Ποιους αφορά η πρόβλεψη για συγκεκριμένα ποσοστά μετάδοσης ελληνικών τραγουδιών

Ενα πρώτο βήμα για την αποκατάσταση μιας αδικίας σε βάρος του ελληνικού τραγουδιού και των Ελλήνων δημιουργών σε σχέση με τους άλλους κλάδους του πολιτισμού, όσον αφορά στην κρατική στήριξή τους, κάνει το υπουργείο Πολιτισμού με το νέο νομοσχέδιο που προβλέπει συγκεκριμένη ποσόστωση εκτέλεσης ελληνόφωνων τραγουδιών και ορχηστρικών εκτελέσεών τους σε ραδιόφωνο, ταινίες, δημόσιους, αλλά και περιορισμένους ιδιωτικούς χώρους. Δεδομένου ότι οι ρυθμίσεις αυτές αφορούν όχι μόνο καλλιτέχνες-δημιουργούς, αλλά και ιδιωτικές επιχειρήσεις, τις τελευταίες ημέρες έχουν καταγραφεί πολλές αντιδράσεις, θετικές και αρνητικές, οι οποίες θα αξιολογηθούν, θα συζητηθούν και θα συνεκτιμηθούν από σήμερα, καθώς στις 14 Μαρτίου έληξε η περίοδος δημόσιας διαβούλευσης του νομοσχεδίου.

Οι νέες ρυθμίσεις, οι οποίες εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο διαφύλαξης της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, κινούνται σε δύο άξονες: Αφενός παρέχονται κίνητρα στους ραδιοφωνικούς σταθμούς να παίζουν περισσότερα ελληνικά τραγούδια, προαιρετικά, έναντι προσαύξησης του επιτρεπόμενου ανώτατου χρόνου μετάδοσης διαφημιστικών μηνυμάτων. Αφετέρου ορίζονται συγκεκριμένα ποσοστά μετάδοσης ελληνικού ρεπερτορίου κατά 70% σε χρηματοδοτούμενες από το Δημόσιο ελληνικές κινηματογραφικές ταινίες και οπτικοακουστικές παραγωγές και κατά 45% σε κοινόχρηστους χώρους ξενοδοχείων, καζίνο, εμπορικών κέντρων, αλλά και σε μέσα μαζικής μεταφοράς και χώρους αναμονής επιβατών αερολιμένων και λιμένων - εφόσον επιλέξουν να κάνουν δημόσια χρήση μουσικής.

Η τήρηση του παραπάνω πλαισίου θα ελέγχεται από τον Οργανισμό Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ), ο οποίος θα αναλάβει και την ευθύνη επιβολής προστίμων, ύψους από 2.000 έως 20.000 ευρώ.

«Επιθυμία του υπουργείου Πολιτισμού είναι η στήριξη του ελληνόφωνου τραγουδιού και των Ελλήνων δημιουργών, οι οποίοι έχουν πληγεί σε πολύ μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια όχι μόνο από την πανδημία που ήταν το αποκορύφωμα, αλλά και από τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης και την καθολική επικράτηση του αγγλόφωνου τραγουδιού σε βάρος των εθνικών ρεπερτορίων.

Στην Ελλάδα, το ποσοστό των ξενόγλωσσων ακουσμάτων αγγίζει το 70%. Αυτό σημαίνει ότι οι δημιουργοί, οι οποίοι τα τελευταία χρόνια είναι αντιμέτωποι με οικονομική κατάρρευση, βλέπουν τα έσοδα από τα πνευματικά τους δικαιώματα διαρκώς να συρρικνώνονται. Ο κίνδυνος να σταματήσει η παραγωγή ελληνόφωνου τραγουδιού είναι υπαρκτός. Ο μουσικός κλάδος είναι ο πιο αδικημένος. Το κράτος επιχορηγεί τον κινηματογράφο με εκατομμύρια, το θέατρο λιγότερο, αλλά επιχορηγεί και αυτό. Και σωστά πράττει. Η μουσική δεν επιχορηγείται. Δεν μπορούμε λοιπόν να μη στηρίξουμε τους Ελληνες δημιουργούς. Δεν τους δίνουμε χρήματα με αυτό το νομοσχέδιο, είναι όμως μια έμμεση οικονομική στήριξη», δηλώνει στο «ΘΕΜΑ» η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.

Αν και η πρόθεση αυτή κρίνεται καταρχήν θετική, κυρίως από την πλειονότητα των Ελλήνων συνθετών, στιχουργών και τραγουδιστών, υπάρχουν σημεία στο κείμενο του νομοσχεδίου που χρήζουν διευκρινίσεων και τροποποιήσεων ή δημιουργούν εύλογα ερωτήματα. Οπως, για παράδειγμα, η χρήση του όρου «ελληνόφωνο» και όχι «ελληνικό τραγούδι» και ο αποκλεισμός των πρωτότυπων ορχηστρικών συνθέσεων, του ξενόγλωσσου ελληνικού τραγουδιού και των ηχογραφήσεων Ελλήνων δημιουργών που γίνονται στο εξωτερικό.

Οι τροποποιήσεις για κινηματογράφο και νέους καλλιτέχνες

«Οι ρυθμίσεις εντάσσονται στο θεσμικό πλαίσιο, που επικεντρώνεται στη διαφύλαξη και την ανάδειξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Προφανώς, πρέπει να είναι συνεπείς και με τις κοινοτικές οδηγίες. Μετά από 22 χρόνια ενισχύουμε την προστασία της άυλης πολιτιστικής μας κληρονομιάς η οποία κινδυνεύει, καθώς οι κοινότητες που τη συντηρούν σιγά-σιγά εξαφανίζονται. Η ελληνική γλώσσα και το ελληνόφωνο τραγούδι εντάσσονται σε αυτό το πλαίσιο. Σε κάθε περίπτωση, έχουμε θέσει το συγκεκριμένο νομοσχέδιο σε δημόσια διαβούλευση προκειμένου να ακούσουμε όλες τις απόψεις και τις προτάσεις. Η τελική μορφή των διατάξεων θα διαμορφωθεί μετά το τέλος της διαβούλευσης και αφού συζητηθούν όλα τα σχόλια και συνεκτιμηθεί με τα συναρμόδια υπουργεία. Υπάρχουν δηλαδή περιθώρια αλλαγών και τροποποιήσεων. Ηδη έχει εκδηλωθεί μεγάλο ενδιαφέρον - και μάλιστα υπάρχει μεγάλη συμμετοχή στη διαβούλευση. Μη στεκόμαστε στην προσέγγιση των social media και στα τρολ που σίγουρα δεν έχουν διαβάσει τις διατάξεις του νομοσχεδίου. Ομολογώ, ως Ελληνίδα πολίτης, ότι με ενοχλούν πολύ τα σχόλια του τύπου “από δω και πέρα θα ακούμε καψουροτράγουδα...”. Είναι ντροπή να υποτιμούμε τόσο την ελληνική μουσική δημιουργία που διαθέτει μεγάλη αξία και τεράστιο εύρος».

Είναι γεγονός πως η πολιτική της ποσόστωσης του εγχώριου μουσικού ρεπερτορίου στα ραδιόφωνα εφαρμόζεται με επιτυχία σε πολλές χώρες του κόσμου. Από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι αυτό της Γαλλίας, όπου έχει επιβληθεί η υποχρεωτική εκτέλεση γαλλόφωνου τραγουδιού κατά 40%, από το οποίο μάλιστα το 20% αφορά σε καινούριες παραγωγές και νέα ταλέντα. Τα αποτελέσματα του νομοθετικού αυτού πλαισίου έχουν οδηγήσει στην αύξηση της εγχώριας γαλλικής μουσικής παραγωγής, αλλά και στην ανάδειξη πολλών νέων καλλιτεχνών που πλέον διαγράφουν διεθνή καριέρα. Είναι σαφές, λοιπόν, πως η ένταξη στο ελληνικό νομοσχέδιο μιας αντίστοιχης ρύθμισης στήριξης νέων παραγωγών και καλλιτεχνών θα ήταν εξαιρετικά χρήσιμη:«Είναι κάτι το οποίο έχουμε υπ' όψιν μας και θα προσπαθήσουμε να το συμπεριλάβουμε», μας λέει η υπουργός συμφωνώντας.

Σε ό,τι αφορά τα επιμέρους ποσοστά ανά κατηγορία, το 70% που προβλέπεται για ταινίες και οπτικοακουστικές παραγωγές είναι, όπως παραδέχεται η Λίνα Μενδώνη, πράγματι υψηλό. Υπάρχουν όμως περιθώρια μείωσής του: «Τα ποσοστά αυτά είναι συζητήσιμα. Γι’ αυτό γίνονται συναντήσεις με εκπροσώπους των κλάδων, έτσι ώστε να καταλήξουμε σε ένα αποδεκτό ποσοστό που δεν θα δημιουργεί πρόβλημα σε εκείνους, αλλά θα στηρίζει και το ελληνικό τραγούδι. Θα πρέπει όμως να ξεκαθαρίσω ότι δεν αλλάζει τίποτα απολύτως σε σχέση με τη χρηματοδότηση του κινηματογράφου. Η υιοθέτηση της ποσόστωσης δεν έχει καμία απολύτως επίπτωση στο ισχύον καθεστώς των χρηματοδοτήσεων από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου στο οποίο ισχύουν συγκεκριμένα αυστηρά κριτήρια».

Για την περίπτωση των ξενοδοχείων, πάλι, η υπουργός Πολιτισμού επισημαίνει πως η ποσόστωση σχετίζεται με λίγους και πολύ συγκεκριμένους χώρους τους: «Θα πρέπει όλοι να κατανοήσουν πως σε αυτή την κατηγορία η ποσόστωση αφορά ένα εξαιρετικά περιορισμένο χωρικά πλαίσιο των ξενοδοχείων, δηλαδή μόνο στα ασανσέρ και στους χώρους αναμονής. Δεν παρεμβαίνει κανείς στα εστιατόρια, στις πισίνες, στα μπαρ, στα δωμάτια. Είναι λοιπόν μια ελάχιστη συνδρομή και υπό την προϋπόθεση ότι οι ιδιώτες θέλουν να βάλουν μουσική σε αυτούς τους χώρους. Αυτό που ενοχλεί τους ξενοδόχους -και είναι κατανοητό, αλλά είναι άσχετο με το παρόν νομοσχέδιο- είναι το γεγονός ότι καλούνται να πληρώνουν πνευματικά δικαιώματα σε δύο Οργανισμούς Συλλογικής Διαχείρισης. Σε αυτό έχουν δίκιο. Ας ελπίσουμε ότι κάποια στιγμή οι δημιουργοί θα συμφωνήσουν να εκπροσωπούνται από έναν ενιαίο οργανισμό και έτσι η κατάσταση θα ομαλοποιηθεί».

Σε ερώτημα του «ΘΕΜΑτος» γιατί δεν ακολουθείται και στους ιδιωτικούς χώρους η πολιτική παροχής κινήτρων, όπως και στα ραδιόφωνα, η απάντησή της είναι πως «κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει καθώς δημιουργούνται άλλα, θεσμικού τύπου, ζητήματα», ενώ στη συνέχεια διερωτάται: «Θα χάσει πελάτες ένα ξενοδοχείο επειδή στο ασανσέρ θα ακούγεται Χατζιδάκις ή Σαββόπουλος, Ξαρχάκος ή Μούτσης; Δεν θα χάσει. Οσο για εκείνους που κάνουν λόγο για καταπάτηση της ελευθερίας της έκφρασης, εγώ θα αντιστρέψω το ερώτημα: Μέσα σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον υπάρχει πραγματικά ελευθερία της έκφρασης;».

Και τα πρόστιμα; Πώς θα γίνεται ο έλεγχος και σε ποιες περιπτώσεις θα επιβάλλονται; «Μια νομοθετική ρύθμιση που δεν προβλέπει καμία συνέπεια είναι ατελής. Το πρόστιμο όμως, αν προσέξετε τις διατυπώσεις του νομοσχεδίου, αποτελεί το έσχατο μέτρο και έρχεται αφού έχουν μεσολαβήσει διαδικασίες ακρόασης και διαβούλευσης. Τον έλεγχο της τήρησης των διατάξεων θα αναλάβει ο Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας, ο οποίος από τη στιγμή που δεν θα ενταχθεί στον ενιαίο φορέα με το ΕΚΚ και το ΕΚΟΜΕ, όπως είχε αρχικά προγραμματιστεί, θα αναμορφωθεί πλήρως, ενώ παράλληλα θα συνεχίσει να συνεργάζεται με τους Οργανισμούς Συλλογικής Διαχείρισης», εξηγεί η υπουργός Πολιτισμού.

Οι αντιδράσεις

Καταρχήν θετικές είναι οι πρώτες αντιδράσεις της πλειονότητας των δημιουργών-τραγουδιστών στη θεσμοθέτηση ενός νομοθετικού πλαισίου για τη διαφύλαξη και τη στήριξη του ελληνικού τραγουδιού. Εκατόν πενήντα καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων ο Σταύρος Ξαρχάκος, η Χάρις Αλεξίου, ο Νίκος Πορτοκάλογλου, ο Φίλιππος Πλιάτσικας, ο Γιώργος Χατζηνάσιος, ο Σταμάτης Σπανουδάκης έχουν ήδη υπογράψει την ανοιχτή επιστολή της Αυτοδιαχείρισης, του οργανισμού που διαχειρίζεται τα πνευματικά τους δικαιώματα, η οποία τάσσεται υπέρ του νέου νομοσχεδίου και αναφέρει μεταξύ άλλων: «Η νομοθετική πρωτοβουλία της υπουργού Πολιτισμού αποτελεί για πρώτη φορά μία αχτίδα φωτός και ελπίδας μετά τα δύσκολα και ζοφερά χρόνια της πανδημίας.

Για πρώτη φορά μάς αντιμετωπίζουν, εμάς τους Ελληνες δημιουργούς, ερμηνευτές και εκτελεστές, καθώς και το εθνικό μουσικό ρεπερτόριο, ως ισότιμο κρίκο της σύγχρονης πολιτιστικής κληρονομιάς, η οποία, μαζί με τα αρχαία μνημεία, πρέπει να διασωθεί και να αναδειχθεί ακόμα περισσότερο, ειδικά σήμερα». Ο έτερος Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Πνευματικών Δικαιωμάτων Ελλήνων δημιουργών, η ΕΔΕΜ, κάνει λόγο για μια θετική κίνηση, η οποία όμως έχει κενά και παραλείψεις: «Η ανάληψη νομοθετικής πρωτοβουλίας για την ενίσχυση του Ελληνόφωνου Τραγουδιού αποτελεί καταρχήν θετικό γεγονός.

Παράλληλα, όμως, εντοπίζουμε ότι κάποιες από τις διατάξεις του νομοσχεδίου εγείρουν ζητήματα, εγκυμονούν κινδύνους, και χρήζουν ως εκ τούτου διευκρινίσεων και βελτιώσεων», αναφέρεται στη σχετική ανακοίνωση. Από την άλλη πλευρά, αρνητικός απέναντι στο νομοσχέδιο εμφανίζεται ο κινηματογραφικός και ο οπτικοακουστικός κλάδος: «Εκφράζουμε την έντονη διαφωνία μας με το συγκεκριμένο άρθρο, το οποίο θεωρούμε ότι είναι αμφίβολης συνταγματικότητας, καθώς παραβιάζει τη συνταγματική αρχή της ισότητας, της ελεύθερης έκφρασης και της δημιουργίας, αλλά και της οικονομικής ελευθερίας.

Η επιβολή ποσόστωσης στη μουσική συνιστά άμεση επέμβαση στην αισθητική έκφραση ενός οπτικοακουστικού έργου και κατ’ επέκταση έμμεση λογοκρισία, γεγονός απαράδεκτο για κάθε καλλιτεχνικό και πνευματικό δημιούργημα», αναφέρουν, μεταξύ άλλων, στην ανακοίνωσή τους τα μέλη του Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης Δικαιωμάτων Παραγωγών Κινηματογραφικών Εργων (ΕΡΜΕΙΑΣ), ενώ η θέση του Συλλόγου Ανεξάρτητων Παραγωγών Οπτικοακουστικού Υλικού (ΣΑΠΟΕ) είναι ότι πρόκειται για «μια διάταξη που τινάζει στον αέρα την ελληνική οπτικοακουστική παραγωγή και την κινηματογραφική τέχνη, εκθέτει τη χώρα διεθνώς, καθώς πουθενά αλλού -τουλάχιστον στον λεγόμενο “δυτικό κόσμο”- δεν έχει θεσπιστεί παρόμοια υποχρέωση για τον κλάδο».

Τα ραδιόφωνα

Για «αλλαγή τυπολογίας και χαρακτήρα του ραδιοφωνικού σταθμού που εγείρει σοβαρά ζητήματα συμβατότητας με το δικαίωμα της επιχειρηματικής ελευθερίας και το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης κάθε επιχειρηματία να διαμορφώνει το προϊόν του» κάνει λόγο η Ενωση Ιδιοκτητών Ιδιωτικών Ραδιοφωνικών Σταθμών Αττικής (ΕΙΙΡΑ), η οποία εντοπίζει «ατυχή διατύπωση και νομοτεχνικές αστοχίες» στην προτεινόμενη νομοθετική ρύθμιση, που, όπως σημειώνει, «δημιουργεί παράλληλα ανεπίτρεπτες στρεβλώσεις στην αγορά, στον ελεύθερο και υγιή ανταγωνισμό και στην πραγματικότητα “τιμωρεί” τους υπάρχοντες ραδιοφωνικούς σταθμούς που έχουν επιλέξει να μεταδίδουν μόνο ελληνική μουσική, οι οποίοι μάλιστα είναι πολλοί και, αυτή την περίοδο, έχουν τη μεγαλύτερη απήχηση στους ακροατές».

Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Ξενοδόχων (ΠΟΞ), δε, με ανακοίνωση της χαρακτηρίζει «δυσάρεστη έκπληξη» τις νέες ρυθμίσεις και δηλώνει ότι «πρόκειται για κρατικό παρεμβατισμό στην ελεύθερη αγορά που μας γυρίζει πολλά χρόνια πίσω».