The Godfather: 52 χρόνια από το αριστούργημα του Κόπολα - Η Μαφία, η οικογένεια και ο παραλληλισμός με την ισχύ των ΗΠΑ
Το BBC ανασύρει παλαιότερες συνεντεύξεις του για την ταινία που άφησε ιστορία στον κινηματογράφο - Δεν είχε ενθουσιαστεί διαβάζοντας το βιβλίο, ενώ υποστήριζε πως η ταινία δεν αφορά τους γκάνγκστερ αλλά τις οικογενειακές αξίες και την ισχύ
Στις 14 Μαρτίου συμπληρώνονται 52 ολόκληρα χρόνια από την πρεμιέρα του κινηματογραφικού έπους «Ο Νονός» (The Godfather) στη Νέα Υόρκη. Η μουσική, οι διάλογοι, η επιλογή των προσώπων και η προσέγγιση ενός θέματος που ταλάνιζε τότε τις ΗΠΑ όσο τίποτα άλλο, το οργανωμένο έγκλημα, η ταινία που σκηνοθέτησε ο Φράνσις Φορντ Κόπολα, θεωρείται ως μία από τις σπουδαιότερες παραγωγές στην ιστορία του κινηματογράφου.
Ο «Νονός» κατηγορήθηκε για εξιδανίκευση του εγκλήματος και της μαφίας πριν καν κυκλοφορήσει, αλλά στη συνέχεια θεωρήθηκε από πολλούς ως η απόλυτη γκανγκστερική ταινία. Το BBC ανασύρει συνεντεύξεις τους Κόπολα, από το παρελθόν σε μία προσπάθεια να σκιαγραφήσει τις πτυχές της ταινίας και πώς αυτή επί της ουσίας δεν ήταν μία ταινία για γάνγκστερ, αλλά μία ιστορία για τις «ισχυρές οικογένειες, τη διαδοχή της εξουσίας και τον μακιαβελικό τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η πραγματική εξουσία στον κόσμο», όπως είχε πει ο ίδιος ο σκηνοθέτης στον Μπάρι Νόρμαν του BBC το 1991.
Δείτε το τρέιλερ της ταινίας με αφορμή την επέτειο 50 ετών από την κυκλοφορία του Νονού:
Ο Κόπολα ήταν μόλις 29 ετών όταν του δόθηκε για πρώτη φορά η ευκαιρία να σκηνοθετήσει τη μεταφορά του μπεστ σέλερ του Μάριο Πούζο το 1969.
Η οικογένεια, ο γιος που θέλει να ξεφύγει από τη μοίρα του και ο Κόπολα που δεν ενθουσιάστηκε με το βιβλίο
Το σενάριο επικεντρωνόταν σε μια φανταστική οικογένεια της μαφίας της Νέας Υόρκης στα χρόνια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με επικεφαλής τον πατριάρχη Don Vito Corleone (τον ομώνυμο Νονό τον οποίον υποδύεται ο Μάρλον Μπράντο), καθώς προσπαθούν να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους στον βίαιο και ύπουλο κόσμο του οργανωμένου εγκλήματος. Όταν ο Νονός προδίδεται, ο μικρότερος γιος του Μάικλ, που ήλπιζε σε μια ζωή μακριά από τη Μαφία, παρασύρεται στις οικογενειακές επιχειρήσεις, καθώς ξεσπά ένας πόλεμος μεταξύ των διαφορετικών οικογενειών του εγκλήματος που μάχονται για τον έλεγχο.
Ο Κόπολα αρχικά δεν ενθουσιάστηκε με το βιβλίο. Δεν τον ενδιέφερε ιδιαίτερα η Μαφία, και όταν το διάβασε για πρώτη φορά, τον απωθούσαν κάποιες από τις πιο φρικιαστικές πτυχές του. «Για μένα αρχικά, και για όποιον θυμάται το αρχικό βιβλίο του Νονού, είχε πολλές άθλιες πτυχές, οι οποίες φυσικά κόπηκαν για την ταινία, και δεν μου άρεσε πολύ γι' αυτούς τους λόγους», είχε πει στον Sir Christopher Frayling σε συνέντευξή του στο BBC το 1985.
Δείτε βίντεο, ο Κόπολα εξηγεί πώς διασκεύασε το πρωτότυπο μυθιστόρημα του Mario Puzo δείχνοντας το πρώτο του σημειωματάριο
Κλείσιμο
Όντας όμως Ιταλοαμερικανός, όπως και ο συγγραφέας Puzo, καταλάβαινε την κουλτούρα, την παράδοση και τα οικογενειακά τελετουργικά μέσα στα οποία ήταν εμποτισμένη η ιστορία. Και, καθώς ξαναδιάβαζε το βιβλίο, έβλεπε ότι υπήρχε κάτι πολύ περισσότερο από μία προβολή του εγκλήματος, του σεξ και της εκδίκησης. Η ιστορία είχε θέματα που ήταν κλασικά στη φύση τους, έναν ισχυρό πατέρα και οικογενειακούς δεσμούς, έναν γιο που λαχταρά να ξεφύγει από τη μοίρα του, αξίες του παλιού κόσμου που συγκρούονται με μια κοινωνία που αλλάζει, τιμή και προδοσία και πώς η εξουσία διαφθείρει τις ψυχές όσων την ασκούν.
«Προφανώς με ενδιέφεραν περισσότερο αυτά τα θέματα, αλλά αυτά τα θέματα θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε ένα έργο του Σαίξπηρ ή σε οποιοδήποτε έργο που ασχολείται, ξέρετε, ακόμα και στο ελληνικό δράμα στην πραγματικότητα, που ασχολείται με αυτά τα μεγαλύτερα θέματα, και εκεί είχα περισσότερο στραμμένη την προσοχή μου», είχε ο Κόπολα στον Μπάρι Νόρμαν.
Αυτός και ο Puzo ανέπτυξαν αυτά τα θέματα καθώς δούλευαν μαζί πάνω στο σενάριο. Ο Κόπολα είχε δηλώσει στο BBC ότι στην καρδιά της ταινίας βρίσκεται μια εξέταση της δυναμικής της εξουσίας, της διαφθοράς που ασκούν οι ισχυρές οικογένειες και ένα σχόλιο για τον τρόπο με τον οποίο οι ΗΠΑ λειτουργούν στην παγκόσμια σκηνή.
Παραλληλισμοί με τις ΗΠΑ
Το χρονοδιάγραμμα της πρώτης ταινίας, το οποίο εκτείνεται από τη δεκαετία του 1940 έως τη δεκαετία του 1950, συμπίπτει με μια εποχή όπου οι ΗΠΑ αναδύονται από τις στάχτες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και γίνονται κυρίαρχη δύναμη στην παγκόσμια σκηνή. Οι Κορλεόνε, μια οικογένεια που συνδέεται όχι μόνο με το αίμα αλλά και με το μεταναστευτικό τους υπόβαθρο, αντιπροσωπεύουν μια Αμερική που είναι τόσο απομονωμένη όσο και αδίστακτη στην εφαρμογή της δύναμης και της επιρροής για το προσωπικό της συμφέρον.
Ο Φράνσις Φορντ Κόπολα με τον Μάρλον Μπράντο κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του Νονού
Στην ταινία, ο Κορλεόνε ανάλογα με την κατάσταση, θα διαπραγματευτεί, θα δωροδοκήσει, θα εκφοβίσει ή θα καταφύγει σε άγρια βία για να διασφαλίσει τη διατήρηση των συμφερόντων και της εξουσίας της οικογένειάς του. Παρομοίως, οι ΗΠΑ, αντιμέτωπες με αυτό που θεωρούσαν ως απειλή της Σοβιετικής Ένωσης, κατηγορούνται ότι χρησιμοποιούν μυστικές επιχειρήσεις ή δωροδοκίες για να αποσταθεροποιήσουν αντίπαλες χώρες, σχηματίζουν συμμαχίες με άλλα έθνη, τους υπόσχονται την προστασία τους και διεξάγουν πολέμους δι' αντιπροσώπων σε άλλες χώρες, για να εξασφαλίσουν την επικράτηση των αμερικανικών συμφερόντων.
Ο Michael (Αλ Πατσίνο) κάνει ρητά αυτόν τον παραλληλισμό στη φίλη του Kay Adams (Νταιάν Κίτον) όταν της λέει ότι θα εργαστεί για τον πατέρα του, λέγοντάς της: «Ο πατέρας μου δεν διαφέρει από οποιονδήποτε άλλο ισχυρό άνδρα, οποιονδήποτε άνδρα που είναι υπεύθυνος για άλλους ανθρώπους, όπως ένας γερουσιαστής ή ένας πρόεδρος». «Ξέρεις πόσο αφελής ακούγεσαι», λέει η Κέι. «Στους γερουσιαστές και τους προέδρους δεν σκοτώνονται άντρες». Στην οποία ο Μάικλ, πάντα ρεαλιστής, απαντά: «Ποιος είναι αφελής, Κέι;».
Ο Δον Κορλεόνε, ο οποίος είχε φύγει από την Σικελία μετά τη δολοφονία της οικογένειάς του, όπως πολλοί μετανάστες, είναι ριζωμένος στις παραδόσεις του πολιτισμού από τον οποίο προήλθε, ενώ ο γιος του Μάικλ που έχει μεγαλώσει στις ΗΠΑ είναι πιο αφομοιωμένος στον μεταβαλλόμενο, μεταπολεμικό κόσμο.
Ένας καλός φοιτητής που επέστρεψε από τον πόλεμο για την πατρίδα του, ο Μάικλ αρχικά εμφανίζεται ως ιδεαλιστής και φαίνεται να έχει καθαρή αντίληψη για το τι κάνει η οικογένειά του και πώς διαφέρει από αυτήν. Όταν διηγείται στην Κέι την ιστορία για το πώς ο πατέρας του έβγαλε το βαφτιστήρι του, τον τραγουδιστή Τζόνι Φοντέιν, από το συμβόλαιό του - βάζοντας ένα όπλο στο κεφάλι του αρχηγού του συγκροτήματος - ο Μάικλ την καθησυχάζει λέγοντάς της: «Αυτή είναι η οικογένειά μου, Κέι, δεν είμαι εγώ».
Κόπολα: Η Αμερική ήταν σαν τον Μάικλ, ξεκίνησε με ιδανικά
«Μου φάνηκε ότι ο Μάικλ Κορλεόνε στον πρώτο Νονό, όπως και η Αμερική, ξεκίνησε πραγματικά με κάποια ιδανικά, φρεσκάδα, και παρόλο που προερχόταν από την Ευρώπη, όπως η Αμερική γεννήθηκε πραγματικά από την Ευρώπη, υπήρχαν αυτά τα νέα ιδανικά και οι νέες κατευθύνσεις που ήταν τόσο εμπνευσμένες», είπε ο Κόπολα στον Μπάρι Νόρμαν το 1991.
Ο Βίτο Κορλεόνε, και ο Μάικλ μετά από αυτόν, δεν είναι απλοί εγκληματίες αλλά μεσίτες εξουσίας που κατανοούν ότι η επιρροή είναι εξίσου απαραίτητη με τη βία για να χειραγωγήσουν και να ελέγξουν τις καταστάσεις προς όφελός τους. Ο Βίτο καταλαβαίνει ότι η ουσία της εξουσίας είναι η ικανότητα να εξαναγκάζεις τους άλλους να ενεργούν ενάντια στα δικά τους συμφέροντα, και αποστάζει αυτή την ιδέα σε μια ατάκα που έγινε συνώνυμη με την ταινία: «Θα του κάνω μια προσφορά που δεν μπορεί να αρνηθεί».
Μια πολιτιστική λυδία λίθος
Καθώς η ταινία εξελίσσεται, ο Μάικλ αναλαμβάνει σιγά σιγά τον ρόλο του πατέρα του. Αρχίζει να ασκεί εξουσία μέσω του εξαναγκασμού, του εκβιασμού ή της βίας. Ωστόσο, όπως και ο πατέρας του, εξακολουθεί να προσκολλάται στα προσχήματα της αξιοπρέπειας, που συχνά φαίνονται μέσα από τις σχέσεις του με την Καθολική Εκκλησία, τις επιχειρήσεις ή τους πολιτικούς, για να παρέχει μια κάλυψη νομιμότητας στη συμπεριφορά του.
Όταν ο Μάικλ εδραιώνει αδίστακτα την εξουσία του και απονέμει αυτό που θεωρεί δικαιοσύνη στους εχθρούς του, αυτή η επίφαση της αξιοπρέπειας έρχεται στο επίκεντρο. Σκηνές που τον δείχνουν να αποκηρύσσει τον διάβολο στη βάπτιση του ανιψιού του διαδέχονται ένα συγκλονιστικό μοντάζ από βίαιες δολοφονίες ανθρώπων που διέταξε να δολοφονήσουν ανθρώπους που θεωρεί απειλή.
Ο Κόπολα θεώρησε ότι η προδοσία των ιδανικών -που φαινόταν να εκπροσωπεί ο Μάικλ στην αρχή της ταινίας- λειτουργεί ως μεταφορά για τη συμπεριφορά της ίδιας της Αμερικής στην παγκόσμια σκηνή. «Καθώς [ο Μάικλ] μεγάλωνε, όπως φαίνεται από τη δεύτερη ταινία, όπως και η Αμερική, καθώς άρχισε πραγματικά να λειτουργεί στον κόσμο και να ασχολείται με τις ευθύνες και τους χειρισμούς της εξουσίας, άρχισε να κατασκευάζει, νομίζω, σχεδόν μια υποκρισία. Δηλαδή να λέει 'το κάνω αυτό για καλό, το κάνω αυτό για την οικογένεια, το κάνω αυτό για καλά πράγματα'», δήλωσε ο Κόπολα.
Ο Μάικλ δικαιολογεί τις πράξεις του με τους δήθεν «καλούς σκοπούς» της προστασίας της οικογένειάς του, τους οποίους συγχέει με τους δικούς του στρατηγικούς εγκληματικούς στόχους και, όπως δείχνει το έπος της ταινίας, τελικά αποτυγχάνει να κρατήσει την οικογένειά του ασφαλή. Την εποχή που δούλευε τον Νονό, οι εικόνες από τη βιαιότητα και την αναρχία του πολέμου που διεξήγαγαν οι ΗΠΑ στο Βιετνάμ και το φρικτό ανθρώπινο κόστος του, διέρρεαν πίσω, οδηγώντας τον κόσμο να αναρωτηθεί τι έκαναν οι ΗΠΑ εκεί.
Ο Κόπολα κάνει αυτόν τον παραλληλισμό με τους αμφίβολους ισχυρισμούς του Μάικλ για τα δικά του κίνητρα και τους διακηρυγμένους στόχους των ΗΠΑ να αγωνίζονται για την ελευθερία και τη Δημοκρατία στο εξωτερικό, ενώ παράλληλα επιδιώκουν αμείλικτα τους δικούς τους στόχους εξωτερικής πολιτικής. «Οι ενέργειές του σίγουρα έμοιαζαν με την Αμερική, λέγοντας ότι θέλουμε τη Δημοκρατία, θέλουμε την ελευθερία, όλα αυτά τα καλά πράγματα, αλλά πολλές από τις παρασκηνιακές ενέργειες, αναγκαίες από την πολιτική σήμαιναν ότι κατά κάποιον τρόπο λερώναμε τους εαυτούς μας, όπως ο Μάικλ Κορλεόνε, όπως λερώνονταν η ψυχή του Ντόριαν Γκρέι».
Μετά την κυκλοφορία του, ο Νονός έγινε τεράστια κριτική και εμπορική επιτυχία. Κέρδισε τρία Όσκαρ, μεταξύ των οποίων για την καλύτερη ταινία και το καλύτερο διασκευασμένο σενάριο, και η επιτυχία του προκάλεσε μια εξίσου εγκωμιαστική συνέχεια δύο χρόνια αργότερα, Ο Νονός: Μέρος ΙΙ, η οποία κέρδισε άλλα έξι Όσκαρ.
Η ταινία έχει γίνει μια μόνιμη πολιτιστική λυδία λίθος που μπορεί να ιδωθεί μέσα από πολλούς διαφορετικούς φακούς, μια μεταφορά για τον αμερικανικό καπιταλισμό, ένα σχόλιο για το αμερικανικό όνειρο και ακόμη και μια κριτική της ίδιας της κινηματογραφικής βιομηχανίας. Πράγματι, σε ένδειξη του πόσο πλούσια είναι η ιστορία για πιθανές ερμηνείες, το βιβλίο των John Hulsman και Wess Mitchell του 2009, The Godfather Doctrine, υποστηρίζει ότι η ταινία είναι στην πραγματικότητα μια παραβολή ακριβώς για την πραγματιστική προσέγγιση της εξωτερικής πολιτικής που θα έπρεπε να υιοθετήσουν οι ΗΠΑ σε έναν κόσμο μετά την 11η Σεπτεμβρίου.
Όπως και να το δει κανείς, η ταινία είναι, μεταξύ άλλων, μια ιστορία για την εξουσία, για το πώς την αποκτάς, πώς τη διατηρείς και πώς η επιδίωξή της θα έχει αναπόφευκτα κόστος για τον εαυτό σου και για όσους αγαπάς. Ο Κόπολα έγραφε το σενάριο σε μια περίοδο κατά την οποία οι ΗΠΑ αναδείχθηκαν σε υπερδύναμη και ένιωθε ότι η χώρα δικαιολογούσε όλο και περισσότερο τη χρήση οποιουδήποτε μέσου για να διαμορφώσει τα παγκόσμια γεγονότα προς όφελός της.
Η πρώτη ταινία τελειώνει με μια ζοφερή νότα με ένα πλάνο της πόρτας που κλείνει πάνω στην Κέι, καθώς ο Μάικλ, ο οποίος μόλις είπε ψέματα στη γυναίκα του για τις δολοφονικές του πράξεις, στέφεται νέος Δον.
Με στόχο να φτάσουν τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα ακόμα και στην πιο απομακρυσμένη περιοχή του Αιγαίου πελάγους, η Κωτσόβολος ταξιδεύει με την Ομάδα Αιγαίου, κάνοντας REACT για έναν Καλύτερο Κόσμο.
