Ισμαήλ Κανταρέ: Ο Αλβανός συγγραφέας που πολέμησε τον ολοκληρωτισμό με τις λέξεις

«Ο συγγραφέας είναι φυσικός εχθρός της δικτατορίας» συνήθιζε να δηλώνει με νόημα ο Ισμαήλ Κανταρέ, ο διασημότερος συγγραφέας που γέννησε η Αλβανία και έφυγε σήμερα από τη ζωή στα 88 του χρόνια. Και το παραπάνω σύνθημα το υπηρέτησε μέσα από τα έργα του η πλειοψηφία των οποίων αποτελεί μια δυνατή κραυγή ενάντια όχι μόνον στο κομμουνιστικό καθεστώς του Εμβέρ Χότζα αλλά και σε κάθε είδος και μορφή ολοκληρωτισμού που εκδηλώνεται ανά τον κόσμο.

Ο τιμημένος με βραβείο Booker για το σύνολο της προσφοράς του συγγραφέας, πίστευε, εξάλλου, ακράδαντα, ότι τα χαρακτηριστικά της τυραννίας, σε κάθε εποχή και σε κάθε τόπο, είναι πάνω κάτω κοινά και προέρχονται από τα ίδια ανθρώπινα λάθη: «Αν αρχίζαμε να ψάχνουμε για ομοιότητα μεταξύ των λαών, θα τη βρίσκαμε στα λάθη τους» έλεγε με νόημα.

Αυτά τα ανθρώπινα λάθη και αυτές τις τυραννικές συμπεριφορές επιχειρούσε να εντοπίσει και να στηλιτεύσει μέσα από τα έργα του, τα μυθιστορήματα, τα διηγήματα, τα δοκίμια, τα θεατρικά έργα και τα ποιήματά του και μάλιστα κάτω από τις αντίξοες συνθήκες του σκληρού καθεστώτος της χώρας του «μιας κομμουνιστικής κόλασης που είναι ασφυκτική και εχθρική προς της λογοτεχνία», όπως περιέγραφε, την οποία ο ίδιος ένιωθε πως είχε χρέος να χτυπήσει με οποιονδήποτε τρόπο μπορούσε. Και τη δύναμη για να το πράξει αυτό τήν αντλούσε μέσα από τη συγγραφή: «Η λογοτεχνία μου έδωσε όλα όσα έχω σήμερα, ήταν το νόημα της ζωής μου, μου έδωσε το κουράγιο να αντισταθώ, την ευτυχία, την ελπίδα να ξεπεράσω τα πάντα» είχε εξομολογηθεί πριν λίγους μήνες σε μια από τις τελευταίες του συνεντεύξεις.

Ο Ισμαήλ Κανταρέ πίστευε πως ο συγγραφέας γεννιέται δεν γίνεται. Ίσως γιατί ο ίδιος ήταν ακόμη παιδί όταν ξεκίνησε να γράφει. Είχε ανακαλύψει στη οικογενειακή βιβλιοθήκη τον «Μάκβεθ» του Σαίξπηρ ο οποίος έμελλε να γίνει ο πρώτος από τους μεγάλους του ήρωες. Οι σπουδές λοιπόν στο Ινστιτούτο Λογοτεχνίας «Γκόρκι» της Μόσχας, μετά την αποφοίτησή του από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου των Τιράνων, ήταν κάτι αναμενόμενο. Η πολιτική, ωστόσο, τον ανάγκασε να επιστρέψει άρον άρον από τη Ρωσία μετά την απόφαση του Χότζα να κόψει τους δεσμούς με την ΕΣΣΔ του Νικίτα Χρουστσόφ.

Η αποθέωση του Αισχύλου και οι ελληνο – αλβανικές σχέσεις
Η συγγραφική του δραστηριότητα θα ξεκινήσει με την επιστροφή του στην Αλβανία και το πεζογράφημα «Μια πόλη χωρίς διαφημίσεις» για να ακολουθήσει «Ο στρατηγός ενός νεκρού στρατού» βιβλίο με το οποίο καθιερώθηκε. Θα συνεχίσει γράφοντας μυθιστορήματα που συνδυάζουν αριστοτεχνικά τον ρεαλισμό με τη φαντασία, εμπνευσμένα, τα περισσότερα από αδυσώπητο κομμουνιστικό καθεστώς της πατρίδας του, τις αναχρονιστικές πτυχές της αλβανικής κοινωνίας, όπως για παράδειγμα το Κανούν, τους σκληρούς, άγραφους επί αιώνες, εθιμοτυπικούς κανόνες, που ρυθμίζουν κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής, από τις οικογενειακές και τις κοινωνικές σχέσεις μέχρι την οικιακή οικονομία, φιλοξενία και την ιδιοκτησία αλλά και την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως πρότυπο αντι-ευρωπαϊκού καταπιεστικού πολιτισμού

Ανάμεσα στα έργα του, τα οποία έχουν μεταφραστεί σε 40 γλώσσες, συμπεριλαμβάνονται «Το γεφύρι με τις τρεις καμάρες», «Το λυκόφως των θεών της στέπας», «Το χρονικό της πέτρινης πόλης», «Τα ταμπούρλα της βροχής», «Το κονσέρτο», «Το τέρας», «Η πυραμίδα», «Ο στρατηγός της στρατιάς των νεκρών», «Ποιος έφερε την Ντορουντίν», «Spiritus»,Φεγγαρόφωτο», «Ο αετός», «Η εκκλησία της Αγίας Σοφίας και άλλες ιστορίες», «Φάκελλος Ο», «Τρία τραγούδια πένθιμα για το Κοσυφοπέδιο»,« «H κόρη του Aγαμέμνονα. O Διάδοχος», «Ρημαγμένος Απρίλης» αλλά και το «Αισχύλος ο μεγάλος αδικημένος» το οποίο είναι εμπνευσμένο από τον κορυφαίο αρχαίο Έλληνα τραγικό.

«Η σκέψη να γράψω για τον Αισχύλο προήλθε όταν εκδόθηκαν το 1985 τα έργα του στα αλβανικά. Πρόκειται για τον πατέρα της τραγωδίας, ο οποίος υπήρξε ένας μεγάλος δημιουργός. Αυτός είναι ο συγγραφές του Προμηθέα, του πολέμιου της τυραννίας. Κατάλληλος όσο κανένας άλλος για τον κομουνισμό της Αλβανίας μας. Και πέρα απ’ όλα αυτά, ο Αισχύλος ήταν οργισμένος με το κράτος, με το θέατρο, με τους θεατές, αλλά και με το μισό λαό. Άλλο κίνητρο για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου αποτέλεσε και η προσπάθεια μου να εκφράσω τη βαθιά λατρεία μου για έναν Έλληνα συγγραφέα, δηλαδή για έναν γείτονα» είχε εξηγήσει ο ίδιος, το 2011, σε συνέντευξή του.

Όσο για τις σχέσεις των Αλβανών με τους Έλληνες; Ο ίδιος έλεγε στην ίδια συνέντευξη: «Για να μιλήσω έξω απ’ τα δόντια, η Ελλάδα με την Αλβανία δυστυχώς δεν τα πάνε τόσο καλά όσο θα έπρεπε, ιδίως για δυο χώρες που γειτονεύουν εδώ και 2.000 χρόνια. Και αυτό συμβαίνει πολλά χρόνια, αιώνες μάλιστα. Ήμασταν υπό την ίδια οθωμανική ατυχία και παρόλα αυτά δεν τα πηγαίναμε καλά. Τώρα είμαστε και οι δυο χώρες – μέλη του ΝΑΤΟ και παρά τις διαβεβαιώσεις και τις δηλώσεις ότι υπάρχουν καλές σχέσεις, σας επαναλαμβάνω ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει. Υπάρχουν περίοδοι ηρεμίας, αλλά παρουσιάζονται συχνά προστριβές, εντάσεις και ζηλοφθονίες. Aν οι Έλληνες φέρουν κάποια δυσαρέσκεια εναντίον των Aλβανών σε σχέση με το παρελθόν, πρέπει να το πουν. Tο αντίστροφο ισχύει και για τους Aλβανούς. Kαι με αυτόν τον τρόπο οι δύο χώρες θα απελευθερωθούν από αυτά τα άσχημα σημεία του παρελθόντος. Δεν πρέπει να αποσιωπούμε πράγματα και να τα αποφεύγουμε ή να τα θεωρούμε ταμπού...».

Η ταραγμένη σχέση με τον Χότζα
Το γεγονός ότι ο Ισμαήλ Κανταρέ διετέλεσε, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, βουλευτής, για σύντομο χρονικό διάστημα, αλλά και οι ισχυρισμοί της χήρας του Χότζα πως ο σύζυγός της, αν και εξοργισμένος πολλές φορές μαζί του, τον έσωσε, δημιουργούσαν, κατά καιρούς, συζητήσεις στις οποίες ο συγγραφέας παρουσιάζονταν ως αντιφρονούντας υπό επίσημη προστασία. Ο ίδιος, αρνούνταν κατηγορηματικά κάθε σχέση με το αλβανικό κομμουνιστικό καθεστώς διερωτώμενος: «Από ποιον με προστάτευε ο Εμβέρ Χότζα; Από τον Εμβέρ Χότζα;».
Το μυθιστόρημά του «Το παλάτι των ονείρων», πάντως, που κυκλοφόρησε το 1881, απαγορεύτηκε ως μια αλληγορία κατά του καθεστώτος ενώ σύμφωνα με στοιχεία από επίσημα αλβανικά έγγραφα, βρισκόταν, επί σειρά ετών, επί στενή αστυνομική παρακολούθηση μέχρι το 1990 οπότε ζήτησε και έλαβε πολιτικό άσυλο από τη Γαλλία η οποία αποτελούσε τη δεύτερη πατρίδα του.

Μέχρι το τέλος της ζωής του ο Ισμαήλ Κανταρέ παρέμενε διαυγής και παρεμβατικός, συνέχιζε να γράφει ενώ δεν σταματούσε να κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τις νέες, τις αόρατες μορφές λογοκρισίας των σύγχρονων κοινωνιών επισημαίνοντας με νόημα: «Η τραγωδία αρχίζει από τη στιγμή που ο συγγραφέας γράφει με τον τρόπο που θέλει η εξουσία. Να, ποια είναι η παρανόηση σήμερα σε όλο τον κόσμο: όλοι νομίζουν ότι η εξουσία είναι αυτή που αλλάζει τη λογοτεχνία. Λάθος. Αν η λογοτεχνία έχει αλλάξει, για αυτό ευθύνονται οι ίδιοι οι συγγραφείς. Η περίφημη υψηλή λογοκρισία είναι ίσως η μεγαλύτερη επιτυχία όλων των δικτατοριών και συγχρόνως η πανούκλα της λογοτεχνίας. Δυστυχώς όμως είναι κάτι που μέσα σε μια δικτατορία δεν μπορούμε να το αποφύγουμε».

Ειδήσεις σήμερα:

Αποχωρεί από την ενεργό πολιτική ο Δημήτρης Παπαδημούλης

«Παραμένει ικανός» - Η οικογένεια του Μπάιντεν τον παροτρύνει να παραμείνει στην κούρσα για την προεδρία

ΠΑΣΟΚ: Ήδη πέντε οι υποψήφιοι, το σκέφτονται «σοβαρά» η Διαμαντοπούλου και η Γιαννακοπούλου