«Περβόλα», ένα υπαίθριο διαχρονικό μουσείο στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου

Ένα υπαίθριο διαχρονικό μουσείο διαμορφώνεται στην καρδιά της Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου, στο πλαίσιο του έργου της ανάδειξης και διαμόρφωσης του αρχαιολογικού χώρου της «Περβόλας», που περιβάλλει τα αρχαία νεώρια και τους μεσαιωνικούς κήπους του Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου.

Η ολοκλήρωση της μουσειολογικής μελέτης για την ενοποίηση των χώρων -επί της οποίας γνωμοδότησε ομόφωνα θετικά το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο- σηματοδοτεί την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης του έργου και την έναρξη της δεύτερης φάσης, συνολικού προϋπολογισμού 4.500.000 ευρώ, που υλοποιεί το Υπουργείο Πολιτισμού, δια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου, με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Όπως δήλωσε η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, «Η “Περβόλα” αποτελεί έναν πολύ σημαντικό αρχαιολογικό χώρο, σε άμεση επαφή με τους κήπους του Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου, ο οποίος διασώζει αρχαιολογικά κατάλοιπα χιλιετιών. Μέχρι σήμερα, ο χώρος παρέμεινε μη αναδεδειγμένος και μη επισκέψιμος. Είναι το μοναδικό μνημείο στο οποίο γίνεται ορατό το αρχαίο ρυμοτομικό της πόλης της Ρόδου και το οποίο διασώζει, σε μεγάλο βαθμό, το οικοδομικό υλικό του. Πρόκειται για τα κατάλοιπα των αρχαίων νεωρίων και της πομπικής οδού με το μνημειώδες Τετράπυλο.

Η ανάδειξη αυτού του μνημειακού συνόλου και η λειτουργική του σύνδεση με τους κήπους του Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου, που εκτείνονται σε διαφορετικά πλατώματα, δημιουργώντας ένα υπαίθριο διαχρονικό μουσείο, έκτασης περίπου 18 στρεμμάτων, αποτελεί έναν οραματικό στόχο του Υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο υλοποιούμε στη βάση ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού για την ανάδειξη της Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου. Σε αυτοψία μας, το 2021, εξετάσαμε το πλαίσιο διαμόρφωσης και ανάδειξης του συγκεκριμένου αρχαιολογικού χώρου και προχωρήσαμε στην εκπόνηση ολοκληρωμένου Στρατηγικού Σχεδίου. Βάσει του συγκεκριμένου εγκεκριμένου Σχεδίου εκπονούνται όλες οι απαραίτητες, μελέτες ώστε ο αρχαιολογικός χώρος της “Περβόλας”, ενταγμένος στη ζώνη της UNESCO, και τα αρχαία οικοδομικά κατάλοιπα των νεωρίων να συνδεθούν με τους μεσαιωνικούς κήπους του Καστέλλου, δημιουργώντας έναν ενιαίο διαχρονικό ιστορικό μνημειακό πυρήνα στη Μεσαιωνική Πόλη.

Σταθερή στόχευσή μας είναι η περαιτέρω προστασία και αξιοποίηση της πολιτιστικής της κληρονομιάς και η ανάδειξή της στην ιστορική της διαχρονία. Το έργο, μέσα από ήπιες επεμβάσεις αναδεικνύει την αρχαιολογική και ιστορική σημασία του χώρου, προστατεύει τα επιμέρους μνημεία και ενισχύει την αναγνωσιμότητά του. Η προσβασιμότητα βελτιώνεται με τη σύνδεση των διαφόρων επιπέδων, δημιουργώντας έναν νέο διαχρονικό αρχαιολογικό προορισμό περιήγησης, περιπάτου και αναψυχής, με τοπικό και υπερτοπικό χαρακτήρα».
Ο αρχαιολογικός χώρος της «Περβόλας» εκτείνεται στο βόρειο τμήμα της τειχισμένης Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου, που ορίζεται από την οδό των Ιπποτών και τις μεσαιωνικές οχυρώσεις -μεταξύ του Πύργου του Αγίου Πέτρου και της νεότερης πύλης της Ελευθερίας- και σε άμεση επαφή με τους μεσαιωνικούς κήπους του Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου. Η μουσειολογική μελέτη προβλέπει την οργάνωση έκθεσης στο χώρο των αρχαίων νεωρίων και των μεσαιωνικών κήπων του Παλατιού του Μεγάλου Μαγίστρου και τη δημιουργία υπαίθριας Γλυπτοθήκης στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου.

Στόχος είναι η συντήρηση, διαμόρφωση και ανάδειξη ενός ευρύτερου διαχρονικού αρχαιολογικού χώρου και η σύνδεση σημαντικών μνημείων μεταξύ τους μέσα από μια τεκμηριωμένη διδακτική διαδρομή αναψυχής. Κεντρική θέση στη διαδρομή περιήγησης, στις δευτερεύουσες διαδρομές και στη διαδρομή για επισκέπτες με κινητικά προβλήματα, καθώς ο χώρος κατά το μεγαλύτερο μέρος του γίνεται προσβάσιμος σε άτομα με αναπηρία, έχουν οι προτεινόμενες στάσεις σε διαφορετικά επίπεδα: Μεσαιωνικές οχυρώσεις, Ναός του Αγίου Δημητρίου του Piossasco, Υπαίθρια Γλυπτοθήκη, Αρχαία Νεώρια -του «Μικρού Λιμένος», του Πολεμικού λιμένος της Αρχαίας Ρόδου (σημερινό Μανδράκι), ενός από τους πέντε λιμένες που διέθετε η πόλη- Τετράπυλο. Όλα τα επίπεδα συνδέονται με κλίμακες, ράμπες και δύο αναβατόρια. Προβλέπεται, επίσης, εγκατάσταση εξυπηρέτησης και ενημέρωσης των επισκεπτών στην είσοδο, στην πλατεία Σύμης. Σε επιλεγμένα σημεία τοποθετούνται υπαίθρια καθιστικά. Προβλέπεται η παραγωγή ενημερωτικού, εποπτικού υλικού, και σε γραφή Braille, και η παραγωγή ενημερωτικών πινακίδων. Προτείνεται ο σχεδιασμός και η κατασκευή στεγάστρων στα οποία θα εκτίθενται ευπαθή και άλλα σημαντικά ευρήματα.

Η περιήγηση καλύπτει έκταση 18 στρεμμάτων περίπου και αναπτύσσεται σε πέντε διακριτά πλατώματα. Ξεκινά από το επίπεδο των αρχαιολογικών καταλοίπων των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων -αρχαία νεώρια του πολεμικού λιμένος της Αρχαίας Ρόδου και του συγκροτήματος του ρωμαϊκού Τετραπύλου με τις διασταυρούμενες οδούς- και καταλήγει στους «Κήπους του Κυβερνήτη», στην υψηλότερη στάθμη, όπως ήταν κατά την ανοικοδόμηση του μνημείου. Εκεί θα εκτεθούν τα γλυπτά των μεσαιωνικών χρόνων. Στο χαμηλότερο επίπεδο του αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται, το Ιπποτικό Νοσοκομείο. Προτείνεται η μερική αποκατάσταση των αρχαίων κλιμάκων του Τετραπύλου με σκοπό την επαύξηση της αναγνωσιμότητάς του, και η κατασκευή νέας υπέργειας κλίμακας που θα οδηγεί και οριοθετεί την κίνηση των επισκεπτών στα ανώτερα πλατώματα προς το Παλάτι. Στον επισκέπτη θα δίνεται η δυνατότητα περνώντας εξωτερικά του Παλατιού να συνεχίζει την περιήγηση προς τα δυτικά και να καταλήγει στον Προμαχώνα, ο οποίος παραμένει σήμερα μη αναδεδειγμένος και μη προσβάσιμος στο κοινό. Στο δεύτερο και τρίτο επίπεδο κυριαρχούν τα αναστηλωμένα μεσαιωνικά ιστορικά κτήρια, όπως το Ιπποτικό Νομισματοκοπείο, με τον περιβάλλοντα χώρο τους.

Η ενοποίηση των αρχαίων, μεσαιωνικών και νεώτερων οικοδομικών καταλοίπων, μνημείων αλλά και κινητών μνημείων σε έναν αρχαιολογικό περίπατο περιλαμβάνει 17 στάσεις που αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες θεματικές ενότητες. Τα προς αξιοποίηση κινητά ευρήματα ανέρχονται στα 345 εκθέματα, μεμονωμένα ή σύνολα. Πρόκειται για λίθινα ευρήματα, στα οποία περιλαμβάνονται στήλες, επιτύμβιες και μη, σαρκοφάγοι και οστεοθήκες, περιρραντήρια, βάθρα, βωμοί, αρχιτεκτονικά μέλη, γλυπτά και άλλο υλικό που εμπίπτει στην κατηγορία του δημόσιου βίου και των ταφικών πρακτικών. Το αρχαιολογικό υλικό υποστηρίζει τις 11 από τις 17 θεματικές ενότητες. Το εν λόγω υλικό αποτελεί μικρό μόνο δείγμα, από το πολυάριθμο υλικό -περισσότερα από 12.000 ευρήματα- που έχουν συλλεχθεί τα τελευταία 80 έτη κατά τις ανασκαφικές έρευνες της Εφορείας Αρχαιοτήτων.

Ένα μέρος της “Περβόλας”, συγκεκριμένα οι “Κήποι του Κυβερνήτη” αποδίδονται στους Ροδίτες και στους χιλιάδες επισκέπτες του νησιού, την Τρίτη 4 Ιουνίου, από την Υπουργό Πολιτισμό Λίνα Μενδώνη.