.ά. Πολλά από τα εκατοντάδες τραγούδια που έχει ερμηνεύσει είναι δικές του δημιουργίες. Τραγούδια του έχουν ερμηνεύσει και άλλοι καλλιτέχνες, όπως η Γιώτα Λύδα («Το ΄χες Τάμα να με κάψεις», σε στίχους της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου). Ο Κώστας Καρουσάκης τραγουδούσε στο κέντρο «Νεράιδα της Αθήνας» στην Κυψέλη τον χειμώνα του 1973. Στο κέντρο αυτό έγινε το τριπλό φονικό (άλλοι επτά άνθρωποι τραυματίστηκαν) από τον Νίκο Κοεμτζή στις 24/2/1973 για μια παραγγελιά. Επρόκειτο για το τραγούδι «Βεργούλες» του Μάρκου Βαμβακάρη που ερμήνευε εκείνο το βράδυ ο Τάκης Αθανασιάδης για τον αδελφό του Νίκου Κοεμτζή, Δημοσθένη. Το 1974 ο Κ. Καρουσάκης άνοιξε το δικό του κέντρο στις Τζιτζιφιές («Καρουσάκης»). Στο κέντρο αυτό εμφανίστηκαν όχι μόνο καταξιωμένοι τραγουδιστές και σπουδαίες ερμηνεύτριες, αλλά και ανερχόμενα τότε, ονόματα του λαϊκού τραγουδιού (Λ. Πανταζής, Α. Δημητρίου, Κ. Στανίση, ο αδικοχαμένος Κ. Κόλλιας κ.ά.)

Ένα από τα γνωστότερα λαϊκά τραγούδια είναι «Ο Πράσινος Μύλος» («Μες στου Πράσινου Μύλου»). Δημιουργός και πρώτος ερμηνευτής του είναι ο Μπάμπης Μαρκάκης. Το πραγματικό του ονοματεπώνυμο ήταν Μάρκος Μπαλτόπουλος. Γεννήθηκε το 1933 και υπήρξε συνθέτης, τραγουδιστής και δεξιοτέχνης του μπουζουκιού. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη το 1956. Στη δισκογραφία μπήκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Από το 1973, ως το 1985 έζησε στον Καναδά. Πέθανε στη Θεσσαλονίκη τον Φεβρουάριο του 2003. Ο «Πράσινος Μύλος» γνώρισε πολλές επανεκτελέσεις (Μαριώ, Ρένα Ντάλμα, Πάνος Αρβανίτης). Επρόκειτο για καφενεία – ταβερνείο που βρισκόταν στις Συκιές Θεσσαλονίκης, κοντά στο γήπεδο του ΒΑΟ. Σύντομα το καφενείο εξελίχθηκε σε… μπαρμποντιέρα, κάτι που μαρτυρούν και οι στίχοι του τραγουδιού. Το 1977 ο Μπάμπης Μαρκάκης κυκλοφόρησε το LP «Εξωγήινοι». Το ομότιτλο τραγούδι, με πρωτοποριακή για την εποχή ενορχήστρωση και το «Θα Δυστυχήσεις», έγιναν μεγάλες επιτυχίες.

Κλείνουμε το μικρό αυτό αφιέρωμα με τον Γιάννη Παλαιολόγου, έναν από τους σημαντικότερους δεξιοτέχνες του μπουζουκιού στη χώρα μας. Γεννήθηκε στη Νίκαια της Αττικής στις 27/6/1944. Η μητέρα του Ρόζα ήταν αδελφή του Μάρκου Βαμβακάρη. Σε ηλικία 15-16 ετών έκανε τις πρώτες του εμφανίσεις. Συνεργάστηκε με όλα τα μεγάλα ονόματα του λαϊκού τραγουδιού σε εκατοντάδες ηχογραφήσεις και κέντρα διασκέδασης. Πέθανε από ανεύρυσμα κοιλιακής αορτής στις 14/7/2008. Ο μαθητής του, ένας από τους σημαντικότερους μπουζουξήδες της νέας γενιάς Κώστας Βούρος, μας είπε γι’ αυτόν: «Ο Γιάννης Παλαιολόγου είχε μοναδικότητα στο παίξιμο. «Προχώρησε» το μπουζούκι μετά τον Χιώτη. Κάποια από τα χαρακτηριστικά του ήταν η «καθαρότητα» στην πενιά και η φαντασία». Ο Παλαιολόγου γενικότερα, διαμόρφωσε ένα προσωπικό τρόπο παιξίματος και επηρέασε πολλούς άλλους σολίστες. Υπήρξε επίσης συνθέτης αρκετών τραγουδιών που έγιναν επιτυχίες, όπως το «Γυναίκες, Γυναίκες» σε στίχους Σόφης Παππά που ερμήνευσε στα τέλη της δεκαετίας του 1970 ο αξέχαστος Στράτος Διονυσίου.

Πηγή: Πέτρος Δραγουμάνος, «ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑΣ, 1950 – 2007».