«Το Μπλε Βιβλίο»: Ένας επιστημονικός οδηγός για τη δημόσια υγεία σε παράκτιες περιοχές και θαλάσσια οικοσυστήματα
Κυκλοφοφορεί από τον διεθνή εκδοτικό οίκο Springer με τη συμμετοχή της Ελληνίδας αρχιτέκονα μηναχικού Δρ Σταματίνας Θ. Ρασσιά
Το απέραντο μπλε χρώμα του Αιγαίου πρωταγωνιστεί, για πρώτη φορά, σε εξώφυλλο έκδοσης του μεγάλου, διεθνή εκδοτικού οίκου Springer (Springer Nature Swtzerland AG) με σκοπό να ευαισθητοποιηθεί η διεθνής κοινότητα για τη μεγάλη ανάγκη να προασπίσουμε τη βιωσιμότητα των θαλασσών και της ναυτιλίας καθώς επίσης την δημόσια υγεία μέσα στα πλοία και πιο συγκεκριμένα στα κρουαζιερόπλοια. Πρόκειται για «Το Μπλε Βιβλίο: Έξυπνες Βιώσιμες Παράκτιες Πόλεις και Στρατηγικές Γαλάζιας Ανάπτυξης για το Θαλάσσιο Περιβάλλον και τη Ναυτιλία» που στοχεύει στην αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων αειφορίας και δημόσιας υγείας σε πόλεις, παράκτιες περιοχές, θαλάσσια οικοσυστήματα και θαλάσσια περιβάλλοντα.
Μέσα από 12 κεφάλαια γραμμένα από διαπρεπείς επιστήμονες και επαγγελματίες από την Αυστραλία, την Κίνα, το Ισραήλ, το Λουξεμβούργο, τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Πορτογαλία, τη Μάλτα, την Ιταλία, την Κύπρο, το Μπαγκλαντές, και την Ελλάδα, παρουσιάζεται ένας μοναδικός συνδυασμός νέων ιδεών, ειδικών γνώσεων και ερευνητικών αποτελεσμάτων σε συναφή πεδία, όπως η αρχιτεκτονική πλοίων, η ναυπηγική, η βιοϊατρική με σχετικά θέματα πληροφορικής, η δημόσια υγεία, η φυσική των κτιρίων, η νανοτεχνολογία καθώς και η οικολογία και η καινοτομία. Ορισμένα κεφάλαια, μάλιστα, περιλαμβάνουν ερευνητικά αποτελέσματα που έχουν παραχθεί πρόσφατα στο πλαίσιο του νέου πρωτοποριακού προγράμματος της ΕΕ που ονομάζεται «Healthy Ship 4U» (GA: 101069937).
Στο κεφάλαιο «Άρρωστα πλοία (Sick Ships): Μια συζήτηση για ιστορικές περιπτώσεις και για τη βελτιστοποίηση για το μέλλον», που είναι γραμμένο από τους Σταματίνα Θ. Ρασσιά, Αρχιτέκτωνα Μηχανικό, και Θοδωρή Εμμ. Τσίκη, Ναυπηγός Μηχανολόγο Μηχανικό, αναφέρεται πώς στα πλοία η εξάπλωση θανατηφόρων ασθενειών έχουν συσχετιστεί με ορισμένα ιστορικά περιστατικά που κατέστησαν τα ίδια τα πλοία, κάποιους αιώνες πριν, ως θανατηφόρα. Αυτά οδήγησαν στην αλλαγή στον τρόπο σχεδιασμού και διερεύνησης της μπλε ανάπτυξης και στρατηγικής της. Είναι ενδιαφέρον ότι ο όρος «καραντίνα» και η σχετική σημασία της (40 ημέρες απομόνωσης), ανάγεται στον 14ο αιώνα και χρησιμοποιήθηκε αρχικά για πλοία. Συγκεκριμένα, αναφέρεται στον μετριασμό της μετάδοσης ασθενειών από το πλήρωμα και επιβάτες πλοίων σε περιοχές αποβίβασης. Πλοία, πληρώματα, επιβάτες και φορτίο απομονώνονταν από τον επόμενο προορισμό τους για την πρόληψη της εξάπλωσης θανατηφόρων ασθενειών σε παράκτιες περιοχές και πίσω στο πλοίο. Ενώ διάσημοι νηογνώμονες δεν υπήρχαν το 14ο αιώνα, η αξία της δημόσιας υγείας και της ασφάλειας ήταν το θέμα του ενδιαφέροντος απο τότε και έτσι ο σχεδιασμός και διαχείριση πλοίων καθιερώθηκε έκτοτε.
Σήμερα, διεθνείς νηογνώμονες έχουν αυστηρούς προβλεπόμενους κανονισμούς και πρωτόκολλα για τη διασφάλιση της υγείας και της ασφάλειας στη θάλασσα. Η ανάγκη όμως επιμένει μέχρι σήμερα στον εντοπισμό νέων μεθόδων πρόληψης της μετάδοσης ασθένειες στα πλοία και στη συνέχεια στο επόμενο ταξίδι. Το ξέσπασμα του COVID-19 έχει τονίσει αυτήν την επιτακτική ανάγκη αφού η «καραντίνα» φαινεται να παραμένει η κύρια σύγχρονη μέθοδος πρόληψης των διασπορών του ιού μέσα σε μεγάλα σκάφη, όπως τα κρουαζιερόπλοια.
Οι συγγραφείς λοιπόν, στοχεύουν στο να συμβάλει η ναυτιλία και ο σχεδιασμός πλοίων στην έναρξη μιας συζήτησης για τη βελτιστοποίηση του εσωτερικού σχεδιασμού των πλοίων.
H Δρ Σταματίνα Θ. Ρασσιά
Η Δρ Σταματίνα Θ. Ρασσιά (Ματίνα Ρασσιά), είναι Ελληνίδα αρχιτέκτων μηχανικός (ΕΜΠ), με διδακτορικό και μεταπτυχιακό από το Πανεπιστήμιο του Cambridge. Είναι εξειδικευμένη στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό για την προαγωγή της δημόσιας υγείας (επιδημιολογία) και την πρόληψη της εμφάνισης χρόνιων ασθενειών όπως ο καρκίνος του παχέος εντέρου, ο διαβήτης τύπου ΙΙ, η στεφανιαία νόσο. Διαθέτει διεθνή επιστημονική και πρακτική εμπειρία, που περιλαμβάνει Ευρωπαϊκά Προγράμματα, έχοντας εργαστεί στο ETH Ζυρίχης, στο INSEAD και αλλού στον κόσμο. Η δουλειά της επικεντρώνεται σε θέματα έξυπνων πόλεων και κλιματικής αλλαγής, στην παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας από τοπικές κοινωνίες με βάση την κοινωνική καινοτομία (π.χ. χρήση βιομάζας για την παραγωγή βιοενέργειας και βιοκαυσίμων) καθώς και στη θαλάσσια ανάπτυξη με στόχο την υγείας και την βιωσιμότητα. Είναι ιστιοπλόος και λάτρης των ξύλινων σκαφών.
Το βιβλίο προλογίζει ο διεθνούς φήμης Φυσικός Κτιρίων Δρ. Nick V. Baker Καθηγητής σήμερα στην ΑΑ (Architectural Association) του Λονδίνου, ο οποίος γράφει: «Τα θέματα αυτού του βιβλίου ταιριάζουν όμορφα σε ένα διάγραμμα Venn τριών κύκλων – ο ωκεανός, η ακτή και το πλοίο. Θέτοντας το ευρύτερο γεωγραφικό πλαίσιο, όπου εξετάζεται η ναυτιλία, η οικολογία των ωκεανών και περιγράφονται οι επιπτώσεις που κυμαίνονται από τις εκπομπές άνθρακα του παγκόσμιου ναυτιλιακού στόλου έως την επίδραση του θορύβου της προπέλας των πλοίων στις επικοινωνίες των φαλαινών.
Κλείσιμο
Οι συγγραφείς του βιβλίου ξεκάθαρα παρουσιάζουν ότι η ναυτιλία θα συνεχίσει να είναι η κύρια μέθοδος μεταφοράς, και μάλιστα προσδοκούν την ανάπτυξη.
Ωστόσο, αν και η απόδοση των θαλάσσιων εκπομπών άνθρακα μπορεί να βελτιωθεί λόγω των τεχνικών εξελίξεων, συμπεριλαμβανομένης της ηλεκτροδότησης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτή η ζήτηση για θαλάσσιες μεταφορές τροφοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από την κατανάλωση αγαθών για τα οποία ευθύνεται για μεγάλο ποσοστό η παραγωγή εξ ανατολάς που τελικά επιβαρύνει τις παγκόσμιες εκπομπές ρύπων.
Σε αυτό το βιβλίο γίνεται αληθινή συζήτηση για το πώς οι προβλέψιμες ημερήσιες θαλάσσιες αύρες επηρεάζουν την υπερθέσμανση των αστικών κέντρων.
Αυτά θα μπορούσαν να ληφθούν υπόψη για τον σχεδιασμό αερισμού του εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, μια και υπάρχει και έχει ισχυρό ιστορικό προηγούμενο στις παράκτιες πόλεις.
Παρακινούμενοι από την πρόσφατη πανδημία COVID-19, (δείτε πχ. την ιστορία του κρουαζιερόπλοιου Diamond Princess με 3500 επιβάτες και πλήρωμα σε καραντίνα για 2 εβδομάδες ανοιχτά των ιαπωνικών ακτών), η έμφαση αυτού του βιβλίου είναι αναμφίβολα στην υγεία των επιβατών, ιδίως σε κρουαζιερόπλοια. Ο αντίκτυπος στη βιομηχανία της κρουαζιέρας είναι τεράστιος και αυτό έχει προκαλέσει έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον σε ευρωπαϊκό επίπεδο – όπως χαρακτηρίζεται από το χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ έργο Healthy Ship 4 U (HS4U).
Για μένα, ως επιστήμονας κτιρίων που συνήθιζε να ασχολείται με την υγεία και την ευημερία των κατοίκων των κτιρίων, η σκέψη ότι μπορεί να υπάρχουν πολλές χιλιάδες ανθρώπων σε κοντινή απόσταση, σε ένα βαθύ πολυώροφο χαλύβδινο «κτήριο» με σοβαρούς περιορισμούς στην ελευθερία κίνησης, πρόσβαση στο φως και τον καθαρό αέρα (αφού συχνά ο αερισμός υποστηρίζεται πλήρως μηχανικά), ακούγεται σαν συνταγή για μια καταστροφή.
Το γεγονός ότι όλοι τρώνε φαγητό από μια κοινή κουζίνα, συναντιούνται για φαγητό και ψυχαγωγία, και στη συνέχεια απελευθερώνονται κατά χιλιάδες, κάθε λίγες μέρες, για να πάνε στην ξηρά και να αλληλεπιδράσουν με έναν άλλο πληθυσμό, φαίνεται να εξασφαλίζει αυτή την καταστροφή.
Πολλά κεφάλαια αυτού του βιβλίου ασχολούνται με αυτό το θέμα, και σε όλες τις περιπτώσεις αναζητούνται λύσεις στον εντοπισμό, τη διαχείριση και τον μετριασμό από συστήματα μηχανικής και πληροφορικής, αλλά και για τον ίδιο τον σχεδιασμό του πλοίου. Όπως ήταν αναμενόμενο, η πληροφορική διαδραματίζει διαρκώς αυξανόμενο ρόλο στις προτεινόμενες λύσεις. Οι ανιχνευτές ασθενειών συζητούνται εκτενώς και μπορεί να είναι έκπληξη για τους μη μυημένους να μάθουν ότι ο κίνδυνος ενός επιβάτη να έχει COVID μπορεί να γίνει αντιληπτός αναλύοντας ένα ακουστικό αρχείο στην καμπίνα του, τις συνήθειες φτερνίσματος και βήχα του. Άλλοι αισθητήρες εισβάλλουν ακόμη και στην τουαλέτα, αλλά είναι καθησυχαστικό να γνωρίζουμε ότι θα «ακουστεί» από την τεχνητή νοημοσύνη και όχι από τον ιατρό!
Δεν σταματά εκεί το βιβλίο αυτό όμως. Το επόμενο βήμα που περιγράφεται είναι η εφαρμογή των δεδομένων σε μαθηματικά μοντέλα για την διασταυρούμενη μόλυνση εντός του πλοίου, για την πρόβλεψη του κινδύνου και στη συνέχεια τη δοκιμή διαφόρων διαχειριστικών παρεμβάσεων.
Τέλος, στις πιο φιλόδοξες προτάσεις, το σύστημα θα μπορούσε να πραγματοποιήσει ορισμένες απαντήσεις (π.χ. αλλαγή στρατηγικής αερισμού, κλείσιμο περιοχών, ενεργοποίηση προειδοποιήσεων κ.λπ.), αυτόματα.
Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι πολλά από τα προβλήματα διασταυρούμενης μόλυνσης που εντοπίζονται σε κρουαζιερόπλοια θα μπορούσαν να είναι παρόντα σε πλοία κατοικίας – ιδιαίτερα στην περίπτωση καταλυμάτων προσφύγων/ αιτούντων άσυλο που είναι συνήθως σε πολύ υψηλή πυκνότητα.
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι στο Ηνωμένο Βασίλειο η ειδικά κατασκευασμένη φορτηγίδα αιτούντων άσυλο, η Bibby Stockholm, αγκυροβολημένη στο Portland Harbor UK, για να φιλοξενήσει 500 άτομα, έκλεισε μέσα σε λίγες ημέρες από την αρχική κατάληψη για διάφορους λόγους, συμπεριλαμβανομένης της πυρκαγιάς, ασφάλεια και κίνδυνος μόλυνσης. Σε αυτό το θέμα της υγείας - μια τελευταία ειρωνεία. Το ιστορικό προηγούμενο αυτού του ενδιαφέροντος για την υγεία των «επιβατών» των πλοίων ήταν τον 18ο αιώνα -η παροχή αερισμού στα σκλαβοφόρα πλοία- όχι από ανησυχία για τους δύστυχους σκλάβους αλλά μάλλον ως τρόπος διασφάλισης του πολύτιμου «φορτίου» που «επέζησε» και σε καλή κατάσταση για μεταπώληση.
Άρα, μετά την ανάγνωση του βιβλίου, είμαι σε θέση να κάνω εικασίες για το Μπλε Μέλλον. Με ανησυχεί το γεγονός ότι το προσδοκώμενο μέλλον της ναυτιλίας προϋποθέτει τη διαρκώς αυξανόμενη ανάπτυξη του εμπορίου και των κινήσεων των πλοίων. Η παρουσία του ανθρώπινου είδους στην ξηρά βρίσκεται ήδη πολύ έξω από κάθε οικολογικό όριο, και ήδη απειλεί τους ωκεανούς.
Θα προτιμούσα ένα πολύ πιο ήπιο μέλλον, με σταδιακή μείωση της μεταφοράς απαραίτητων αγαθών χαμηλής αξίας ή πετρελαίου που εκπέμπει άνθρακα, σε όλο τον κόσμο. Από την άλλη πλευρά, η επιστροφή των επιβατών στα μικρότερα ταξίδια, (για τα οποία η ισχύς της βιομηχανίας κρουαζιέρας υποδηλώνει αυξανόμενη ζήτηση), θα μπορούσε να σημαίνει ότι το θαλάσσιο ταξίδι γίνεται για άλλη μια φορά μια εμπλουτιστική εμπειρία για πολλούς και μια ευκαιρία για αυτούς να αντιμετωπίσουν αληθινά θαύματα.
Συνεχίζοντας το όνειρό μου, νομίζω ότι τα πλοία θα πρέπει να γίνουν και πάλι μικρότερα, ίσως συνδυάζοντας τη βασική μεταφορά φορτίου με επιβάτες και το μειωμένο μέγεθός τους να επιτρέπει πολύ απλούστερες προσεγγίσεις στην περιβαλλοντική ρύθμιση, (περισσότερο παρόμοια με παθητικό σχεδιασμό που συναντάμε σε κτίρια χαμηλής ενέργειας) . Και δύο πόροι που είναι ελεύθερα διαθέσιμοι στη θάλασσα είναι ο άνεμος και ο ήλιος. Έτσι, ένας συνδυασμός πανιών, φωτοβολταϊκών και στροβίλων, με αποθήκευση μπαταριών θα τροφοδοτούσε τα πλοία με ενεργειακά αποδοτικές ταχύτητες, με μηδενικές εκπομπές άνθρακα. Τα μικρότερα πλοία έχουν άλλα πλεονεκτήματα - απαιτούν μικρότερες λιμενικές εγκαταστάσεις, πιο κοντά στο κοινωνικό κέντρο της πόλης - αλλά θα επέτρεπα ακόμα και ένα έξυπνο σύστημα μεταφοράς για την παραλαβή επιβατών. Οι συγγραφείς αυτού του βιβλίου ενημερώνουν για μια σειρά βασικών και αλληλένδετων ζητημάτων που σχετίζονται με τη χρήση των ωκεανών από εμάς. Είναι καθησυχαστικό ότι όλα δείχνουν έναν περιβαλλοντικό στόχο, είτε πρόκειται για ένα υγιές άτομο είτε για έναν υγιή πλανήτη.»
