«Ζωή άνευ πόνου καθίσταται αδιάφορη»: Συνέντευξη με τον συγγραφέα Γρηγόρη Χαλιακόπουλο

Με τον Γρηγόρη Χαλιακόπουλο γνωριστήκαμε πριν κάποια χρόνια σ’ ένα σχολείο, όπου υπηρετούσα, και τον είχαμε καλέσει να μας μιλήσει για τη διαφορετικότητα, την αλληλεγγύη αλλά και τον πόλεμο, με αφορμή το τότε καινούριο του βιβλίο «Το ταξίδι του Φερεϋντούν» (εκδόσεις Καλειδοσκόπιο). Οι μαθητές, όπως και οι εκπαιδευτικοί, ενθουσιαστήκαμε με την αμεσότητα του λόγου του, την επικοινωνιακή του ευχέρεια απέναντι στα παιδιά αλλά και την έμφυτη ευγένεια που ήταν ανάγλυφη στο πρόσωπό του σε κάθε έκφρασή του.

Ο Γρηγόρης Χαλιακόπουλος, λοιπόν, γεννημένος στα Φιλιατρά Μεσσηνίας, εκτός από συγγραφέας μυθιστορημάτων και παιδικών βιβλίων (με αρκετά στις λίστες των κρατικών βραβείων), είναι ερευνητής, ποιητής και δημιουργός θεατρικών έργων. Έχει εκδώσει περισσότερα από 25 βιβλία κι έχει επίσης κάνει έρευνα για 27 ντοκιμαντέρ με ιστορική και πολιτισμική θεματολογία, τα οποία έχουν προβληθεί από την ΕΡΤ και το Cosmote History. Mε δική του πρωτοβουλία έχουν εμπλουτιστεί με βιβλία πέντε βιβλιοθήκες σε χωριά και πόλεις της περιφέρειας, καθώς και η βιβλιοθήκη των Φυλακών Κορυδαλλού, Ανδρών - Γυναικών.

Σήμερα τον συναντάμε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου ως αρχισυντάκτη του «Αλεξανδρινού Ταχυδρόμου».

Γρηγόρη, πώς προέκυψε αυτή η «πολιτισμική» μετανάστευση σε μια χώρα όπως η Αίγυπτος;

Καρμικά και μόνο. Από τα πέντε μου χρόνια η αείμνηστη Αιγυπτιώτισσα Ρίτα Βενάρδου με την οικογένειά της είχαν μεταναστεύσει στα Φιλιατρά ένεκα της τότε φυγής επί Νάσερ. Μιας και είχα χάσει τον πατέρα μου, κάθε βράδυ η Αιγύπτια μητέρα της κα Κική, όπως την αποκαλούσαμε, με αποκοίμιζε με παραμύθια αλεξανδρινά. Επίσης μου διηγείτο πως οι Έλληνες, που αριθμούσαν τότε πολλές χιλιάδες πληθυσμού, τα καλοκαίρια ανέβαιναν σε βάρκες με ψάθες και ρέμβαζαν πίνοντας καφέ στην παραλία της Αλεξάνδρειας. Αργότερα η κόρη της Ρίτα, που μέχρι το 1961, ήταν συμμαθήτρια στο Αβερώφειο Σχολείο της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας, του Ντέμη Ρούσσου, φίλη του Δάκη και πολλών άλλων, μετέπειτα διακεκριμένων προσωπικοτήτων, με μετέφερε νοερά από τα Φιλιατρά στην πόλη του Μέγα Αλέξανδρου. Έτσι λοιπόν ενθυλακώθηκαν στους διανοητικούς μου θύλακες τα αλεξανδρινά ακούσματα κι ένα ταξίδι στην Αλεξάνδρεια αποτελούσε διακαή πόθο μου.

Ναι, αλλά άλλο ένα ταξίδι και άλλο διαμονή…

Πολύ σωστά. Γι αυτό ανέφερα αρχικά ως καρμική τη σχέση μου με την «πολιτισμική» μετανάστευση όπως την αποκάλεσες. Το 2001, λοιπόν, συνδύασα ένα ταξίδι δεκαπενθήμερο με παράλληλο ρεπορτάζ για τον πολιτισμό της. Το 2014 ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Λάμπρος Τσάγκας μου πρότεινε να γράψω ένα θεατρικό έργο για τον Καβάφη. Μαζί με τον μουσικό Φίλιππο Περιστέρη και την Χριστίνα Οικονόμου δημιουργήσαμε τον ιστορικό Καβάφη, με την συνεργασία του Κώστα Γεωργουσόπουλου. Ήταν ένα εξαιρετικό αποτέλεσμα που λόγω της βαθιάς μου εισχώρησης στο βίο του Αλεξανδρινού ποιητή, με έφερε ακόμα πιο κοντά στην Αλεξάνδρεια. Το 2022 βρέθηκα στο Κάϊρο με την προτροπή του δημοσιογράφου Βασίλη Πουλαρίκα σε συνεργασία με το Ελληνιστικό Πολιτιστικό Κέντρο Καΐρου, να μιλήσω στα παιδιά της Αμπετείου και της Αχιλλοπούλειου Σχολής, για το βιβλίο μου που είχα γράψει με ήρωα τον Έλληνα Κωνσταντίνο Μπρουμίδη, που διακόσμησε το Καπιτώλιο της Αμερικής. Επισκέφτηκα και τα σχολεία της Αλεξάνδρειας, όπου εκεί μου έγινε η πρόταση από την Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας να αναλάβω αρχισυντάκτης του εντύπου «Αλεξανδρινός Ταχυδρόμος». Έμεινα με την προοπτική να παραμείνω τρεις μήνες και τελικά μόλις πριν από λίγες μέρες έκλεισα δύο χρόνια. Αιτία είναι το γεγονός ότι τους αγάπησα ως παροικία και μ΄ αγάπησαν και αυτό είναι ως συναίσθημα υπέροχο! Όπως βλέπετε το κάρμα μου εμπεριείχε αλεξανδρινή απόχρωση. Πλέον η Αίγυπτος στο σύνολό της αποτελεί για μένα τη δεύτερη πατρίδα μου.

Ο ελληνικός και ο αιγυπτιακός είναι δύο σημαντικότατοι πολιτισμοί, που οι απαρχές τους απαντώνται πολλούς αιώνες πριν. Ποιοι θεωρείς ότι είναι οι ζωντανοί πόροι που διατηρούν άσβεστη τη φλόγα τους στο πέρασμα των αιώνων;

Οι δύο λαοί, ελληνικός και Αιγυπτιακός όπως πολύ σωστά αναφέρεις, διατηρούν σχέσεις αιώνων. Λειτούργησαν μέσα στο διάβα του χρόνου ως συγκοινωνούντα δοχεία, είτε μέσω της αλληλεπίδρασης στη γραφή, είτε μέσω θεοτήτων με προσεγγίσιμες ομοιότητες, όπως ακόμα και με την ώσμωση φιλοσοφικών προσωπικοτήτων. Σ΄ αυτό βοήθησε αρκετά η ενωτική Μεσόγειος με τα κύματά της να φεύγουν από τις ακτές της Ελλάδος και να θωπεύουν τις αμμουδιές της Αιγύπτου. Διόλου τυχαίο ότι η σπουδαιότεροι Έλληνες επιστήμονες και διανοητές της αρχαιότητας επισκέφτηκαν τη χώρα του Νείλου και μυήθηκαν κατά την περίοδο της πολιτισμικής της ακμής. Παρότι όλοι νομίζουν ότι η ισχυρή σύνδεσή μας με τον Αιγυπτιακό λαό επικεντρώνεται στον Μέγα Αλέξανδρο, τούτο δεν είναι απόλυτο. Ο Ερατοσθένης ο Πυθαγόρας, η Υπατία, ο Ηρόδοτος, ο Αρίστιππος, ο Απολλώνιος ο Ρόδιος, ο Διονύσιος ο Κυρηναίος, ο Αρκεσίλαος, ο Ευκλείδης και πλείστοι άλλοι, επισκέφτηκαν την Αίγυπτο, διδάχτηκαν απ΄ αυτήν επιμορφώθηκαν από την ιστορική της βιβλιοθήκη, συναναστράφηκαν με τα φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής και μετά Χριστόν, άλλες σπουδαίες επιστημονικές και φιλοσοφικές μορφές όπως, ο Ήρωνας, ο Κλαύδιος ο Πτολεμαίος, ο Σωσιγένης ο Αλεξανδρεύς, ο Ωριγένης και ο Πλωτίνος κατέθεσαν τη σκέψη τους με εχέγγυα τη γνώση που εισέπραξαν ή μεταλαμπάδευσαν στην Αίγυπτο. Αυτονόητον είναι ότι και κατά τη σύγχρονη εποχή, ιδιαίτερα η Αλεξάνδρεια, είναι γεμάτη από ονόματα Ελλήνων ευεργετών που αναβάθμισαν τόσο τη πολιτισμική ζωή του τόπου όσο και της Ελλάδας με τις πνευματικές και υλικές προσφορές τους. Επομένως, οι ζωντανοί πόροι που διατηρούν άσβεστη τη φλόγα τους στο πέρασμά των αιώνων, είναι οι επάλληλοι κύκλοι που διαιωνίζουν τη συλλογική μνήμη των δύο λαών μας.

Ας περάσουμε τώρα στη λογοτεχνία. Έχεις εκδώσει πάνω από 25 βιβλία που η θεματολογία τους ποικίλλει από παραμύθια μέχρι ποίηση και θεατρικά έργα. Ποια κοινή μήτρα πιστεύεις ότι γεννά την έμπνευση σε έναν συγγραφέα να ασχοληθεί με τόσες πολλές πτυχές του ανθρώπινου λόγου;

Πιστεύω ότι μέσα στα ελαττώματα που η κάθε ανθρώπινη φύση έχει, ξεχωρίζει και ένα χάρισμα. Αποτελεί νομοτέλεια, όλοι οι άνθρωποι να έχουμε το θετικό και το αρνητικό πρόσημο στο χαρακτήρα και στην προσωπικότητα μας. Στα άπειρα ελαττώματα με τα οποία είναι δομημένη η ύπαρξη μου, έχω την ικανοποίηση και παράλληλα αισθάνομαι ευγνώμων προς τη ζωή που με μπόλιασε με πόνο. Έχω φάει ουκ ολίγες φορές χώμα, έχω γονατίσει, έχω ηττηθεί, έχω διασυρθεί κι έχω στραπατσαρισθεί. Αυτά είναι όμως τα χρυσά μου κοσμήματα. Με αυτά πορεύομαι και στα λάθη που έχω διαπράξει στηρίζω τον εσώτερο κόσμο μου. Βέβαια και αυτός μου το ανταποδίδει γεμίζοντας το μελανοδοχείο της έμπνευσής μου με εικόνες, συμβάντα, γεγονότα, περιγραφές που θέλουν να απλωθούν σε μια κόλλα χαρτί. Έτσι αθροίζονται οι σελίδες της προσωπικής μου εκτόνωσης. Άλλωστε ζωή άνευ πόνου καθίσταται αδιάφορη. Στο δικό μου βίο ούτε καν με ενδιαφέρει η έννοια της λέξης ευτυχία ή της αντίθετης, δυστυχία. Λατρεύω τη φράση «ενδιαφέρουσα ζωή» και όσα νοήματα αποπνέουν απ΄ αυτή. Με ενδιαφέρει όταν γελάω να ξεκαρδίζομαι μέχρι τελικής πτώσεως και όταν συνθλίβομαι να καταρρέω μέχρι θανάτου. Η ανάγκη μου να βιώνω το καθετί στον υπερθετικό βαθμό, να συμμαχώ με το στιγμιαίο παρόν, υποχρεώνει ενδεχομένως ασυνείδητα την πένα μου να καταγράφει όσα μου υποδαυλίζει η στιγμή. Κατά συμπερασμόν, είτε περιγράφω κάτι μυθιστορηματικά, είτε ποιητικά, είτε θεατρικά, είτε ακόμα με τη μορφή παραμυθιών προς τα παιδιά, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο εαυτός μου ενδεδυμένος τα ιμάτια και τη μάσκα ενός δήθεν άλλου. Γι΄ αυτό ουδέποτε ξεχωρίζω την ποίηση, το θέατρο ή την πεζογραφία καθότι σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, ο διακαής μου πόθος είναι να βρίσκομαι στο κέντρο της έκρηξης και όχι παρατηρώντας τη λάβα που απλώνεται στις παρυφές του ηφαιστείου.

Έχει η λογοτεχνία θέση στη σημερινή κοινωνία της τεχνητής νοημοσύνης;

Το να προβλέψεις το μέλλον είναι ρίσκο. Το να ποντάρεις στη ρουλέτα σε ένα νούμερο από τα 36 που έχει, είναι επίσης ρίσκο. Επίσης το να κοιτάξεις το βράδυ τον ουρανό, να επικεντρωθείς σε ένα αστέρι και να σκεφτείς ότι εκεί υπάρχουν εξωγήινοι, είναι μια πιθανότητα αλλά έχεις απειροελάχιστες πιθανότητες να πέσεις μέσα. Όλα αυτά μπορεί να τα θωρείς εκ του μακρόθεν ή του σύνεγγυς, όμως ο «τροχός της τύχης» έχει με το μέρος του τις μεγαλύτερες πιθανότητες.

Πώς μπορείς, λοιπόν, να προβλέψεις κάτι που δεν βλέπεις διόλου, όπως το μέλλον με την τεχνητή νοημοσύνη; Απ' τη στιγμή που υποκαθίσταται ο ανθρώπινος εγκέφαλος με ψηφιακά τσιπάκια και η απόσταση μεταξύ έμψυχου όντος και καλωδιακού όντος, με το χρόνο θα μειώνεται, ο δε διαχωρισμός σταδιακά θα καθίσταται μη αναγνωρίσιμος καθώς η μια πλευρά θα εφάπτεται της άλλης, ενδεχομένως στο μέλλον ο άνθρωπος να φλερτάρει κάποιον δίπλα του που δεν θα γνωρίζει, αν ο αποδέκτης ή ο εκπέμπων, λειτουργεί με εγκατεστημένο λεξιλόγιο ή αποτελεί ομοειδή περίπτωση. Εκείνο που δημιουργεί τη ζωή είναι ο έρωτας και τη σταθεροποιεί η αγάπη. Το πρώτο είναι πάθος, το δεύτερο θεμέλιο ευτυχίας. Παρότι είμαι αισιόδοξος άνθρωπος και μ΄ αρέσει η εποχή που ζω - γιατί καμία εποχή δεν είναι καλύτερη της άλλης απλά όλες είναι διαφορετικές - έχω μια ένσταση: η τεχνητή νοημοσύνη ως δημιούργημα του ανθρώπου μπορεί να ξεπεράσει τον δημιουργό της; Αν τον ξεπεράσει ο άνθρωπος ηττήθηκε. Φρονώ όμως πως αν κατεβάσεις το μοχλό του ηλεκτρικού ρεύματος όλοι οι υπολογιστές θα μείνουν κωφάλαλοι και η έγχρωμη οθόνη του θα αποκτήσει το χρώμα του ερέβους. Συνεπώς το δημιούργημα πάντα θα είναι κατώτερο του δημιουργού γιατί ενώ μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να αντικαταστήσει πολλούς τομείς των δραστηριοτήτων του ανθρώπου, ένα κείμενο που θα απορρέει απ' αυτήν δεν θα μπορέσει ποτέ να υποδαυλίσει το πάθος και τον πόθο που γεννά η «διαστροφή» ενός εγκεφάλου. Γιατί ακόμα και το επίτευγμα της τεχνητής νοημοσύνης αποτελεί διαστροφή του κρανιακού νου και όχι του επιστημονικού.

Ένα άλλο κεφάλαιο είναι η σχέση σου με τα παιδιά. Ποια αίσθηση αποκομίζεις από την επαφή σου με τους νεαρούς αυτούς φίλους μας κατά τη διάρκεια της αλληλεπίδρασής σας;

Έχω επισκεφτεί πλέον κοντά στους 80.000 μαθητές στα περισσότερα σχολεία της Ελλάδος, όπως δημόσια, ιδιωτικά, τεχνικά, μειονοτικά, ειδικών αναγκών, ρομά, νυχτερινά και άλλα. Ουδέποτε απ΄ τα σχολεία αυτά απαίτησα να αγοράσουν οι μαθητές βιβλία μου πριν πάω, εκτός από ένα, το οποίο τις περισσότερες φορές το αποστέλλω εγώ ό ίδιος μέσω του εκδοτικού μου οίκοι, ώστε να είναι προετοιμασμένα τα παιδιά για το έργο που θα τους μιλήσω. Απεχθάνομαι στην κυριολεξία τους συγγραφείς που επισκέπτονται τα θρανία και βλέπουν τα κεφάλια των μαθητών σαν αγοραστικό κοινό. Είμαι ακτιβιστής συγγραφέας γι΄ αυτό και επιδιώκω τις περισσότερες φορές να επισκέπτομαι σχολεία σε μακρινά χωριά που δεν έχει ξαναπατήσει λογοτέχνης.

Τρεις είναι οι λόγοι που επισκέπτομαι τα σχολεία: ο πρώτος, να τους μιλήσω για την διαφορετικότητα αναφέροντάς τους μεταξύ άλλων, πως ένας κήπος αποτελούμενος από τα ίδια λουλούδια κάποια στιγμή στο οπτικό μας κάδρο καθίσταται μονότονος. Αν μέσα στις κατάλευκες τριανταφυλλιές φυτρώσει μία με κατακόκκινα μπουμπούκια, η ματιά μας θα αιχμαλωτίσει το κόκκινο γιατί η ομορφιά στη ζωή έγκειται στη διαφορετικότητα και όχι στην ομοιομορφία. Και αυτό, είτε αφορά την κοινωνική, την επαγγελματική, την οικογενειακή, την εμφανισιακή, την ενδυματολογική ή ερωτική μας επιλογή.

Το δεύτερο είναι η δύναμη της αγάπης. Είναι η μοναδική περίπτωση όπου η πράξη 10-5=5 στα μαθηματικά δεν έχει ισχύ. Όταν δίνεις, η πράξη δεν είναι αφαιρετική αλλά καθαρά προσθετική, διότι τα συναισθήματα που εισπράττεις από την προσφορά αυξάνονται με πολλαπλάσιο ρυθμό εκείνων που θεωρητικά χάνεις.

Και το τρίτο, η διαφορά δύναμης και εξουσίας. Δύναμη είναι ό,τι κατακτάς με τον πνευματικό σου κόσμο, η διακόσμηση της προσωπικότητας σου με αρχές και αξίες ενώ εξουσία δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια επωμίδα ισχύος στο μανίκι, ένας βαθμός, μια διευθυντική θέση, ένας τραπεζικός λογαριασμός ή ένα όπλο στο χέρι. Όλα αυτά αν τα απολέσεις κάποια μέρα, τότε δεν έχεις καμία μορφή εξουσίας. Τρανή απόδειξη η κατάρρευση ενός εφοπλιστή, ενός πολιτικού ή ενός μεγαλοπαράγοντα της κοινωνικής ζωής και η απαξίωση που εισπράττει μετά την πτώση του, απ΄όλους εκείνους που τον κολάκευαν. Ενώ η δύναμη έχει στοιχεία που δημιουργήθηκαν από σένα τον ίδιο εντός της υπάρξεώς σου και φωτίζουν τους άλλους, τα οποία δεν μπορείς να αγοράσεις από κανένα σούπερ μάρκετ ή να σου τα προσφέρει κάποια κριτική επιτροπή.

Είσαι ένας ανήσυχος πνευματικά άνθρωπος, ανένταχτος και αντισυμβατικός. Όλο αυτό το προφίλ ασκεί μια γοητεία, αλλά ταυτόχρονα έρχεται αντιμέτωπο και με πολλές δυσκολίες. Μπορείς να μας εξηγήσεις πως καταφέρνεις να διατηρείς την πολιτική σου αξιοπρέπεια και την πυκνότητα της ύπαρξής σου μέσα στα αραιώματα των καιρών;

Ένα πράγμα που μισούσα από παιδί είναι τα κλουβιά, τα κελιά, τα τείχη και γενικότερα οι κλειδαριές. Η κάθε μορφής ένταξη με αναστατώνει, μου διεγείρει τα αντανακλαστικά μου και μετακινεί το έρμα μου με αποτέλεσμα να θέλω να χτυπηθώ αντιδρώντας σε οτιδήποτε με περιορίζει. Ενίοτε λειτουργώντας σε βάρος μου και αδικώντας τον εαυτό μου. Όταν ήμουν μικρός, ένα καναρίνι που είχε κλεισμένο στο κλουβί ο θείος μου Γιάννης, το άνοιξα μια μέρα και λίγο μετά το έφαγε η γάτα. Ποτέ δεν το μετάνιωσα! Προτίμησα να πετάξει έστω για δευτερόλεπτα ελεύθερο και ας πεθάνει. Κατ΄ επέκταση, δεν μπορώ να ενταχθώ ούτε σε κοινωνική τάξη, ούτε σε πολιτικό κόμμα, ούτε σε συγγραφική σχολή, ούτε σ΄ αυτό που αποκαλείται μόδα ή τερτίπια του συρμού και γενικότερα μου χαλά την αισθητική απεικόνιση η έννοια της αγέλης. Επί παραδείγματι αποτελεί μόδα να κάνουμε όλοι τατουάζ και κάνουμε. Επίσης επιτάσσει η μόδα να έχουμε όλοι ένα σκουλαρίκι ή να φοράμε στενά παντελόνια, ενώ αύριο ίσως φαρδιά, μεθαύριο ριγέ και ούτω καθεξής. Θυμάμαι όταν ήμουν δεκαοκτάχρονος σ΄ ένα χωριό κοντά στα Φιλιατρά, που ονομάζεται Εξοχικό, είδα σε μια ταβέρνα να εισέρχεται ένας πενηντάρης περίπου, σγουρομάλλης με πειρατικό κρίκο στο ένα αυτί κι ένα τατουάζ στο μπράτσο που απεικόνιζε μια γυναίκα να κρατά μια άγκυρα. Ήταν μια υπέροχη φυσιογνωμία ο τύπος αυτός, ερωτεύσιμος, γοητευτικός και ξεχώριζε από το πλήθος γιατί μέχρι τότε δεν είχα ξαναδεί άντρα να φορά σκουλαρίκι και μάλιστα πειρατικό, το δε μπράτσο του με το χαραγμένο σχέδιο φάνταζε στα μάτια μου ως ένα όμορφο αποτύπωμα αγάπης, που ενδεχομένως είχε ζήσει ο άνθρωπος αυτός. Εκείνη την εποχή τατουάζ έκαναν κάμποσοι ροκ τύποι, κάποιοι ισοβίτες και ορισμένοι ναυτικοί.
Αν εκείνη την ημέρα που τον είδα, φορούσαν όλοι κρίκο και είχαν τατουάζ, ούτε που θα τον πρόσεχα. Λατρεύω λοιπόν τους ανένταχτους, τους αντισυμβατικούς, τους ακηδεμόνευτους, τους αυτόνομους και όχι την «προβατοποίηση». Επίσης προτιμώ το πρόβατο που βγαίνει απ΄ το μαντρί και το τρώει ο λύκος, παρά εκείνο που περιμένει στωϊκά να το σφάξει το Πάσχα ο τσοπάνης.

Για το τέλος, έχοντας διαβάσει και μελετήσει επισταμένως την ποιητική σου συλλογή «Μνήμες ξωτικών», θα ήθελα να μου πεις ποιο από τα ποιήματά σου θα ήθελες να δεις γραμμένο σε κάποιον τοίχο ή γενικά σε κάποιον δημόσιο χώρο να εκτίθεται σε κοινή θέα, ως προτροπή, ως σύνθημα ή ως κάτι άλλο.

Καθότι τα συνθήματα κατά κάποιον τρόπο είναι συντομογραφικά θα σου αναφέρω μόνο ένα στίχο από το ποίημα μου “Λογοτιμήτης”, όχι ως προτροπή, αλλά ως διαδικασία ζωής:

«Θα γεννηθείς, θα διδαχθείς, θα σαγηνεύσεις, θα προδοθείς, θα σταυρωθείς και στο τέλος θ΄ αναστηθείς».