Νίκος Δήμου: Κυκλοφόρησε το νέο του βιβλίο «Η αντίσταση στον Δαρβίνο και άλλα 13 ετερόδοξα κείμενα»

Γιατί, ενώ ο Δαρβίνος έκανε τη μεγαλύτερη επιστημονική ανακάλυψη του 19ου αιώνα, εξακολουθεί στις μέρες μας να μένει εκτός ύλης στα σχολεία της Ελλάδας και άλλων χωρών; Ποιες είναι οι είκοσι διαχρονικές αλήθειες για τη φενάκη του εγχώριου λαϊκισμού; Γιατί οφείλουμε την ταυτότητά μας ως Νεοέλληνες στους Γερμανούς; Ποια είναι τα 11 φιλοσοφικά ερωτήματα για τα οποία μάλλον ποτέ δε θα έχουμε απάντηση; Ποιοι ήταν οι άγνωστοι ήρωες της ειρήνης, που έχτισαν τη χώρα μετά την Eπανάσταση; Πόσο δύσκολο είναι να μετουσιωθεί σε λογοτεχνία το θαύμα του έρωτα; Πώς αντιδρά ο λογικός άνθρωπος απέναντι στην εκκωφαντική σιωπή του Θεού; Στερείται νοήματος η έννοια της «ελεύθερης βούλησης»; Ανήκει ουσιαστικά η Ελλάδα στη Δύση; Ποια η σχέση της μουσικής με την ποίηση και πώς δικαιώνει την ίδια τη ζωή; Γιατί παραπονιέται για τη δύσκολη ζωή του ως συζύγου ιατρού ο συγγραφέας; Πώς δύο «Έλληνες Βούδες» συναντήθηκαν μετά από δεκαετίες με νονό τον Νίτσε; Είναι η ψυχή και το σώμα δύο όψεις της ίδιας πραγματικότητας;

Τα παραπάνω περίπλοκα ερωτήματα διατυπώνει ο Νίκος Δήμου στα 14 κείμενα του νέου του βιβλίου με τίτλο «Η αντίσταση στον Δαρβίνο και άλλα 13 ετερόδοξα κείμενα»
που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Πατάκη».

Η φιλόλογος Όλγα Αυγουστάτου, σημειώνει σχετικά με την καινούργια αυτή συγγραφική δουλειά του σημαντικού συγγραφέα: «Εξήντα χρόνια διαρκούς και επίμονης παρουσίας στη δημόσια πνευματική σφαίρα, σε όλα τα είδη του γραπτού λόγου, αλλά και στη φωτογραφία και στη διαφήμιση, έχουν κάνει τον μοναχικό πολυπράγμονα Νίκο Δήμου ένα πρόσωπο γνωστό, ακόμη και σε αυτούς που δεν έχουν διαβάσει ούτε καν τη «Δυστυχία να είσαι Έλληνας». Με το νέο του βιβλίο, «Η αντίσταση στον Δαρβίνο και άλλα 13 ετερόδοξα κείμενα», ο Νίκος Δήμου επανέρχεται με τον γνωστό στοχαστικό τρόπο στις θεματικές που τον έχουν απασχολήσει σε όλη τη διάρκεια της πνευματικής του πορείας.

«Ο λαϊκισμός είναι το τέλος κάθε σκέψης. Γι’ αυτό ο ορθολογισμός είναι όχι απλώς απαραίτητος στην εποχή μας – είναι κυριολεκτικά σωτήριος» είχε πει ο ίδιος σε συνέντευξή του στην Presspublica, με αφορμή το Μικρό Εγχειρίδιο Ορθολογισμού. Ο ορθολογισμός, λοιπόν, η διαρκής διερώτηση που μας προφυλάσσει από δόγματα και μεταφυσικές αλήθειες είναι ένα θεμέλιο της σκέψης του και διατρέχει όλα τα κείμενα της πρόσφατης συλλογής. Αποκαλώντας τον ορθολογισμό του ετεροδοξία ο Δήμου κλείνει το μάτι σε όσους από τους αναγνώστες του αισθάνονται ότι ο ορθολογισμός τους τίθεται διαρκώς υπό αμφισβήτηση στην ελληνική πραγματικότητα, αν όχι ανοιχτά τουλάχιστον υπόρρητα. Για τη δυσπιστία και τον σκεπτικισμό απέναντι στην εξελικτική θεωρία καθώς και για τον παραγκωνισμό της από τη βασική εκπαίδευση δίνει μια φράση πολύ ανθρώπινη και οξυδερκή: «η αντίδραση στην ορφάνια (εννοεί την αποστέρηση του μεταφυσικού νοήματος) ήταν υπαρξιακή – η αντίδραση στην κατάταξή μας μεταξύ των πρωτευόντων θηλαστικών ήταν σχεδόν ρατσιστική». Με τη φράση αυτή ο Δήμου μας παρουσιάζει ένα άλλο θεμέλιο της σκέψης του και της στάσης του, που είναι ο ανθρωπισμός, η βαθιά κατανόηση της ανάγκης των ανθρώπων για αναζήτηση νοήματος στη ζωή. Ο Δήμου κατανοεί τα ανθρώπινα και, παρά την επιμονή του στην ορθολογική στάση απέναντι στη ζωή, αντιλαμβάνεται πόσο οι άνθρωποι σήμερα και πάντα έχουν ανάγκη από ιδέες-στηρίγματα.

Με οδηγητικό νήμα τον ανθρωπισμό φέρνει τον αναγνώστη του μπροστά σε μια άλλη δύσκολη θεματική, που είναι η αστική ζωή και οι αξίες της, η επιχειρηματικότητα και δημιουργικότητα που την κινεί. Ο Δήμου φωτίζει την επιχειρηματικότητα, πέραν των προφανών και από μια άλλη, οπτική, αυτήν της αγάπης για τον «άλλον», της προσέγγισης και της γνωριμίας με τον άλλον ή το άλλο, ακόμη και αν αυτός ή αυτό θεωρείται εχθρικό, για να πει ότι «το εμπόριο ενώνει πιο πολύ και από τις διακηρύξεις». Ονομάζει τους επιχειρηματίες «ήρωες της ειρήνης, όχι μόνο γιατί τα έργα τους είναι ειρηνικά, αλλά γιατί […] συμβάλλουν στη διατήρηση της ειρήνης και της προσέγγισης των λαών». Ο Δήμου δεν είναι αφελής και δεν παραγνωρίζει τις αρνητικές πλευρές ούτε τις σκοτεινές διαδρομές του χρήματος, τονίζει όμως την πλευρά εκείνη της επιχειρηματικότητας που χτίζει δρόμους σύνδεσης με τον «άλλον» της οικονομίας, που φέρνει κοντά πολιτισμούς και ιδέες και κυρίως ανθρώπους, χωρίς ρατσιστικές ή εθνικιστικές προκαταλήψεις.

Στο ίδιο πνεύμα του ορθολογισμού εκφράζει για πολλοστή φορά τον προβληματισμό του για το κατά πόσον είμαστε μια δυτική κοινωνία, για να αποφανθεί ότι «μάλλον δεν είμαστε ακόμα Δύση» και να στηρίξει την άποψή του με το επιχείρημα ότι σε κάθε σύγκρουση της Δύσης με εξωτερικούς αντιπάλους οι Έλληνες πήραμε το μέρος του «εχθρού». Αυτό είναι ίσως το μόνο σημείο που μπορεί να πούμε ότι ο Δήμου, για να τονίσει τις αξίες του ορθολογισμού, της ανεκτικότητας, της ατομικότητας και της δημοκρατίας απλουστεύει το ερμηνευτικό του σχήμα βλέποντας μια καθαρή αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης χρησιμοποιώντας «την έννοια της ταυτότητας ως ερμηνευτικού κλειδιού και μάλιστα της ταυτότητας ως κάτι παγιωμένο σχηματισμένο και μετωπικά αντιπαρατιθέμενο σε μια ετερότητα εξίσου στέρεη», όπως το θέτει ο Γιάννης Βούλγαρης στο βιβλίο που αποπειράται να διερευνήσει τη σχέση της Ελλάδας με τη νεωτερικότητα.

Τολμηρός διανοούμενος που δεν διστάζει να θέτει δύσκολα ερωτήματα, όπως είναι το ερώτημα που θέτει στο κείμενό του με τίτλο «Η ενάτη», αν «σε καιρούς σκοτεινούς, δύσκολους, άγριους επιτρέπεται να μιλάμε για τέχνη και που φέρνει στο μυαλό μας τη γνωστή ρήση του Τ. Αντόρνο, ότι δεν μπορεί να υπάρξει ποίηση μετά το Άουσβιτς. Για να δώσει ο ίδιος στο τέλος του κειμένου, την καταφατική απάντηση «ότι η Ενάτη δικαίωσε (για λίγο) τη ζωή».
Ο Δήμου δεν ξεχνάει ποτέ ότι το χιούμορ και η ειρωνεία είναι βασικό στοιχείο στην τέχνη της επικοινωνίας, μια τέχνη που γνωρίζει πολύ καλά, πολύ πριν βρεθούμε όλοι δικτυωμένοι και σε διαρκή επικοινωνία με γνωστούς και αγνώστους. Παρόλο που δεν κυριαρχεί στα συγκεκριμένα κείμενα του βιβλίου, ο Δήμου το επιστρατεύει, όταν έχει να καταπιαστεί με δύσκολα φιλοσοφικά ερωτήματα, εκεί που φαίνεται και η στέρεη παιδεία του. Στο κείμενο για την ελευθερία της βούλησης και τη δυσκολία της απόδειξης της υπάρξής της μας κάνει δώρο την ιστορία με τον γάιδαρο του μεσαιωνικού φιλόσοφου Μπουριντάν που «πέθανε της πείνας ανάμεσα σε δύο ίδια δεμάτια χόρτου, που αποτελούσαν ακριβώς ίσα κίνητρα απόφασης». Μακριά από τα γραπτά του Δήμου η σοβαροφάνεια και η εσκεμμένα δυσνόητη γλώσσα που απομακρύνουν τον λιγότερο μυημένο από την ανάγνωση «σοβαρών» κειμένων, ο Νίκος Δήμου από πάντα και τώρα κάνει το δύσκολο εύκολο χωρίς να το εκλαϊκεύει τόσο που να γίνεται απλοϊκό. Πολυσχιδής, πολύτροπος, πολυπράγμων αλλά κυρίως και πάνω από όλα βαθιά ανθρωπιστής. Ένας επίμονος δάσκαλος χωρίς διδακτισμό.

Κλείνοντας παραθέτω μια φράση του πρόσφατα και πρόωρα χαμένου μοναχικού επίσης διανοούμενου, του Δημήτρη Φύσσα, για τον Δήμου και το έργο του: «Έργο στοχασμού, και αυτοσαρκασμού μαζί, από ένα ελεύθερο πνεύμα που ψάχνει να βρει και/ή να διαμορφώσει άλλα ελεύθερα πνεύματα».