Πομπηία, η μυστική κιβωτός της αρχαίας Ελλάδας - Tα αριστουργήματα που βρέθηκαν στο μαύρο δωμάτιο

Σε μια εντυπωσιακή κατάμαυρη αίθουσα, η Ωραία Ελένη φιγουράρει σε μια γωνιά ως μοιραία πρωταγωνίστρια που προσπαθεί να κλέψει την προσοχή του Πάρη, ενώ σε μια άλλη ο θεός Απόλλωνας, ακουμπισμένος πάνω στη λύρα του, αποπειράται να αποπλανήσει την ιέρεια Κασσάνδρα. Σύμφωνα με τον μύθο, η απόρριψη του θεού από τη μοιραία γυναίκα με τις μαγικές ικανότητες είναι που έκανε να αγνοηθούν οι προφητείες της και έτσι όλοι, θνητοί και θεοί, να ζήσουν την τραγωδία του Τρωικού Πολέμου.

Πρόκειται για τοιχογραφίες με πολλαπλά μηνύματα για τότε αλλά και για σήμερα, οι οποίες αποκαλύφθηκαν σε μία ακόμα οικία στην Πομπηία, λίγες μέρες προτού, λίγο πιο πέρα, στο διπλανό σχεδόν χωριό Ερκουλάνεουμ, που καλύφθηκε και αυτό από τις στάχτες που σκέπασαν την περιοχή κατά έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ. Χ, καταφέρουν να διαβάσουν τους πολύτιμους παπύρους, οι οποίοι αποκάλυπταν ακριβή στοιχεία γύρω από τη ζωή και την τελευτή του Πλάτωνα.

Ανακαλύψεις

Πρόκειται για σχεδόν ταυτόχρονες και άκρως σημαντικές ανακαλύψεις που φέρνουν στο φως νέα στοιχεία για το πώς ακριβώς ζούσαν, τι πίστευαν και πρέσβευαν οι Αρχαίοι Ελληνες σε μυθολογικό και ιστορικό επίπεδο, που στην καθημερινή τους ζωή και πρακτική γίνονταν ένα. Πολλά στοιχεία των μύθων για τις αρχαιοελληνικές θεότητες που επενέβαιναν με διαφορετικούς τρόπους στην καθημερινότητα σχετίζονταν με πραγματικά γεγονότα και την ιστορική πραγματικότητα, καθώς έφεραν σημαντικά μηνύματα, κάτι που επιβεβαιώνουν οι διαφορετικές τοιχογραφίες στην Πομπηία.

Σε συνδυασμό με τους παπύρους που διατηρούσαν σε ειδικά διαμορφωμένες βίλες κατά την ελληνιστική περίοδο, είναι σίγουρο ότι οι Ρωμαίοι παρέμεναν οι κατεξοχήν προασπιστές και θεματοφύλακες του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Η Πομπηία είναι ένας υστεροελληνιστικός κόσμος, όπως είπε χαρακτηριστικά σε εκπομπή της ΕΡΤ η επίτιμη έφορος Αρχαιοτήτων Αγγελική Κοτταρίδη, επισημαίνοντας σχετικά με τις πρόσφατες ανακαλύψεις πως «η Πομπηία μας δίνει μια καταπληκτική εικόνα για το πώς ήταν η ζωή στην αρχαιότητα, με τις τοιχογραφίες και τα σπίτια που “σκότωσε” ο Βεζούβιος, που οι αρχαιολόγοι τα βρίσκουν σε πολύ καλή κατάσταση, να εντυπωσιάζουν».

Η αναφορά της στην απόλυτη καταστροφή που προκάλεσε η έκρηξη του Βεζούβιου το καλοκαίρι του 79 μ.Χ. δεν είναι τυχαία, αφού από κάτω θάφτηκαν αμέτρητα στοιχεία για το πώς ζούσαν οι Ρωμαίοι, για τις πεποιθήσεις τους και τον τρόπο που οργάνωναν αυτές τις περίφημες ελληνιστικές πόλεις όχι μονο στην Πομπηία, αλλά και στην Αλεξάνδρεια και σε όλα τα μέρη της Ανατολής όπου αναπτύχθηκαν.

Σύμφωνα με την κυρία Κοτταρίδη, «οι Ρωμαίοι κατελήφθησαν οι ίδιοι από τον ελληνικό πολιτισμό κι αυτό που ακολούθησε είναι η συνέχεια του ελληνιστικού πολιτισμού για μερικούς αιώνες. Τα ελληνικά ήταν η lingua franca, η γλώσσα των λογίων στην Ανατολή, δηλαδή από την Ιταλία και ανατολικά. Ποτέ δεν κυριάρχησαν τα λατινικά, σκαιωδώς υπήρχαν, εκεί υπάρχουν μόνο τα ελληνικά».

Με άλλα λόγια, αυτό που συνέβη στο πανέμορφο ιταλικό θέρετρο και στα παραπλήσια χωριά, μαζί με τις παραθαλάσσιες παροικίες, ήταν ταυτόχρονα μια καταστροφή και ένα θαύμα. Ενα σύννεφο από στάχτη και μια καταιγίδα από ηφαιστειακή σκόνη και ελαφρόπετρα κάλυψαν σαν χαλί όλη την πόλη της Πομπηίας δημιουργώντας μια τεράστια επίχωση που ουσιαστικά λειτούργησε ως προστατευτικός μανδύας για όλα τα μυστικά που κρύβονταν από κάτω.

Ανθρωποι αποτεφρώθηκαν ακόμα και σε πιο προσωπικές στιγμές ή σε απόγνωση, σπίτια καλύφθηκαν από στάχτη μαζί με όλο τον οικιακό εξοπλισμό τους -πρόσφατα αποκαλύφθηκε στην Πομπηία ένα ολόκληρο ταχυφαγείο!-, όπως και βίλες μαζί με τους θησαυρούς τους. Απειρα βιβλία έχουν συνταχθεί γύρω από τα γραπτά μνημεία της Πομπηίας, ενώ ένα κομμάτι της αρχαίας ελληνικής γραμματείας θα παρέμενε άγνωστο αν δεν βρίσκονταν οι πολύτιμοι πάπυροι όπως αυτοί στη βίλα του Ερκολάνεουμ, της πόλης που, σύμφωνα με τον θρύλο, ίδρυσε ο θεός Ηρακλής και γειτονεύει με την Πομπηία.

Είναι γνωστό ότι οι Ρωμαίοι λάτρευαν τις αρχαιοελληνικές θεότητες και ειδικά τον Ηρακλή, ο οποίος συμβόλιζε τη ρώμη και ήταν άμεσα συνδεδεμένος με την τεράστια αυτοκρατορία, ενώ Απόλλωνας ήταν επίσης προστάτης πολλών πόλεων κι αυτός που έδινε τη γνώση και το φως. Πρόκειται για μια άμεση σχέση θεών και ανθρώπων και δύο πολιτισμών, του αρχαιοελληνικού και του ρωμαϊκού, ο οποίος έπαιξε μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση του ελληνιστικού κόσμου.

Το ψηφιδωτό του Μεγαλέξανδρου

Ως εκ τούτου είναι ανεξάντλητοι οι θησαυροί που έχουν έρθει στο φως από τότε που πρωτοαποκαλύφθηκε ένα τμήμα της Πομπηίας, το 1592, μέχρι σήμερα, οι οποίοι δείχνουν με σαφήνεια την τεράστια σημασία της ελληνικής αρχαιότητας στη συνείδηση των Ρωμαίων. Το πλέον εντυπωσιακό έργο που αποκαλύφθηκε στην Πομπηία είναι το τεράστιο ψηφιδωτό των ελληνιστικών χρόνων του 150-100 π.Χ. που απεικονίζει τον έφιππο Μέγα Αλέξανδρο πάνω στον Βουκεφάλα να πολεμάει τον Δαρείο, μια σκηνή που φανερώνει και τον τεράστιο θαυμασμό που έκρυβαν οι Ρωμαίοι για την αυτοκρατορία που είχε στήσει ο μεγάλος Μακεδόνας στα βάθη της Ανατολής.

Υπάρχει μάλιστα η εκδοχή το πανέμορφο αυτό έργο να φτιάχτηκε στην Ελλάδα και να μεταφέρθηκε στην πορεία στην Ιταλία. Το εν λόγω ψηφιδωτό, που άλλοτε κοσμούσε την ιδιωτική βίλα κάποιου ανώνυμου εύπορου της πόλης της Πομπηίας, σήμερα φιλοξενείται στο Μουσείο της Νάπολης, όπου μεταφέρθηκε στα μέσα του 19ου αιώνα για να προστατευτεί. Μάλιστα πριν από δέκα χρόνια, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, οι επιστήμονες κατάφεραν να αναλύσουν αυτό το περίτεχνο έργο με τις τοποθετημένες ανά τόξα ενάμισι εκατομμύριο έγχρωμες ψηφίδες (!) και να προχωρήσουν στην αποκατάσταση των κομματιών που έλειπαν καθώς και στην επαναφορά των αρχικών χρωμάτων.

Οι πληροφορίες που αντλούμε από αυτό, όπως και από αντίστοιχα έργα που κοσμούν τις οικίες της Πομπηίας είναι, μεταξύ άλλων, ότι ο Αλέξανδρος, ο αναμφίβολος νικητής κατά των Περσών, όχι μόνο εξαναγκάζει τον Δαρείο να διατάξει τους στρατιώτες του να τραπούν σε φυγή, αλλά και ότι στο πεδίο της μάχης πρωταγωνιστούσε ο αδελφός του Δαρείου, Οξυάρτης, ο οποίος θυσιάστηκε για να σώσει τον βασιλιά.

Ενδεικτικό του ότι ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν ένας αδιαμφισβήτητος βασιλιάς είναι το γεγονός ότι πάνω στην πανοπλία του κυριαρχεί η μορφή της γοργόνας-μέδουσας για να πετρώνει τους αντιπάλους του, ένα σύμβολο που κοσμούσε το στέρνο αποκλειστικά σημαινόντων ανθρώπων (την είχαμε δει και στη στολή του Αγαμέμνονα σε απόσπασμα της «Ιλιάδας»).

Ελληνική μυθολογία

Εξίσου ξεχωριστές όμως είναι και οι τοιχογραφίες με θέματα παρμένα από την ελληνική μυθολογία, όπως αυτές που αφορούν στον πόλεμο της Τροίας και κοσμούσαν τους ψηλούς τοίχους της εντυπωσιακής μαύρης αίθουσας των δεξιώσεων.

«Οι τοίχοι ήταν βαμμένοι μαύροι για να μη φαίνεται ο καπνός από τις λάμπες πετρελαίου στους τοίχους. Οι άνθρωποι συναντιόντουσαν για να δειπνήσουν μετά το ηλιοβασίλεμα - το τρεμάμενο φως των λαμπτήρων είχε ως αποτέλεσμα να φαίνεται ότι οι εικόνες κινούνται, ειδικά έπειτα από μερικά ποτήρια κρασιού», επεσήμανε με τον δικό του ποιητικό τρόπο ο Γκάμπριελ Tσούχτριγκελ, διευθυντής του Αρχαιολογικού Πάρκου της Πομπηίας.

Όσο για τη θεματική τους, υποστηρίζει ότι «τα μυθολογικά ζευγάρια έδιναν αφορμές για συζητήσεις σχετικά με το παρελθόν και τη ζωή, τη σχέση μεταξύ του ατόμου και της μοίρας: την Κασσάνδρα που μπορεί να δει το μέλλον αλλά κανείς δεν την πιστεύει, τον Απόλλωνα που τάσσεται στο πλευρό των Τρώων κατά των Ελλήνων εισβολέων αλλά ως θεός δεν μπορεί να εξασφαλίσει τη νίκη, την Ελένη και τον Πάρη που παρά την πολιτικά μη ορθή ερωτική τους σχέση είναι η αιτία του πολέμου ή ίσως απλώς ένα πρόσχημα».

Οι εντυπωσιακές αυτές τοιχογραφίες θα παραμείνουν στη θέση τους με κάποιο προσωρινό στέγαστρο να τις προστατεύει από τα καιρικά φαινόμενα καθώς δεν μπορούν να μετακινηθούν, οπότε ενισχύονται με κόλλα γύψου στους τοίχους για να μην πέσουν. «Εχουμε πάθος και βαθιά αγάπη γι’ αυτό που κάνουμε, γιατί αυτό που αποκαλύπτουμε και προστατεύουμε είναι για τη χαρά και των γενεών που έρχονται μετά από εμάς», δήλωσε η επικεφαλής συντηρήτρια Ρομπέρτα Πρίσκο, επιβεβαιώνοντας το ωραίο έργο που γίνεται τα τελευταία χρόνια στην περιοχή με πλήθος ανακαλύψεων.

Πριν από λίγο καιρό είχε επίσης αποκαλυφθεί άλλη μια πανέμορφη νωπογραφία από τη γνωστή Οικία της Λήδας με πρωταγωνιστές δύο φυγάδες στη θάλασσα της Αρχαίας Ελλάδας. Ο λόγος για το γνωστό δίδυμο Φρίξος και Ελλη, που το έσκασαν πάνω στο χρυσόμαλλο κριάρι για να γλιτώσουν από τη μητριά τους την Ινώ, με τον Φρίξο παρακολουθεί την πτώση της αδελφής του στη θάλασσα που πήρε το όνομά της (Ελλήσποντος).

81 καρβέλια

Οι υπόλοιπες τοιχογραφίες που βρέθηκαν απεικονίζουν νεκρές φύσεις και πορτρέτα γυναικών, ενώ οι συνεχιζόμενες εργασίες αναμένεται σύντομα να αποκαλύψουν κι άλλους θησαυρούς. Λίγο καιρό πριν είχε βρεθεί, για παράδειγμα, ένας φούρνος με άθικτα 81 καρβέλια ψωμιού (!) τα οποία είχε αφήσει πίσω του ο απελπισμένος φούρναρης που έτρεξε να σωθεί από τη μανία του ηφαιστείου. Δεν είναι ένα αμελητέο εύρημα καθώς αυτά τα απανθρακωμένα καρβέλια αποκαλύπτουν πολλά για την κουλτούρα του άρτου στην ελληνιστική και αρχαία εποχή, αλλά και τις συνήθειες και τα έθιμα που επικρατούσαν τότε.

Οι πάπυροι του Ερκουλάνεουμ

Η πιο πλούσια και ξακουστή από τις πόλεις πέριξ της Πομπηίας, στην ευρύτερη περιοχή της Καμπανίας, ήταν, εκτός από την ομώνυμη πόλη με τους 10.000 κατοίκους, το Ερκουλάνεουμ, που πήρε το όνομά του από τον Ηρακλή (Hercules), σε μια σαφή ένδειξη της ελληνικότητάς της. Στις ανασκαφές κατά τον 18ο αιώνα βρέθηκαν σε περίοπτο μέρος της πόλης άπειροι πάπυροι, των οποίων όμως η πλήρης εκτύλιξη, λόγω της ελλιπούς τότε γνώσης, δεν ήταν δυνατή.

Χάρη όμως σε έναν λόγιο της εποχής, τον Αντόνιο Πιάτζιο, κρίθηκε απαραίτητη η προστασία τους και κατόπιν αιτήματος του Καρόλου του Γ’ εστάλησαν από τη Βιβλιοθήκη του Βατικανού στο Παρίσι για να εκτυλιχθούν και να διαβαστούν: η ταλαιπωρία και οι ανεπαρκείς μέθοδοι, ωστόσο, είχαν ως αποτέλεσμα να καταστραφούν πολύ περισσότεροι απ’ όσους βρέθηκαν.

Ανάμεσα στους 1.814 παπύρους έχουν βρεθεί και σημαντικκά συγγράματα, όπως το διάσημο διδακτικό ποίημα «Περί Φύσεως των Πραγμάτων» του Λουκρήτιου, που λέγεται πως είναι το έργο που διαμόρφωσε την Αναγέννηση στην Ιταλία, καθώς και κείμενα για τη νίκη του Οκταβιανού Αύγουστου επί του Μάρκου Αντώνιου και άλλα για τα έργα και τις ημέρες του Πλάτωνα.

Κατά την παρουσίαση των ευρημάτων της έρευνας στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Νάπολης, ο καθηγητής Γκρατσιάνο Ρανόκια, του Πανεπιστημίου της Πίζας, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για την εργασία της αποκρυπτογράφησης του παπύρου, έκανε λόγο για μια «σπουδαία εξέλιξη που μας βοηθά να έχουμε μια βαθύτερη κατανόηση της Αρχαίας Ιστορίας.

Χάρη στις πιο προηγμένες απεικονιστικές διαγνωστικές τεχνικές, έχουμε επιτέλους τη δυνατότητα να διαβάσουμε και να αποκρυπτογραφήσουμε νέα αποσπάσματα κειμένων που στο παρελθόν θεωρούσαμε απρόσιτα», είπε χαρακτηριστικά ο επιστήμονας. Το κείμενο μας αποκαλύπτει σημαντικά στοιχεία όχι μόνο για τον τρόπο που πέθανε ο Πλάτων και για το ακριβές σημείο ταφής του, αλλά και για το πότε φέρεται να πουλήθηκε ως σκλάβος.

«Μέχρι σήμερα πιστευόταν ότι ο Πλάτωνας πουλήθηκε ως σκλάβος το 387 π.Χ. κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Σικελία, στην αυλή του Διονυσίου Α’ των Συρακουσών», δήλωσε ο Ρανόκια, ενώ τώρα φαίνεται ότι αυτό είχε γίνει ήδη το 404 π.Χ, στο τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου. Επίσης, φαίνεται ότι δεν πέθανε διαβάζοντας ή γράφοντας όπως πιστεύαμε, σύμφωνα με άλλες πηγές, αλλά ακούγοντας μουσική και συγκεκριμένα μια σκλάβα από τη Θράκη που έπαιζε φλάουτο.

Οι πάπυροι

Οπως τόνισε χαρακτηριστικά ο καθηγητής, «για πρώτη φορά μπορέσαμε να διαβάσουμε ακολουθίες κρυμμένων γραμμάτων από παπύρους που ήταν τυλιγμένοι σε πολλαπλά στρώματα και είχαν κολλήσει ο ένας πάνω στον άλλον με την πάροδο των αιώνων μέσω μιας διαδικασίας ξετυλίγματος με χρήση μηχανικής τεχνικής».

Σύμφωνα με τον Ρανόκια, η ικανότητα των επιστημόνων να εντοπίζουν αυτά τα στρώματα και να τα επανατοποθετούν εικονικά στην αρχική τους θέση, διαβάζοντας ουσιαστικά το κείμενο, συνιστά μια σημαντική πρόοδο που μπορεί να οδηγήσει μελλοντικά στην ανάκτηση πολύ μεγάλου όγκου πληροφοριών αναφορικά με τη ζωή στην Αρχαία Ελλάδα. Η Πομπηία εξακολουθεί να κρύβει ανήκουστους θησαυρούς, οι οποίοι μπορεί να αλλάξουν πολλά ασφαλή ή επισφαλή συμπεράσματα για την Ιστορία στο μέλλον.

Ειδήσεις σήμερα

Θρίλερ χωρίς τέλος στη Ράφα: Το Ισραήλ εντείνει την πίεση στη Χαμάς με βομβαρδισμούς και κατάληψη της συνοριακής διέλευσης

Μητέρα δύο παιδιών η 48χρονη που έκανε βουτιά θανάτου στο λιμάνι της Πάτρας - «Καλό ταξίδι αδερφούλα μου»

Σε σταθερή κατάσταση ο 14χρονος που ακρωτηριάστηκε στην Κρήτη