Καρύταινα: Γιατί ένας μικρός ορεινός οικισμός είναι σημαντικός για την ιστορική ταυτότητά μας
05.10.202315:46
Γιατί έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ένας μικρός ορεινός οικισμός στην καρδιά της Πελοποννήσου; Η Καρύταινα, το «Τολέδο της Ελλάδας», ήταν από παλιά τόπος που προσέλκυε περιηγητές και τουρίστες. Οι λόγοι ήταν πολλοί και ο ιστορικός οικισμός έχει γίνει αντικείμενο πολλών και διαφορετικών επιστημονικών προσεγγίσεων από τοπικούς λογίους, ιστορικούς, αρχαιολόγους και αρχιτέκτονες.
H πλούσια πολιτιστική κληρονομιά του μικρού ορεινού οικισμού της Καρύταινας αφορά κυρίως στη γεωγραφική θέση, στο φράγκικο κάστρο και τα γύρω αυτού εκκλησιαστικά μνημεία μαζί με την πολύπαθη γέφυρα του Αλφειού που έχει ενσωματωμένο στο μεσόβαθρό της εκκλησάκι με ενεπίγραφη ανακαίνιση του 1439. Μια σπάνια γέφυρα που κοσμούσε και το τελευταίο χαρτονόμισμα των 5.000 δραχμών του ελληνικού κράτους. Η γέφυρα είχε κατασκευαστεί για να ενώσει την περιοχή της Ανδρίτσαινας με αυτή της Μεγαλόπολης. Ένα σύμπλεγμα από παρόμοια μικρά γεφύρια στο εσωτερικό της Πελοποννήσου υπενθυμίζει τη δυσκολία των χερσαίων επικοινωνιών απέναντι στις αντίστοιχες θαλάσσιες που κυριαρχούσαν στους παράκτιους οικισμούς.
Το πεντοχίλιαρο με τo βυζαντινό γεφύρι του Αλφειού και το εκκλησάκι του
Ηιστορία της Καρύταινας στα νεότερα χρόνια είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το φράγκικο κάστρο που δεσπόζει στο λόφο. Γύρω από το κάστρο εντοπίζεται και η πρώτη φάση ανάπτυξης του νεότερου οικισμού, με διαδοχικές επεκτάσεις του να πραγματοποιούνται στα χρόνια της Φραγκικής και της Οθωμανικής κυριαρχίας. Επίσης, άμεσα συνυφασμένη με την ιστορία του οικισμού είναι η περίοδος της Ελληνικής Επανάστασης, κατά τη διάρκεια της οποίας, το ομώνυμο κάστρο επισκευάστηκε (1827), ώστε να λειτουργήσει ως καταφύγιο, αλλά και ως ορμητήριο των επαναστατών απέναντι στις οθωμανικές δυνάμεις. Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, ο οικισμός της Καρύταινας θα υποστεί αλλαγές που θα επηρεάσουν τη δημογραφική και την παραγωγική φυσιογνωμία του, ενώ σήμερα αποτελεί ένα δημοφιλή τουριστικό προορισμό. Η πολυκύμαντη και η πολυσήμαντη ιστορία της στα νεότερα χρόνια, αλλά και το πλούσιο κτηριακό της απόθεμα, κατατάσσουν, διαχρονικά, την Καρύταινα σε έναν από τους σημαντικότερους οικισμούς της Πελοποννήσου.
Ληξιαρχικό Βιβλίο Γεννήσεων της Κοινότητος Καρυταίνης (1914-1923)
Η περιφέρεια της Καρύταινας ήταν πολύ ευρύτερη στο παρελθόν από ό,τι είναι σήμερα. Ο οθωμανικός καζάς (διοικητική περιφέρεια) της Καρύταινας είχε αρχίσει να συρρικνώνεται ήδη από τις αρχές του 17ου αιώνα, εξαιτίας των οθωμανικών διοικητικών ανακατατάξεων. Είναι βέβαιο, ότι στον οικισμό συνυπήρξαν χριστιανοί κάτοικοι με μουσουλμάνους διοικητικούς υπαλλήλους των οθωμανικών αρχών. Η Καρύταινα αποτέλεσε μέρος ενός οθωμανικού διοικητικού και οικονομικού δικτύου, διατηρώντας παράλληλα την ιδιαίτερη φυσιογνωμία της, που οφειλόταν στη γεωγραφική θέση της και στο ιστορικό παρελθόν της. Ένα πλέγμα κάστρων διαφορετικού μεγέθους όριζε τη συνοχή και ασφάλεια της Πελοποννήσου από την Αρκαδιά (Κυπαρισσία), Καρύταινα, Κορώνη, Μονεμβασιά, Μυστρά, Ναύπλιο, Πάτρα. Η ελληνική επανάσταση και το νεοελληνικό εθνικό κράτος άλλαξαν όλους τους όρους της διοικητικής και πολιτικής ζωής στην Πελοπόννησο. Στα πρώτα βήματα του ελληνικού κράτους η Καρύταινα υπαγόταν στο δήμο Γόρτυνος, ο οποίος αποτελούσε τμήμα της ομώνυμης επαρχίας (Γόρτυνος) του νομού Αρκαδίας. Στη συνέχεια, από το 1912 η Καρύταινα ορίστηκε ως η έδρα της ομώνυμης κοινότητας, ενώ στα τέλη του 20ού αιώνα αποτέλεσε έδρα του δήμου Γόρτυνος. Σήμερα, η Καρύταινα διοικητικά υπάγεται στο δήμο της Μεγαλόπολης. Στην απογραφή του 1879 είχε περί τους 1.500 κατοίκους και το 2011 καταγράφεται με 200-300 κατοίκους. Ένας αποδεδειγμένα ολιγάνθρωπος οικισμός.
Καρτ ποστάλ με το βυζαντινό γεφύρι του Αλφειού και το εκκλησάκι του, που απεικονιζόταν στο πεντοχίλιαρο
Η διοικητική αυτοτέλεια της Καρύταινας στις δεκαετίες του 1920 και 1930 στον μεσοπόλεμο σηματοδοτεί μια σημαντική περίοδο στη ζωή του τόπου. Να σημειωθεί ότι η ύδρευση του οικισμού πραγματοποιείται την ίδια περίοδο με ιδιωτική χορηγία. Οι τοπικοί θεσμοί καταγράφουν γάμους, γεννήσεις, βαφτίσεις, θανάτους. Η Καρύταινα έχει ληξίαρχους, ειρηνοδίκες, συμβολαιογράφους, γιατρούς και δημόσιους λειτουργούς που πιστοποιούν πράξεις που κατοχυρώνουν τα δικαιώματα του Έλληνα πολίτη, παράλληλα με την παλαιότερη θρησκευτική προστασία που εξασφάλιζε η ορθόδοξη εκκλησία. Οι κάτοικοι πηγαίνουν στο σχολείο και αποκτούν πιστοποιητικά εγγραμματοσύνης (βαθμολόγια, απολυτήρια). Έτσι, οι άνθρωποι αποκτούν χαρτώο αποτύπωμα στη δημόσια ζωή. Αυτά είναι τα στοιχεία που τεκμηριώνουν μια αστική ζωή σε μικρογραφία. Μια μικρή ομάδα με την επιστημονική ευθύνη του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, με επικεφαλής τη Διευθύντρια Ερευνών (ομότιμη), Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου και ομάδα έργου τους ιστορικούς Μιχάλη Φέστα και Χρήστο Χρυσανθόπουλο έχει λάβει οικονομική υποστήριξη από την Εταιρία Πολιτιστικού και Κοινωφελούς Έργου ΑΙΓΕΑΣ για να ανασυστήσει την ιστορία της Καρύταινας στα νεότερα χρόνια. Η ομάδα εργάζεται για να διασώσει, να αξιοποιήσει και να μελετήσει τα αρχειακά τεκμήρια, αποδεικνύοντας γιατί ένας μικρός ορεινός οικισμός είναι σημαντικός για την ιστορική ταυτότητά μας.