Τα γλυπτά του Παρθενώνα: Τα μυστικά της διαπραγμάτευσης
10.12.202308:19
Σε αντίθεση με την αρνητική στάση του Ρίσι Σούνακ, οι συζητήσεις για την επίτευξη συμφωνίας με το Βρετανικό Μουσείο βρίσκονται σε θετική τροχιά - Μεγάλη η πρόοδος που έχει συντελεστεί
Τα πανέμορφα γλυπτά του Φειδία, από την υπέροχη ζωφόρο με τις σκηνές από τα επιβλητικά Παναθήναια, δηλαδή την παρέλαση του λαού της Αθήνας μέχρι εκείνα που κοσμούσαν το αέτωμα του Ναού του Παρθενώνα, ειδικά τα δύο περίτεχνα άρματα που δέσποζαν στα δύο άκρα, το ξεχωριστό της Σελήνης και το «φλογερό», όπως έλεγε ο Πίνδαρος, άρμα του Ηλιου, με τον πανέμορφο θεό να κρατάει τα χαλινάρια των τεσσάρων αλόγων και με τα κύματα να τα καλύπτουν μέχρι τον λαιμό, βρίσκονται διαμελισμένα, με το μεγαλύτερο μέρος, όπως για παράδειγμα το κομμένο κεφάλι ενός αλόγου, να είναι μακριά από την Αθήνα, στο Βρετανικό Μουσείο.
Με λίγα λόγια, ένα από τα κορυφαία γλυπτά της ανθρωπότητας βρίσκεται εδώ και αιώνες, αντί για τον φυσικό του χώρο, κάτω από το ιωνικό φως σε μια παλιά ανήλιαγη αίθουσα, όπως αποδείχτηκε πρόσφατα, γεμάτη ποντίκια. Καμία δικαιολογία δεν υπάρχει πλέον για να μην επιστραφούν στον τόπο καταγωγής τους, εκτός από την αδιάλλακτη στάση ενός πρωθυπουργού μιας άλλοτε κυρίαρχης χώρας που, όπως όλα δείχνουν, βρίσκεται σε πανικό. Μόνο που στον αντίποδα της ακραίας αντίδρασης στέκει το ίδιο το Βρετανικό Μουσείο, το οποίο δηλώνει πρόθυμο να συνεχίσει απρόσκοπτα τις διπλωματικές διαπραγματεύσεις για την επίτευξη οριστικής συμφωνίας με την Ελλάδα, οι οποίες, σύμφωνα με πηγές του «Πρώτου Θέματος», βρίσκονται σε πολύ βελτιωμένο και καίριο σημείο.
«Αυτά είναι τα δικά τους διαμάντια του στέμματος», έγραφε με ποιητικό τρόπο, την επομένη του συμβάντος με τον Βρετανό πρωθυπουργό Ρίσι Σούνακ, η εφημερίδα «Guardian», ενώ το Politico έκανε λόγο για «Ελληνική τραγωδία», αποδεικνύοντας ότι ο βρετανικός Τύπος όχι μόνο διαφωνεί με τη στάση του πρωθυπουργού τους, αλλά συναινεί απόλυτα στους αγώνες διεκδίκησης από τη χώρα μας.
«Η βρετανική κυβέρνηση λέει στον υπόλοιπο κόσμο: “Μπορεί να έχετε ανακτήσει την ανεξαρτησία σας, αλλά δεν θα πάρετε τα πράγματά σας. Εσείς, οι Ελληνες”, φαίνεται να λέει, “ήσασταν πολύ αδύναμοι για να σταματήσετε τους Οθωμανούς να δώσουν τα Γλυπτά σας”», συνεχίζει η εφημερίδα ειρωνευόμενη τη στάση του πρωθυπουργού της, με τη διαφορά ότι οι Οθωμανοί ποτέ δεν επέτρεψαν, στην πραγματικότητα, στον Ελγιν να βγάλει τα αρχαία μας εκτός Ελλάδας, καθώς έχει αποδειχθεί ότι το φιρμάνι που προέβαλλε ήταν ψεύτικο.
Μονόδρομος η συμφωνία
Με όλα, επομένως, τα επιχειρήματα περί νομιμότητας και ασφάλειας να καταρρέουν το ένα μετά το άλλο και με τη βρετανική κοινή γνώμη να υποστηρίζει, σχεδόν σύσσωμη, την Ελλάδα, οι Βρετανοί έχουν αντιληφθεί ότι η συμφωνία είναι σχεδόν μονόδρομος. «Η επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα θα μπορούσε να είναι ένα εξαιρετικό προηγούμενο», γράφει χαρακτηριστικά ο «Guardian», παραπέμποντας στη στάση των Γάλλων που θέλουν το Μουσείο του Λούβρου να επιστρέφει θησαυρούς, «χωρίς αυτό να σημαίνει τον θάνατό του».
Το ίδιο λέει ότι έχει αρχίσει να σκέφτεται το Βρετανικό Μουσείο προς το παρόν με τη μορφή δανεισμού καθώς η νομοθεσία δεν του επιτρέπει την επιστροφή, αλλά και αυτό είναι κάτι που βολιδοσκοπείται από τις δύο πλευρές, την Ελλάδα και τη Βρετανία, που βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις. Ο εκπρόσωπος του μουσείου, μάλιστα, τόνισε ότι «προσηλωνόμαστε στο να μπορούμε να μοιράζουμε τη συλλογή μας όσο πιο ευρέως γίνεται, αφού είμαστε ένας από τους κορυφαίους δανειστές αντικειμένων στον κόσμο», παραπέμποντας χαρακτηριστικά στην Υδρία του Μειδία, ένα αρχαιοελληνικό αγγείο που παραχώρησε πρόσφατα, σε ένδειξη καλής συνεργασίας και θέλησης, το Βρετανικό Μουσείο στο Μουσείο της Ακρόπολης.
Γι’ αυτό και ο διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης, καθηγητής Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης, όντας πολύ προσεκτικός, δεν καταφέρθηκε, στη σχετική ανακοίνωση που εξέδωσε, ενάντια στο μουσείο, αλλά προσωπικά ενάντια στον Βρετανό πρωθυπουργό, λέγοντας ότι «πολιτισμός δεν είναι μόνο οι αρχαιότητες και τα έργα τέχνης. Πολιτισμός είναι και οι σχέσεις και οι συμπεριφορές των ανθρώπων», για να συμπληρώσει: «Ο Βρετανός πρωθυπουργός, δημιουργώντας παγκόσμιο θόρυβο, δεν κατάφερε και αυτή τη φορά να σπάσει την ενότητα των μαρμάρων του Παρθενώνα».
Ο διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης, έχοντας συμβάλει σημαντικά στη βελτίωση των διαπραγματεύσεων, από την πλευρά του αντιπροτείνει διάφορες λύσεις. Εστιάζοντας στη συγκεκριμένη ανάγκη ολοκλήρωσης του κομμένου γλυπτού διάκοσμου -που είναι «σαν να τεμαχίζεις τη Μόνα Λίζα», όπως είπε ο πρωθυπουργός-, θεωρεί ότι εμείς επιμένουμε στην «επανένωση» και όχι απλώς στην επιστροφή, που θα δημιουργούσε προηγούμενο στο Βρετανικό Μουσείο.
Η αίθουσα του Μουσείου της Ακρόπολης όπου θα τοποθετηθούν τα Γλυπτά όταν επιστρέψουν στην Ελλάδα
Ισχυρό επιχείρημα
Σε αντίθεση με άλλους πολύτιμους θησαυρούς άλλων χωρών, η παγκοσμιότητα του μνημείου του Παρθενώνα και η αττική του σφραγίδα επιβάλλουν στο να μπορεί να στέκεται ολοκληρωμένο στη χώρα του και όχι τεμαχισμένο σε διαφορετικά μέρη. Αυτό είναι ένα επιχείρημα που βοηθάει τους Βρετανούς να δημιουργήσουν εξαίρεση ειδικά για τα εν λόγω Γλυπτά και να τα επιστρέψουν χωρίς να χρειάζεται να ακολουθήσουν διεκδικήσεις και άλλες χώρες που ζητούν, με τη σειρά τους, την επιστροφή των θησαυρών στους τόπους καταγωγής τους.
Σημαντικές είναι επιπλέον οι διεθνείς κινήσεις που έχει πραγματοποιήσει και έχει πετύχει η Ελλάδα, τόσο αναφορικά με τη σύμβαση της UNESCO και την Απόφαση του 2021, με την οποία, όπως υπογραμμίζει στην πρόσφατη ανακοίνωσή του ο διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης, «αναγνωρίζεται ότι το ζήτημα της διεκδίκησης, της επιστροφής, της επανένωσης των Γλυπτών του Παρθενώνα, του συμβόλου της αρμονίας, της αισθητικής και της Δημοκρατίας είναι ορθό, δίκαιο και διακυβερνητικό, καλώντας τις δύο κυβερνήσεις να το λύσουν, σύμφωνα με τα επιχειρήματα, τα δεδομένα και την παγκόσμια βούληση στον 21ο αιώνα».
Εκτός από τη διεθνή επικύρωση του δικαίου αιτήματος μέσω της σύμβασης της UNESCO, αυτό που έχει κατά καιρούς τονίσει τόσο ο ίδιος ο κ. Σταμπολίδης όσο και η ελληνική πλευρά -κυβέρνηση και υπουργείο Πολιτισμού-είναι ότι το Βρετανικό Μουσείο θα μπορούσε να βρει έναν άλλο νομικό τρόπο να αποφύγει τον σκόπελο του περιορισμού που του απαγορεύει την επιστροφή των θησαυρών και εμείς να μπορέσουμε να διεκδικήσουμε καθεστώς κυριότητας - και αυτός είναι ο όρος «κατάθεση» που θα μπορούσε να αντικαταστήσει διπλωματικά τον όρο «δάνειο». Αυτός είναι ο όρος που χρησιμοποιήθηκε, εν προκειμένω, από την ιταλική κυβέρνηση για την επιστροφή του «Θραύσματος Fagan», που είναι και αυτό μέρος του Παρθενώνα, από το Μουσείο του Βατικανού.
Πρόκειται για μια ένδειξη καλής θέλησης εκ μέρους του Πάπα Φραγκίσκου, που δείχνει τον τρόπο στο Βρετανικό Μουσείο ώστε να προβεί σε μια ανάλογη χειρονομία. Οπως λένε, τόσο ο αρχηγός των Εργατικών, με τον οποίο συναντήθηκε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, όσο και ο ίδιος ο διευθυντής του μουσείου, το να βρεθεί μια λύση και μια συμφωνία δεν είναι μόνο πλέον αναγκαίο, αλλά και για τα δύο μέρη μια κατάσταση win-win, με την οποία μπορούν αμφότεροι να βγουν μόνο κερδισμένοι.
«Μπορεί να μην τα καταφέρουμε, αλλά πιστεύουμε ότι αξίζει να προσπαθήσουμε», δήλωσε πρόσφατα ο Τζορτζ Οζμπορν, μιλώντας στο κλειστό, ετήσιο δείπνο των διαχειριστών του μουσείου στην γκαλερί Duveen, όπου βρίσκονται και τα Γλυπτά. «Ελπίζω ότι μπορούμε να καταλήξουμε σε συμφωνία με την Ελλάδα», συμπλήρωσε, υποστηρίζοντας ότι στόχος της συμφωνίας είναι να επιτρέψει «να δούμε αυτά τα σπουδαία Γλυπτά στην Αθήνα, καθώς και στο Λονδίνο», λέγοντας πως είναι η ευκαιρία να «δούμε και άλλους θησαυρούς από την Ελλάδα εδώ στο Βρετανικό Μουσείο».
Είναι ακριβώς στην ίδια ομιλία που ο πρόεδρος των Trustees του Βρετανικού Μουσείου, αποκάλυψε ότι η «υβριδική», όπως την αποκάλεσε, συμφωνία με την Ελλάδα όχι μόνο συζητείται, αλλά βρίσκεται σε καλό στάδιο και πως ο ίδιος συζητάει σοβαρά το όλο πλαίσιο. «Ως διαχειριστές, επιδιώκουμε μια συνεργασία με τους Ελληνες φίλους μας η οποία δεν απαιτεί από κανέναν να παραιτηθεί από τις διεκδικήσεις του, δεν ζητά αλλαγές σε νόμους που δεν είναι δικοί μας».
Σε αυτό το πλαίσιο εξηγεί ότι η συμφωνία βρίσκει «έναν πρακτικό, ρεαλιστικό και ορθολογικό τρόπο να προχωρήσουμε». Δεδομένου, μάλιστα, όπως είπε, ότι τα γλυπτά ήταν πάντα «αμφιλεγόμενα», θεωρεί ότι «δεν πρέπει να αποφεύγουμε αυτή τη διαμάχη. Νομίζω ότι πολύ συχνά σκεφτήκαμε να σιωπήσουμε, αν δεν μιλήσουμε για πράγματα που είναι δύσκολα, τότε κανείς άλλος δεν θα το κάνει». Και αυτό από μόνο του δείχνει καλή βούληση και από τις δύο πλευρές.
Προïόντα κλοπής
Το παν, όπως υποστήριξε, είναι να υπάρχει αυτό το κλίμα, αφού και οι δύο πλευρές γνωρίζουν πως «ο ελέφαντας στο δωμάτιο» ή «το αγκάθι», όπως το αποκάλεσε χαρακτηριστικά, είναι ο όρος «δανεισμός». Τόσο ο πρωθυπουργός όσο και η υπουργός Πολιτισμού έχουν αρνηθεί την περίπτωση του δανεισμού και άρα την αναγνώριση της κυριότητας στη Βρετανία, επιμένοντας ότι τα Γλυπτά είναι ξεκάθαρα προϊόντα κλοπής. «Οι διαπραγματεύσεις για τόσο ευαίσθητα πράγματα απαιτούν χρόνο, επιμονή και υπομονή, και εμείς διαθέτουμε. Η Ελλάδα συνεχίζει να μιλάει με το Βρετανικό Μουσείο, όπως και με όλη την επιστημονική κοινότητα. Ολα αυτά είναι πράγματα που συζητώνται.
Ομως, τα Γλυπτά είναι προϊόντα κλοπής. Βρίσκονται, σήμερα, στο Βρετανικό Μουσείο ως προϊόντα κλοπής. Από κει και πέρα, η Ελλάδα κρατά την εθνική της στάση και συνεχίζει με επιμονή και υπομονή να διεκδικεί. Και είναι γνωστή η ελληνική θέση, ότι εφόσον τα Γλυπτά του Παρθενώνα επιστρέψουν στην Ελλάδα, το κενό στο Βρετανικό Μουσείο η Ελλάδα μπορεί να το καλύψει διοργανώνοντας περιοδικές εκθέσεις με σημαντικές αρχαιότητες», δήλωσε σχετικά η κυρία Λίνα Μενδώνη σε συνέντευξή της, συντασσόμενη με την πλευρά του πρωθυπουργού και σε όλα όσα δήλωσε στη συνέντευξή του στο BBC.
Ωστόσο, το πρόβλημα δεν αφορά μόνο την τότε κλοπή των Γλυπτών από τον Ελγιν, είναι ότι κινδυνεύουν να κλαπούν και τώρα από το εσωτερικό του μουσείου, όπου, υποτίθεται, φυλάσσονται - και αυτό δεν συνιστά καθόλου σχήμα υπερβολής! Ακόμα βρίσκεται σε διερεύνηση η υπόθεση των πρόσφατων αρπαγών θησαυρών από το Βρετανικό Μουσείο, μεταξύ των οποίων και αρχαιοελληνικών, από κάποιον φύλακα που εργαζόταν χρόνια σε αυτό, με την ελληνική πλευρά να κρατάει χαμηλό προφίλ ακριβώς λόγω των καλών σχέσεων και της διπλωματικής οδού, ενώ θα μπορούσε να είχε κινηθεί νομικά ή να ξεσηκώσει τη δημόσια γνώμη. Κρίνοντας ότι η διπλωματία είναι ο καλύτερος δρόμος, εγκαταλείψαμε και τη νομική προσπάθεια όχι μόνο αναφορικά με τις πρόσφατες κλοπές, αλλά και με το ενδεχόμενο νομικής διεκδίκησης της επιστροφής των Γλυπτών.
Ολοι θα θυμούνται τον καιρό που βολιδοσκοπούσαμε ένα τέτοιο ενδεχόμενο απευθυνόμενοι στο γραφείο όπου εργαζόταν η Αμάλ Αλαμουντίν κερδίζοντας, ωστόσο, ισόβιους συμμάχους στον αγώνα μας: τόσο την ίδια όσο και τον σύζυγό της Τζορτζ Κλούνεϊ. Χωρίς να μπορεί να αρνηθεί τις κλοπές, μιλώντας προς τους Trustees ο κ. Οσμπορν παραδέχτηκε χαρακτηριστικά: «Δεν μπορούμε να προσποιούμαστε ότι δεν συνέβη ή ότι δεν έχει σημασία ή ότι πριν από μερικά χρόνια δεν είχαμε ειδοποιηθεί. Ηταν καθήκον μας να φροντίζουμε αυτά τα αντικείμενα και αποτύχαμε σε αυτό το καθήκον», συμπληρώνοντας πως οι κλοπές γίνονταν «κατά πάσα πιθανότητα επί πολλές δεκαετίες και πιθανότατα από κάποιον που εργαζόταν εδώ και τον εμπιστευόμασταν».
Θέτοντας, επομένως, το κρίσιμο θέμα της ασφάλειας, η ελληνική πλευρά τονίζει ότι αυτός είναι ένας ακόμα λόγος που πρέπει τα Γλυπτά να επιστραφούν σε έναν χώρο ασφαλή, μέχρι στιγμής, όπως είναι το Μουσείο της Ακρόπολης, και που δεν έχουν κίνδυνο όχι μόνο να κλαπούν, αλλά ούτε να υποστούν και σοβαρές ζημιές, όπως αναφανδόν έχει συμβεί μέχρι σήμερα. «Η Ελλάδα εντείνει τη διεκδίκησή της, εστιάζοντας στη βαρβαρότητα που έχουν υποστεί τα γλυπτά, όχι μόνο από τον Ελγιν, αλλά και κατά τη διάρκεια της έκθεσής τους», δήλωσε, μάλιστα, χαρακτηριστικά η υπουργός Πολιτισμού, θυμίζοντας τις απίστευτες περιπτώσεις φθοράς και καταστροφών όπως «τη δεκαετία του 1930 που καταστράφηκε η πατίνα στη διάρκεια καθαρισμού με βούρτσες.
Κεντρικό ρόλο στις προσπάθειες για την επιστροφή των Γλυπτών στο Μουσείο της Ακρόπολης έχουν η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και ο επικεφαλής του Βρετανικού Μουσείου Τζορτζ Οζμπορν
Οταν τη δεκαετία του 1960 υπέστησαν φθορές, καθώς καλύφθηκαν με αραιωμένο κερί γλυκόλης πολυαιθυλενίου. Οταν τις δεκαετίες του 1970 μαθητές έπεσαν στα Γλυπτά και αποσπάστηκε τμήμα της θραυσμένης οπλής αλόγου». Και αυτές είναι απλώς λίγες από τις περιπτώσεις: οι βρετανικές εφημερίδες έχουν αποκαλύψει ότι στην αίθουσα των Γλυπτών, όπου ο πρόεδρος του μουσείου παρέθεσε πρόσφατα δείπνο, διεξάγονταν πάρτυ, με τους καλεσμένους να ακουμπούν τα ποτήρια τους πάνω στα γλυπτά και με τη μηδενική, σχεδόν, υπηρεσία ασφαλείας να αδιαφορεί για το αν κάποιος επιφέρει ζημιές.
Το Parthenon Project
Στη μεταστροφή του κλίματος υπέρ της Ελλάδας συνέβαλαν, με τον τρόπο τους, όχι μόνο αξιωματούχοι από ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ιταλία, το Βέλγιο, η Κύπρος, η Ισπανία, η Γερμανία, η Ιρλανδία, η Φινλανδία, η Μολδαβία, η Ουκρανία, η Σουηδία, ακόμα και η Γαλλία που μας επέστρεψε θραύσμα από τις Καρυάτιδες στο Ερέχθειο, ή πιο πρόσφατα η Σερβία, αλλά και προσωπικότητες από άλλα κέντρα του κόσμου που έχουν δημιουργήσει ειδικές επιτροπές «Για την επιστροφή των Μαρμάρων». Πρόκειται για πολύ δραστήριες επιτροπές, που έχουν κινητοποιηθεί διαμορφώνοντας αντίστοιχες καμπάνιες όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και στη Νέα Ζηλανδία, στον Καναδά ή στην Αυστραλία, ακόμα και στη Χιλή.
Ιδιαίτερα ενεργοί στην καμπάνια της επανένωσης είναι, κατά παράδοξο τρόπο, οι Βρετανοί, με διαφορετικές επιτροπές που έχουν συστήσει φιλέλληνες, με το πλέον δημοφιλές Parthenon Project, πρόεδρος του οποίου είναι ο πρώην υφυπουργός Πολιτισμού του Συντηρητικού Κόμματος λόρδος Εντ Βέιζι, και μέλη, μεταξύ άλλων, ο πρώην υπουργός Πολιτισμού των Εργατικών Μπεν Μπράντσο, ο οποίος διαδραματίζει ακόμα σημαντικό ρόλο στο κόμμα του, και ο διάσημος ηθοποιός και συγγραφέας Στίβεν Φράι, ο οποίος είχε και την πρωτοβουλία των κινήσεων. Ειδικά ο τελευταίος έχει κάνει τεράστια καμπάνια για την επιστροφή με σχετικά βίντεο και πείθοντας και άλλα γνωστά πρόσωπα να συμμετάσχουν. Καλλιτέχνες που έχουν βρεθεί στην Ελλάδα, όπως πέρυσι ο Τζον Μάλκοβιτς, έκαναν, επίσης, δήλωση υποστήριξης, ενώ υπέρ έχει δηλώσει και ο διάσημος τραγουδιστής των Pink Floyd Ρότζερ Γουότερς.
Αξίζει να θυμίσουμε ότι στη Βρετανία εδρεύει η πιο σημαντική «Επιτροπή για την Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα» όπως είναι ο τίτλος της (British Committee for the Reunification of the Parthenon Marbles), που είναι και η πιο αναγνωρισμένη από όλες λόγω επιστημονικής εγκυρότητας και κύρους κυρίως μέσω του σπουδαίου καθηγητή Πολ Κάρτλεντζ, ενώ έχει επιδείξει έντονη διπλωματική δραστηριότητα προβαίνοντας σε διάφορες σημαντικές διπλωματικές κινήσεις, εισηγήσεις και συνέδρια, τα οποία είχαμε την τύχη να δούμε στα μέρη μας και συγκεκριμένα στο Μουσείο της Ακρόπολης.
Η λίστα είναι ατελείωτη και μόνο η καμπάνια «Επιστρέψτε τα» (Bring them back) κατάφερε να συγκεντρώσει τον απαραίτητο αριθμό που αγγίζει το ένα εκατομμύριο υπογραφές, ικανό για να υποβάλουμε αίτημα επιστροφής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, κάτι, όμως, που τόσο η κυβέρνηση όσο και το υπουργείο Πολιτισμού, όπως τονίσαμε, δεν προτίθενται να κάνουν, προτιμώντας τη διπλωματική οδό.