1ο Διεθνές Φεστιβάλ Σαπφούς: Η Λέσβος στον «καιρό της Σαπφούς»

Μια ποιήτρια που η φήμη της απλώθηκε από την άκρη ενός απομακρυσμένου νησιού σε ολόκληρο το αρχαίο σύμπαν αλλά και στον σημερινό κόσμο ήταν η αφορμή ώστε η Λέσβος να βρεθεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος συγκεντρώνοντας στο νησί πανεπιστημιακούς και επιστήμονες, ανθρώπους των γραμμάτων, ηθοποιούς και εικαστικούς που ανέδειξαν με τον δικό τους τρόπο την απόλυτη μορφή της Σαπφούς.

Το 1ο Διεθνές Φεστιβάλ Σαπφούς, που διοργάνωσε η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου με επιτυχία, ήταν ένα στοίχημα που κερδήθηκε και μάλιστα σε διαφορετικούς χώρους, από το ειδυλλιακό Ιερό των Μέσων μέχρι τους χώρους του Κάστρου, το οποίο εγκαινιάστηκε πρόσφατα από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. Η πανέμορφη, αρχοντική Λέσβος με τους κρυφούς πολιτιστικούς θησαυρούς και την εκφραστική της ποιήτρια βρέθηκε και πάλι στο κέντρο όλου του πλανήτη.

Η Σαπφώ κατακτά τον κόσμο

Η Σαπφώ, που έγραψε και έζησε τον 6ο π.Χ αιώνα, δεν είναι τυχαία ένα ποιητικό πρόσωπο που εμπνέει ακόμα πανεπιστημιακούς από όλο τον κόσμο, οι οποίοι εξακολουθούν και φωτίζουν τις άγνωστες πτυχές της: «Σε μια κατάσταση του κόσμου, από την άποψη των αισθημάτων, ακόμα αγρία, σε μια χώρα οργίων και λεόντων, παρουσιάζεται πίσω από τους λίγους στίχους που έγραψε, φορέας μιας ευγένειας λιγότερο αριστοκρατικής και περισσότερο ανθρώπινης, με τη βαθύτερη σημασία του όρου», έγραφε για τη Σαπφώ ο επίσης Λέσβιος Οδυσσέας Ελύτης.

Ο Πλάτων, που δεν παραδεχόταν τους ποιητές, την αποκαλούσε «σοφή» και «δέκατη μούσα», ο Ιουλιανός και ο Αντίπατρος «θηλυκό Ομηρο» και ο Στράβων «θαυμαστό τέρας». Ακόμα και τώρα η μορφή της Σαπφούς φαίνεται να εμπνέει διάφορα τμήματα των πανεπιστημίων όλου του κόσμου, που ακόμα μελετούν άγνωστες πτυχές του έργου της, όπως το Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου, το οποίο εκπροσώπησε η αναγνωρισμένη πανεπιστημιακός Σάντρα Μπέρινγκερ, που έχει ασχοληθεί εκτενώς με το θέμα του ομοερωτισμού στην Αρχαία Ελλάδα και ήρθε στο νησί της Σαπφούς για να μας μιλήσει για άγνωστους παπύρους με ποιήματά της.

Η Σαπφώ εξακολουθεί να εμπνέει ως μια «ηρωίδα του μοντερνισμού», όπως πολύ σοφά τόνισε η Λόρι Λόφερ, καθηγήτρια Ψυχαναλυτικών Σπουδών στο Cite του Πανεπιστημίου του Παρισιού, και να είναι τόσο οικεία σε εμάς, ακριβώς γιατί τα ποιήματά της τα συναντάμε μέχρι σήμερα σε διάφορες μορφές μέχρι τα δημοτικά τραγούδια, όπως τόνισε χαρακτηριστικά η ποιήτρια και μεταφράστρια των ποιημάτων της Τασούλα Καραγεωργίου.

Οταν, για παράδειγμα, ακούμε το λιανοτράγουδο «Από όλα τ’ άστρα του ουρανού ένα είναι που σου μοιάζει, ένα που βγαίνει το πουρνό όταν γλυκοχαράζει» δεν μπορούμε να μη σκεφτούμε τον στίχο της Σαπφούς «Από όλα τ’ άστρα τ’ ουρανού εσύ ’σαι το ομορφότερο» - τουλάχιστον αυτό μας θύμισε με ενάργεια η κυρία Καραγεωργίου. Στον ίδιο χώρο, στο Πολιτιστικό Κέντρο Ερεσού, αντάλλαξαν απόψεις πανεπιστημιακοί απ’ όλο τον κόσμο, αλλά και εκπρόσωποι κορυφαίων θεσμών όπως του Συμβουλίου της Ευρώπης, καθώς η Ευγενία Γιακουμοπούλου, που μίλησε για τη Σαπφώ, είναι επικεφαλής της Μονάδας Σεξουαλικού Προσανατολισμού και Ταυτότητας Φύλου (SOGI) του Συμβουλίου της Ευρώπης και βρέθηκε στο ίδιο πάνελ μαζί με τη Στέλλα Μπελιά, πρόεδρο του σωματείου «Ουράνιο Τόξο», και την καθηγήτρια Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Αιγαίου Βενετία Καντσά.
Η Σαπφώ και η «Μάγισσα»

Σε αυτό το ατμοσφαιρικό άκρο της Ερεσού, δίπλα στη θάλασσα και ανάμεσα σε ωραίες ελιές και πλατάνια, όπου γεννήθηκε η Σαπφώ, κατευθυνόμενοι προς τον λόφο Βίγλα, όπου διασώζονται ακόμα κομμάτια από την τότε Ακρόπολη που αντίκριζε η κορυφαία ποιήτρια και βλέποντας το ασημένιο φεγγάρι που ενέπνευσε πολλούς από τους στίχους της, καταλαβαίνουμε γιατί μια γυναίκα/ένα κορίτσι μπορεί ακόμα, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, να εμπνέει και να συγκινεί.

Μάταια προσπαθούσε το κοινό να κρύψει τη συγκίνησή του, όταν η ηθοποιός Μαρκέλλα Γιαννάτου, την οποία όλοι γνωρίζουν από τον ρόλο της ως Γερακίνας στο σίριαλ «Μάγισσα», μετέφερε τα ποιήματα της Σαπφούς με τη μορφή αναλογίου, με τη συνοδεία της εξαιρετικής μουσικού Σταυρούλας Σπανού στο σαντούρι και το πεντίρ. Εκεί, στην ατμοσφαιρική αυλή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Λέσβου, ακούστηκαν οι στίχοι που απηύθυνε η Σαπφώ στις αγαπημένες της, τη Γογγύλα -με τους γνωστούς στίχους που μετέτρεψε σε τραγούδι ο Μάνος Χατζιδάκις-, την Αθίδα, την Ανακτορία ή την Αριγνώτα. Σαν να άκουγες τώρα εκείνη τη σαπφική λύρα, σαν να έβλεπες αυτή τη μορφή να περιφέρεται ανάμεσά μας.

«Σιλουέτες»

Υπέροχη η ιδέα να χρησιμοποιηθεί ο υπέροχος χώρος του ιερού των Μέσων, στην Αγία Παρασκευή, τον «Ομφαλό» της λεσβιακής γης, όπως τον αποκαλούσαν, για να ανεβεί η εμπνευσμένη από τη μορφή της Σαπφούς παράσταση «Σιλουέτες», με πρωταγωνίστριες τη Στεφανία Γουλιώτη και τη Λουκία Μιχαλοπούλου, η οποία είχε αναλάβει την επιμέλεια των κειμένων και τη σκηνοθεσία. Σε αυτόν τον χώρο που θεωρούν ότι ήταν λατρευτικός για τον Δία, τον Διόνυσο και την Ηρα, όπου λέγεται πως η Σαπφώ δίδασκε τη λύρα και την ποίηση στα νεαρά κορίτσια, ανέβηκε μια παράσταση που θα θυμόμαστε για καιρό.

Με τη συγκλονιστική ερμηνεία της, σε ένα άρτιο κείμενο με ηρωίδες της αρχαιότητας που εμπνέουν ακόμα και σήμερα, η Στεφανία Γουλιώτη μάς θύμισε γιατί είναι μία από τις σπουδαιότερες ηθοποιούς της γενιάς της, έχοντας ήδη κλέψει τις εντυπώσεις στο «Maestro», ενώ ετοιμάζεται να ερμηνεύσει τη Μεγάρα στην τραγωδία «Ηρακλής Μαινόμενος» του Ευριπίδη - και του χρόνου θα τη δούμε στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση.

Μαζί με τη Λουκία Μιχαλοπούλου, οι δύο ηθοποιοί ξετύλιξαν όλες τις πλευρές της γυναίκας μέσα από τους μύθους της Σαπφούς, της Αντιγόνης, της Κλυταιμνήστρας, της Φαίδρας. Ο τίτλος του άκρως πρωτότυπου αυτού έργου «Σιλουέτες», όπως αυτές που βλέπεις να αιωρούνται πάνω από τους στύλους, ανάμεσα στα θαύματα αυτά της φύσης ακολουθώντας τις προτροπές της Σαπφούς, ενός πλάσματος που, όπως έλεγε ο Ελύτης, «τόσο ευαίσθητο και θαρρετό συνάμα που σπάνια μας παρουσιάζει η ζωή».

Οποιος είχε περάσει στο παρελθόν από το Κάστρο, θα θυμάται έναν χώρο σχεδόν εγκαταλελειμμένο, σήμερα όμως βλέπει ένα πραγματικά αξιοθαύμαστο έργο που ανοίγει ξανά στο κοινό και το οποίο εγκαινίασε πριν από λίγες ημέρες η υπουργός Πολιτισμού αποδίδοντας τιμές και εξαίροντας όλα τα έργα που χρηματοδοτούνται από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Βορείου Αιγαίου. Σε ειδική συνεδρίαση με τον περιφερειάρχη Βορείου Αιγαίου Κωνσταντίνο Μουτζούρη, ο οποίος είχε την ιδέα και την ευθύνη για τη διοργάνωση ενός διεθνούς φεστιβάλ που θα είχε στο επίκεντρο τη Σαπφώ, μίλησαν για όλα τα αυτά τα έργα που χρηματοδοτούνται στη Μυτιλήνη και στόχο έχουν να τη φέρουν ξανά στο προσκήνιο.
Η αποκάλυψη του Λάκη

Η Λέσβος φαίνεται να επανέρχεται με κάθε τρόπο, εξάλλου, αφού εδώ γυρίστηκαν, όπως μας λένε, πρόσφατα διάφορες ταξιδιωτικές εκπομπές, ενώ ο Λάκης Λαζόπουλος μας αποκάλυψε, μιλώντας στο «Πρώτο Θέμα», ότι πρόκειται να γυρίσει εδώ σειρά. Για την ώρα, πάντως, στον κατάμεστο χώρο των Αποθηκών Σαπλιτζά, στο Κάστρο, που άνοιξε για πρώτη φορά στο κοινό, ο Λάκης Λαζόπουλος έδωσε, πάντα στο πλαίσιο του 1ου Διεθνούς Φεστιβάλ Σαπφώ, μια μοναδική, απολαυστική παράσταση μαζί με τους stand up κωμικούς Δημήτρη Χριστοφορίδη και Ζήση Ρούμπο, αυτοσχεδιάζοντας και σατιρίζοντας τα τεκταινόμενα της επικαιρότητας σε μια παράσταση που έχει τον τίτλο «Μια μάνα του χθες, του σήμερα και ένας πατέρας».

Δεν θα μπορούσε, όμως, ο Λάκης, εκ των πραγμάτων, να αφήσει ασχολίαστη την επικαιρότητα. Αφήνοντας αιχμές αναφορικά με τα όσα είπε η Ζήνα Κουτσελίνη, είπε: «Εγώ όταν σπούδασα, δόξα τω Θεώ, δεν είχαμε ούτε χάμπεργκερ ούτε τσίζμπεργκερ, εκείνη την περίοδο. Αυτό, βέβαια, δημιουργούσε μια πάθηση που λεγόταν παρένθετη παραίσθηση του υποχονδρίου. Δηλαδή, αν ήσουν γυναίκα και δεν είχες φάει τσίζμπεργκερ και χάμπεργκερ, μπορούσες να δεις έναν άνθρωπο να χτυπάει μια γυναίκα, να τη ρημάζει στο ξύλο κι εσένα μην σε απασχολεί η γυναίκα αλλά η καριέρα του», είπε αυτοσχεδιάζοντας με τον γνωστό καυστικό του λόγο ο Λάκης Λαζόπουλος.

Εκτός, όμως, από τη σάτιρα, ο Λάκης ξεδίπλωσε όλο το χρονικό της σχέσης με τη μητέρα, έναν ρόλο στον οποίο επανέρχεται συχνά με μεγάλη επιτυχία, αλλά εδώ, λόγω της δικής του συναισθηματικής φόρτισης από την απουσία της μητέρας του, απέκτησε μεγάλη βαρύτητα. Μιλώντας μας, μάλιστα, μετά την παράσταση, σχολιάζοντας τη συγκίνηση του κόσμου και όχι μόνο το γέλιο, ομολόγησε ότι σαν να ένιωσε πάνω από τη σκηνή «τον πατέρα και τη μητέρα μου, σαν να τα λέω αυτά στη βοή του κόσμου, σε κάποιους που θέλουν να μάθουν την ιστορία, που έχουν έρθει να δουν τι συνέβη, σαν να αποκτώ εκ νέου επαφή με το κοινό. Γι’ αυτό μπορούσα να παίξω τις λεπτομέρειες, να το δω διαφορετικά και να κάνω ανασύνθεση του κειμένου». «Η μάνα μου ζωντανεύει με έναν τρόπο όταν μιλάω», μας είπε, τονίζοντας ότι είχε περάσει από αυτό το νησί, «το είχε νιώσει, είχε προσευχηθεί εδώ».

Η εικαστικός Τζούλια Κραν

Η σειρά των εκδηλώσεων δεν θα μπορούσε να κλείσει παρά με την επιστροφή στη φύση και με ένα τελετουργικό που απέκτησε τη μορφή της εικαστικής performance, εμπνευσμένης από τη Σαπφώ, το φυσικό, άγριο περιβάλλον του Κάστρου και τη θάλασσα του Βόρειου Αιγαίου από τη διεθνούς φήμης Τζούλια Κραν. Φορώντας ένα τεράστιο ένδυμα που ουσιαστικά αγκάλιαζε τη φύση και ξαπλώνοντας σε κάποια ξύλα που είχε ξεβράσει η θάλασσα και είχαν τη μορφή του σταυρού, η εικαστικός θύμιζε μια οποιαδήποτε γυναίκα που σαν τη Σαπφώ είχε δημιουργήσει, υποφέρει, αλλά είχε μιλήσει στα άστρα, στη θάλασσα και τα βουνά.

Με το κατάλευκο φόρεμα και υψώνοντας στο τέλος ψηλά τα χέρια απευθύνθηκε, όπως η Σαπφώ στη δική της Κύπριδα, επικαλούμενη τις δικές της θεές και μούσες, αλλά και «τα αστέρια, γύρω από την όμορφη Σελήνη που κρύβουνε ευθύς τη φωτεινή ειδή τους, όταν εκείνη πλήθουσα λάμπει/πάνω από τη γη», όπως έγραφε σε ένα από τα ποιήματά της (Σαπφώ, μτφ. Τασούλα Καραγεωργίου, Κέδρος). Ο τίτλος του δρώμενου, που παρουσίασε, όπως και όλες τις εκδηλώσεις, η γνωστή δημοσιογράφος Μαρία Νικόλτσιου, είχε τίτλο «Hesperus, the lost child».