Πριν περίπου από ένα μήνα έμεινα έκπληκτος με μια φωνή από την Τουρκία. Και είπα: «Μα είναι δυνατόν!». Κι όμως είναι. Η κυρία Ζεϊνέπ Μποζ, αξιωματούχος του υπουργείου Πολιτισμού της Τουρκίας, υπέρμαχος της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα. Εχει σημασία ο ρόλος της. Ο επίσημος. «Επί του παρόντος», μου είπε, «εργάζομαι ως επικεφαλής του Τμήματος Καταπολέμησης της Παράνομης Διακίνησης Πολιτιστικής Περιουσίας».
Και όχι απλώς υπέρμαχος. Κάτι περισσότερο. Με ακλόνητα επιχειρήματα παρακαλώ. Αφού φιρμάνι του Σουλτάνου εκείνης της εποχής (1801) που να νομιμοποιεί την αρπαγή δεν υπάρχει. Επομένως, καμία νομιμότητα στην (παράνομη) κατοχή των Γλυπτών από την πλευρά των υπευθύνων του Βρετανικού Μουσείου. Και αφού όπως λέει η ίδια: «Ανυπομονούμε ολόψυχα να γιορτάσουμε την επιστροφή των Γλυπτών, καθώς πιστεύουμε ότι αυτή θα σηματοδοτήσει μια αλλαγή συμπεριφοράς προς την κατεύθυνση της προστασίας των πολιτιστικών αγαθών».
Το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα ήταν να επικοινωνήσω μαζί της. Και μετά από μια μικρή έρευνα, κατάφερα να την εντοπίσω και να μιλήσω μαζί της. Πρώτα μου είπε: «Κύριε Δανίκα, πρέπει να ρωτήσω τον ατζέντη μου». Το έκανε και στη συνέχεια συμφώνησε να κουβεντιάσουμε, έστω τηλεφωνικώς, σχετικά με τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Και όχι μόνο. Το αποτέλεσμα ξεπέρασε τις προσδοκίες μου.
Θα ακολουθήσει, πιστά και αφοσιωμένα, τον ρόλο της για την καταπολέμηση στην παράνομη διακίνηση πολιτιστικών θησαυρών μέχρι το τέλος της καριέρας της. Τα Γλυπτά του Παρθενώνα πάντα είχαν μια ιδιαίτερη θέση στην καρδιά της. Ο ίδιος ο Τούρκος υπουργός Πολιτισμού Μεχμέτ Νουρί Ερσόι της έδωσε εντολή «να διατηρήσουμε και να ενισχύσουμε την υποστήριξή μας».
Ο λόρδος Ελγιν είναι κλέφτης, ψεύτης και κοινός πλιατσικολόγος. Από τους αγαπημένους της συγγραφείς ο Νίκος Καζαντζάκης και από τους Ελληνες σκηνοθέτες ο Μιχάλης Κακογιάννης και ο Θόδωρος Αγγελόπουλος. Και το καλύτερο, ως φινάλε, η φράση της που δεν θα ξεχάσω όταν μου είπε: «Συντόνιζα το γραφείο κρίσης μετά τον περσινό σεισμό με ευθύνες που απαιτούσαν την πλήρη προσοχή μου. Δεν είχα την πολυτέλεια να αντιμετωπίσω τα συναισθήματά μου μέχρι τη στιγμή που δεν μπορούσα να προσποιούμαι πια. Τότε είδα αυτό το tweet: “Μείνε δυνατός komşu (γείτονα), έτσι σε ξέρουμε”. Νομίζω ότι αυτό τα εξηγεί όλα».
Αν φωνές όπως της Ζεϊνέπ Μποζ κυριαρχούσαν και στις δύο χώρες, τότε όλα θα ήταν διαφορετικά. Διαβάστε την και θα με θυμηθείτε.
Σκηνή 1η: Στόχος ζωής
Για να αποφύγω «ανορθογραφίες» συνηθισμένες στο Διαδίκτυο, το πρώτο πράγμα που τη ρώτησα ήταν σχετικά με τη διαδρομή της.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΝΙΚΑΣ: Πείτε μου λίγα λόγια για τη μέχρι τώρα πορεία σας.
ΖΕΪΝΕΠ ΜΠΟΖ: Γεννήθηκα στην Αγκυρα το 1982. Σήμερα, κοιτάζοντας πίσω, καταλαβαίνω ότι οι γονείς μου με ενθάρρυναν να εκφράζω τη γνώμη μου. Οταν μιλάω με τη μητέρα και τον πατέρα μου, μου λένε ότι το καλύτερο που μπορούσαν να μου δώσουν ήταν μια καθαρή συνείδηση, που έρχεται μόνο από το να είσαι αληθινός με το πώς αισθάνεσαι - φυσικά εντός πολιτισμένων ορίων. Αποφοίτησα από το Ιδιωτικό Λύκειο της Τουρκικής Εκπαιδευτικής Ενωσης και στη συνέχεια σπούδασα Προϊστορία στο Πανεπιστήμιο της Αγκυρας. Και τα δύο σχολεία ιδρύθηκαν κατά την περίοδο του Ατατούρκ, εναρμονισμένα με το όραμά του.
Δ.Δ.: Και από εκεί ακολουθήσατε ακαδημαϊκή καριέρα;
Ζ.Μ.: Ηλπιζα να γίνω ακαδημαϊκός στο Πανεπιστήμιο της Αγκυρας, αλλά δεν υπήρχαν αρκετές θέσεις και, ως συνήθως, ήμουν πολύ ανυπόμονη για να περιμένω επ’ αόριστον πριν μπω στην επαγγελματική ζωή. Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στο Πανεπιστήμιο της Αγκυρας συμμετείχα σε αρκετές ανασκαφές. Το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού ανακοίνωσε εξετάσεις πρόσληψης, για τις οποίες έκανα αίτηση και πέρασα. Το 2007 διορίστηκα στη Μονάδα Καταπολέμησης Λαθρεμπορίου του υπουργείου ως συνεργάτης εμπειρογνώμονας. Το πάθος άρχισε να διαμορφώνεται μέσα μου από τότε. Ημασταν μια ομάδα οκτώ ατόμων, οι περισσότεροι από εμάς περίπου στην ίδια ηλικία, ξεκινώντας την εργασία λίγο πολύ την ίδια περίοδο, και πολύ ιδεαλιστές. Δειπνούσαμε μαζί, πηγαίναμε στον κινηματογράφο μαζί, και κάποιοι από εμάς ήταν ακόμη και συγκάτοικοι. Η ενέργεια αυτής της ομάδας μας έκανε να εργαζόμαστε ακάματα χωρίς να νιώθουμε έστω και λίγο κουρασμένοι. Τα βασικά μας κίνητρα ήταν να είμαστε χρήσιμοι στη χώρα μας, να διατηρούμε την πολιτιστική κληρονομιά, να κάνουμε ο ένας τον άλλον υπερήφανο και να κερδίζουμε τους μισθούς μας.
Δ.Δ.: Διορθώστε με, αλλά κάπου διάβασα και για τη συμμετοχή σας στην UNESCO.
Ζ.Μ.: Δούλεψα για την UNESCO μεταξύ 2014 και 2017, και το 2018 συνέταξα ένα βιβλίο για τους δικαστές, τους εισαγγελείς και τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου της Ευρωπαϊκής Ενωσης που δημοσιεύθηκε από την UNESCO. Επί του παρόντος εργάζομαι ως επικεφαλής του Τμήματος Καταπολέμησης της Παράνομης Διακίνησης Πολιτιστικής Περιουσίας. Μαζί με την ομάδα μου κάνω το καλύτερο δυνατό για να καταπολεμήσω την παράνομη διακίνηση πολιτιστικών αγαθών. Ημουν τυχερή να συμμετάσχω στην επιστροφή περισσότερων από 10.000 πολιτιστικών αγαθών πίσω στην Τουρκία που είχαν εξαχθεί παράνομα. Είμαι, αν όχι περισσότερο, τουλάχιστον εξίσου περήφανη για τα προγράμματα ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης που αφορούν όλες τις ομάδες του κοινού, καθώς και επαγγελματίες, όπως οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου και οι επαγγελματίες της πολιτιστικής κληρονομιάς. Πιστεύω ότι ο μόνος τρόπος για να περιορίσουμε την παράνομη διακίνηση είναι να κάνουμε τους ανθρώπους να αισθάνονται συνδεδεμένοι με αυτήν περισσότερο από όσο είναι συνδεδεμένοι με το παράνομο κέρδος.
Δ.Δ.: Και από εκεί στην καταπολέμηση της μάστιγας της αρχαιοκαπηλίας.
Ζ.Μ.: Παρά το γεγονός ότι εργάζομαι σε ένα πεδίο εξαντλητικό, δεν με βλέπω να εγκαταλείπω. Θα παραμείνω επαγγελματίας πολιτιστικής κληρονομιάς με ιδιαίτερη έμφαση στην καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης μέχρι το τέλος της καριέρας μου. Εκτιμώ την εξειδίκευση περισσότερο από τη διοίκηση, οπότε το μόνο που εύχομαι είναι να συνεχίσω να κάνω τη δουλειά μου καθώς ικανοποιεί μέσα μου το αίσθημα δικαιοσύνης.
Σκηνή 2η: Στρωματογραφία πολιτισμών
Δ.Δ.: Από πού προέκυψε το ενδιαφέρον σας, το πάθος σας θα έλεγα, για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στον τόπο τους, δηλαδή στην Ακρόπολη;
Ζ.Μ.: Ανάμεσα σε πολλές άλλες υποθέσεις, τα Γλυπτά του Παρθενώνα πάντα κατείχαν μια ιδιαίτερη θέση. Ελπίζω τίποτα από αυτά που λέω εδώ να μη θεωρηθεί ως πολιτική ατζέντα, γιατί αυτό δεν είναι η πρόθεσή μου.
Δ.Δ.: Φυσικά όχι. Το πάθος σας όπως το καταλαβαίνω.
Ζ.Μ.: Στην Τουρκία, στην Ανατολία, έχουμε μια αδιάλειπτη πολιτιστική στρωματογραφία που ξεκινά από την Παλαιολιθική Εποχή. Ακόμη νωρίτερα, τα λίθινα εργαλεία που βρέθηκαν μαζί με το απολίθωμα του Homo Erectus στο Ντενιζλί, στη Δυτική Τουρκία, χρονολογούνται πριν από 1,2 εκατομμύρια χρόνια. Μετά ήρθαν η Παλαιολιθική Εποχή, η Νεολιθική, η Χαλκολιθική, η Εποχή του Χαλκού, η Εποχή του Σιδήρου, η Ελληνική, η Ελληνιστική, η Ρωμαϊκή, η Βυζαντινή Περίοδος, οι Σελτζούκοι και οι Οθωμανοί.
Δ.Δ.: Και άλλοι πολιτισμοί.
Ζ.Μ.: Αυτοί είναι μόνο οι κυρίαρχοι πολιτισμοί, που ονομάζουν μια εποχή λόγω του ότι κατείχαν την πλειοψηφία. Υπάρχουν επίσης πολλοί άλλοι πολιτισμοί άξιοι επαίνου. Μια τέτοια κληρονομιά δεν σου επιτρέπει να κάνεις διακρίσεις ή να έχεις μια περιορισμένη κατανόηση. Σε προσωπικό επίπεδο, μπορεί να αισθάνεσαι περισσότερο συνδεδεμένος με ορισμένους πολιτισμούς λόγω αισθητικών ή άλλων λόγων. Ως επαγγελματίας όμως δεν μπορείς να κάνεις διακρίσεις όσον αφορά την προστασία κάθε πολιτιστικού αντικειμένου.
Δ.Δ.: Για εμάς η επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα είναι μια υπόθεση υψίστης, μοναδικής σημασίας.
Ζ.Μ.: Φυσικά. Επιστρέφοντας στα Γλυπτά του Παρθενώνα, δεν τα βλέπω ως κάτι έξω από αυτό. Αφαιρέθηκαν από την Ελλάδα με έναν πολύ σκιώδη τρόπο και αποκόπηκαν από εκεί που ανήκουν. Για διάφορους λόγους, οι Ελληνες είναι συνδεδεμένοι με τον Παρθενώνα. Είναι ένας συμβολικός χώρος όχι μόνο για την αισθητική του αξία, αλλά και λόγω του ιστορικού του υπόβαθρου, και το πιο σημαντικό, της αντίληψής του μέσω του πρίσματος της ταυτότητας. Αυτό δίνει περισσότερο πνεύμα σε αυτά τα κομμάτια πολιτιστικής κληρονομιάς, που μπορεί να γίνει αισθητό απ’ όλους.
Σκηνή 3η: Η εντολή του υπουργού
Δ.Δ.: Πιστεύετε ότι η επιστροφή είναι μια υπόθεση εντελώς ελληνική;
Ζ.Μ.: Αν οι ελληνικές αρχές, οι εθελοντές και οι υποστηρικτές δεν είχαν υπερασπιστεί την επιστροφή των Γλυπτών συνεχώς για πολλά χρόνια, δεν θα ήταν δυνατό για τους υπόλοιπους από εμάς να στηρίξουμε αυτή τη θέλησή τους σε τέτοιο βαθμό. Ετσι, η υποστήριξή μου σε αυτή την υπόθεση δεν είναι απλώς από καλή θέληση. Είναι πολύ φυσιολογική δεδομένων των ασταμάτητων προσπαθειών αρκετών αφοσιωμένων ειδικών, διοικητικών και διανοουμένων. Επιπλέον, η Ανατολία έχει λεηλατηθεί τόσο πολύ και όλοι γνωρίζουμε τις θλιβερές ιστορίες πίσω από όλα τα λεηλατημένα αντικείμενα. Οι διπλωματικές πιέσεις, οι εκβιασμοί με τις επενδύσεις ή τη χρηματοδότηση, το ότι λαμβάνουν άδειες για να πάρουν θραύσματα αλλά αφαιρούν τα πάντα, η καταστροφή όλων των επιστημονικών στοιχείων κατά την αφαίρεση, η κλοπή της κοινής ιστορίας μιας κοινότητας και, το πιο απογοητευτικό, το να κατηγορούν τους ανθρώπους σε αυτά τα μέρη για την καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι ο πόνος και η απογοήτευση είναι κοινοί. Δεν είμαστε ο ίδιος λαός, αλλά μοιραζόμαστε έναν πολιτισμό που από καιρό σε καιρό περιλαμβάνει και το να πειράζουμε ο ένας τον άλλον. Ωστόσο στην πραγματικότητα, όχι εθνολογικά αλλά συναισθηματικά, είμαστε συνδεδεμένοι. Αυτή η σύνδεση καθιστά την υποστήριξή μου στην επιστροφή των Γλυπτών εκτός από καθαρά επαγγελματική υπόθεση, και προσωπική.
Δ.Δ.: Και δεν είναι μόνο η περίπτωση των Γλυπτών του Παρθενώνα
Ζ.Μ.: Οχι φυσικά. Η επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα θα είναι μια συγγνώμη προς όλες τις χώρες προέλευσης που υπέστησαν τις ίδιες κατηγορίες για τη φροντίδα των πολιτιστικών τους αγαθών, που υπέστησαν την απουσία των συμβόλων της ταυτότητάς τους. Πιστεύω ότι αυτό θα είναι ένα σημείο καμπής για την απονομή δικαιοσύνης.
Δ.Δ.: Είναι δική σας θέση ή τη συμμερίζεται και το υπουργείο Πολιτισμού της Τουρκίας;
Ζ.Μ.: Είμαι πολύ ικανοποιημένη που αυτό το συναίσθημα είναι κοινό, και ξέρω ότι το συμμερίζεται ο ίδιος ο υπουργός Ερσόι. Με κάλεσε στο γραφείο του μετά την επίσκεψή του στην Ελλάδα για να συναντήσει την υπουργό Μενδώνη, και με ρώτησε για τη θέση μας. Του εξήγησα ότι και οι δύο χώρες ήδη υποστηρίζουν η μία την άλλη σε τέτοιες υποθέσεις με μη πολιτική προσέγγιση και ότι θα πρέπει να συνεχίσουμε να το κάνουμε αμοιβαία, δεδομένης της κοινής μας αποστολής για την προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Μου έδωσε εντολή να διατηρήσουμε και να ενισχύσουμε την υποστήριξή μας, ενώ εξέφρασε την επιθυμία να παρακολουθήσει το θέμα προσωπικά.
Δ.Δ.: Εχετε επικοινωνήσει με την κυρία Μενδώνη;
Ζ.Μ.: Μέσω των εφημερίδων είχα την τιμή να διαβάσω τα ευγενικά της λόγια που αναγνώριζαν την ειλικρινή μας υποστήριξη.
Σκηνή 4η: Ο λόρδος Ελγιν
Δ.Δ.: Μπορείτε να μας περιγράψετε τι ακριβώς συνέβη με τον λόρδο Ελγιν και την αρπαγή των Γλυπτών;
Ζ.Μ.: Το 1801 ο Ελγιν ισχυρίστηκε ότι είχε λάβει επίσημη άδεια από τον Οθωμανό Σουλτάνο που του επέτρεπε να στήσει σκαλωσιές, να κάνει σχέδια και να δημιουργήσει γύψινα καλούπια των Γλυπτών στην Αθήνα. Ωστόσο, το μόνο έγγραφο που μπορούσε να παρουσιάσει ήταν μια ιταλική μετάφραση ενός φιρμανιού. Ουσιαστικά, απέκοψε και έσπασε τα Γλυπτά για να τα μεταφέρει, απογύμνωσε τον ναό και προκάλεσε ανεπανόρθωτες ζημιές.
Δ.Δ.: Αυτά τα ιστορικά στοιχεία που καταρρίπτουν τη θέση του Βρετανικού Μουσείου ότι ο λόρδος Ελγιν είχε συμφωνήσει με τις οθωμανικές αρχές είναι αποτέλεσμα δικής σας έρευνας;
Ζ.Μ.: Εκτός από τις δικές μας εν εξελίξει υποθέσεις που απαιτούν έρευνα στα κρατικά αρχεία, εξετάζουμε τακτικά πολυάριθμα έγγραφα στο πλαίσιο της καθημερινής εργασίας μας. Αρκετές φορές, ύστερα από αιτήματα ξένων ερευνητών που ζητούν τεκμηρίωση για ισχυρισμούς νομιμότητας, έχουμε ελέγξει τα αρχεία. Αυτή είναι η ρουτίνα μας, και αρκετοί μεμονωμένοι ερευνητές έχουν επίσης μελετήσει στο Τμήμα Οθωμανικών Κρατικών Αρχείων της Κωνσταντινούπολης.
Δ.Δ.: Τι ακριβώς συνέβη;
Ζ.Μ.: Καμία από τις ακαδημαϊκές ή κυβερνητικές έρευνες δεν απέδωσε κάποιο έγγραφο που να υποστηρίζει τον ισχυρισμό ότι τα Γλυπτά αγοράστηκαν νόμιμα κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σύμφωνα με τη νομοθεσία της εποχής εκείνης. Οταν η βρετανική αντιπροσωπεία ανέφερε αυτόν τον ισχυρισμό, θεωρήσαμε ότι απαιτείται απόδειξη. Γι’ αυτό θα ήθελα να ξεκαθαρίσω για όλους ότι ως εκπρόσωπος του υπουργείου σε αυτή την περίσταση δεν έχουμε καμία τεκμηρίωση που να υποστηρίζει ή να αποδεικνύει αυτόν τον ισχυρισμό.
Δ.Δ.: Δεν υπάρχει φιρμάνι του Σουλτάνου με το οποίο παραχωρούνται τα Γλυπτά στον λόρδο Ελγιν;
Ζ.Μ.: Δεν πιστεύω ότι υπάρχει κάποιο τέτοιο φιρμάνι.
Δ.Δ.: Επομένως, ο λόρδος Ελγιν είναι κλέφτης, ψεύτης και κοινός πλιατσικολόγος;
Ζ.Μ.: Οπως πολλοί άλλοι της εποχής του. Το πιο ενοχλητικό για μένα είναι η αυτοανάδειξή του σε υπερασπιστή της πολιτιστικής κληρονομιάς. Δεν πιστεύω στον φιλελληνισμό του. Αν θαυμάζεις κάτι πραγματικά, το προστατεύεις παρά τις δικές σου επιθυμίες, δεν το διαλύεις για κέρδος.
Δ.Δ.: Μετά την εκλογή των Εργατικών στο Ηνωμένο Βασίλειο και τον θρίαμβο του Κιρ Στάρμερ, πιστεύετε ότι η εκστρατεία υπέρ της επιστροφής των Γλυπτών θα αποκτήσει περισσότερους φίλους και καλύτερες προοπτικές;
Ζ.Μ.: Είμαι το τελευταίο άτομο που μπορεί να κάνει μια καλή πρόβλεψη σε σχέση με την πολιτική. Ωστόσο, πιστεύω ότι η επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα δεν θα ήταν απώλεια για το Ηνωμένο Βασίλειο. Είμαι βέβαιη ότι η Ακρόπολη έχει τη δυνατότητα να τιμήσει, να προστατεύσει και να εμπλουτίσει και τους δύο εμπλεκόμενους σε αυτή τη διαμάχη μόλις τα Γλυπτά επιστρέψουν στην Ελλάδα. Δεδομένου ότι θα ήταν μια κατάσταση win-win και για τις δύο πλευρές, γιατί να μην είμαστε αισιόδοξοι;
Δ.Δ.: Υπάρχουν ανάλογα περιστατικά κλοπών με μνημεία της Τουρκίας;
Ζ.Μ.: Ναι, πολλά. Το Μνημείο των Νηρηίδων, το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού, ο Λέων της Κνίδου, ο Βωμός του Δία από την Πέργαμο, η Πύλη της Μιλήτου, το Ηρώο της Τρύσσας είναι μόνο μερικά παραδείγματα.
Σκηνή 5η: Η αγάπη για τον Καζαντζάκη
Δ.Δ.: Θα δεχόσασταν να συντονίσετε τις προσπάθειές σας με εκείνες του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού;
Ζ.Μ.: Ηδη έχουμε καλή συνεργασία - και το μόνο που εύχομαι είναι η συνέχειά της, καθώς είμαστε πιο δυνατοί μαζί. Εχουμε ακόμη και μια διμερή συμφωνία για την πρόληψη της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών, που είναι σύμβολο του κοινού μας ενδιαφέροντος και δράσης.
Δ.Δ.: Θα μπορούσε η καμπάνια για τα Γλυπτά να αποτελέσει τη βάση για μια διεθνή καμπάνια εναντίον των κλοπών και του πλιάτσικου από αποικιοκρατικές δυνάμεις εις βάρος μικρότερων χωρών;
Ζ.Μ.: Υποθέτω ότι ήδη εξυπηρετεί αυτό τον σκοπό. Η πολυετής αυτή καμπάνια πιστεύω ότι εμπνέει τις πρώην αποικίες για τις δικές τους διεκδικήσεις.
Δ.Δ.: Εχετε επισκεφτεί την Ελλάδα;
Ζ.Μ.: Ναι, είχα την καλή τύχη να επισκεφθώ την Αθήνα, την Ολυμπία και τους Δελφούς.
Δ.Δ.: Εκτός από την Ακρόπολη, ποια άλλα αρχαιολογικά μνημεία, κατά τη γνώμη σας, έχουν τη μεγαλύτερη σημασία και τη μεγαλύτερη πολιτιστική αξία;
Ζ.Μ.: Καθώς συζητάμε για την Ελλάδα, θα ήθελα να περιορίσω την απάντησή μου στην ελληνική επικράτεια. Διαφορετικά, αν συμπεριλάβουμε ό,τι έχουμε στην Τουρκία, στην Ιταλία, στο Μεξικό, στην Αίγυπτο, στο Ιράν, στον Λίβανο και αλλού, θα μπορούσαμε να γράψουμε ολόκληρο βιβλίο! Με αυτή την έννοια, πιστεύω ότι η σημασία των πολιτιστικών αγαθών είναι βαθιά συνδεδεμένη με τη σχέση τους με το ευρύ κοινό. Ενας από τους αγαπημένους μου συγγραφείς, ο Νίκος Καζαντζάκης, με εντυπωσιάζει ιδιαίτερα με την απεικόνιση των αλληλένδετων τρόπων ζωής των σύγχρονων χρόνων και των αρχαίων κατάλοιπων στα χωριά. Μέσα από αυτό το πρίσμα, θα πρέπει να αναγνωρίσω την Ολυμπία, η οποία συμβολίζει τη φιλική, ευγενική και εποικοδομητική συνεργασία. Αυτό υποδηλώνει ότι η Ολυμπία δεν υπάρχει μόνο φυσικά, αλλά επίσης έχει απήχηση σε εκατομμύρια ανθρώπους από το παρελθόν.
Δ.Δ.: Στη διαδρομή σας συναντήσατε περιπτώσεις ανθρώπων που προσπερνάνε τέτοιες υποθέσεις με το επιχείρημα πως όλα αυτά είναι ξεπερασμένα και ανούσια;
Ζ.Μ.: Η ειλικρινής και ευρύτερη απάντησή μου σε αυτή την ερώτηση είναι ότι κάθε κομμάτι πολιτιστικής κληρονομιάς που έχει αξία για οποιονδήποτε λόγο, έστω και για έναν άνθρωπο στη Γη, έχει τη μέγιστη σημασία. Αυτό το άτομο για μένα είναι ο κληρονόμος του, και δεν έχουμε τίποτε άλλο να κάνουμε παρά να το προστατεύσουμε, όπως ορίζουν τα δικαιώματα αυτού του ατόμου.
Επίλογος: «Ζορμπάς, Κακογιάννης και Αγγελόπουλος»
Δ.Δ.: Ποια είναι η γνώμη σας για την επέκταση των πολιτιστικών σχέσεων ανάμεσα σε δύο γειτονικές χώρες όπως η Τουρκία και η Ελλάδα;
Ζ.Μ.: Το προσεγγίζω από δύο διαφορετικές οπτικές γωνίες. Επαγγελματικά, είναι απαραίτητο, αναγκαίο και ζωτικής σημασίας. Συναισθηματικά, είμαι πολύ ικανοποιημένη και χαρούμενη που νιώθω τη δύναμη και την παρηγοριά της συνεργασίας.
Δ.Δ.: Εργάζομαι εδώ και πολλά χρόνια ως κριτικός κινηματογράφου και μέσα από τη δουλειά μου έχω εκτιμήσει το έργο του Νουρί Μπιλγκέ Σεϊλάν, τον οποίο θεωρώ έναν εκ των κορυφαίων της παγκόσμιας πρωτοπορίας. Και φυσικά, τις παλαιότερες ταινίες των Γιλμάζ Γκιουνέι και Ζεκί Οκτάν. Από τη σύγχρονη ελληνική καλλιτεχνική δημιουργία υπάρχουν κάποια ονόματα και έργα που ίσως έχετε ξεχωρίσει;
Ζ.Μ.: Εχουμε ακριβώς το ίδιο γούστο. Είμαι σίγουρη ότι τους έχετε υπ’ όψιν σας, αλλά αν όχι, ρίξτε μια ματιά και στους Ομέρ Καβούρ και Γιαβούζ Τουργκούλ. Ο Ζορμπάς είναι ο καλύτερος φίλος μου - τόσο το μυθιστόρημα όσο και η ταινία. Είμαι ευγνώμων που ο Καζαντζάκης τον μοιράστηκε μαζί μας, αν και ίσως θα ήθελα να τον κρατήσω μόνο για μένα. (γέλια)
Δ.Δ.: Και από το ελληνικό σινεμά;
Ζ.Μ.: Μια και ανέφερα την ταινία, ο Μιχάλης Κακογιάννης είναι άλλη μία ιδιοφυΐα, καθώς κατάφερε να μεταφέρει αυτό το αριστούργημα στον κινηματογράφο ακριβώς όπως το έκανε. Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος είναι ένα ακόμα όνομα που θαυμάζω. Δεν έχω λόγια να περιγράψω το πώς νιώθω για το «Λιβάδι που δακρύζει». Η μουσική της Ελένης Καραΐνδρου είναι επίσης αξιοσημείωτη. Δεδομένου επίσης ότι η μητέρα της γιαγιάς μου ήταν ανάμεσα στον πληθυσμό που ανταλλάχθηκε, πώς μπορώ να μη μιλήσω για τη Μαρία Ηλιού; Το μόνο πρόβλημα είναι ότι δεν μπορώ να ξεχωρίσω κάτι από το έργο της, γιατί το θαυμάζω όλο.
Δ.Δ.: Εκτιμώ, και υποθέτω θα συμφωνείτε μαζί μου, ότι η ανάπτυξη μιας διαρκούς πολιτιστικής ανταλλαγής ανάμεσα στους δύο γείτονες θα συμβάλλει τα μέγιστα στην ανάπτυξη φιλικών σχέσεων, κάτι που ελπίζει τόσο ο ελληνικός όσο και ο τουρκικός λαός.
Ζ.Μ.: Φυσικά και συμφωνώ.
Και πριν ολοκληρωθεί αυτή η τόσο αποκαλυπτική και συγκινητική τηλεφωνική συνομιλία, συμπλήρωσε μια φράση που τα λέει όλα: «Μείνε δυνατός komşu (γείτονα), έτσι σε ξέρουμε».
Είπε συγκεκριμένα: «Οι καβγάδες μεταξύ γειτόνων ωφελούν μόνο εκείνους που κερδίζουν από την ένταση. Η αλήθεια είναι ότι είχαμε σημεία συμφωνίας και διαφωνίας στο παρελθόν, ακόμη και πολέμους για εδάφη - ποιος πραγματικά ωφελήθηκε από αυτά; Παρά ταύτα, είναι σαφές ότι δεν μπορούσαμε να σταματήσουμε να νοιαζόμαστε ο ένας για τον άλλον. Τόσο απλά είναι τα πράγματα για εμένα. Συντόνιζα το γραφείο κρίσης μετά τον περσινό σεισμό, με ευθύνες που απαιτούσαν την πλήρη προσοχή μου. Δεν είχα την πολυτέλεια να αντιμετωπίσω τα συναισθήματά μου μέχρι τη στιγμή που δεν μπορούσα να προσποιούμαι πια. Τότε είδα αυτό το tweet: “Μείνε δυνατός komşu (γείτονα), έτσι σε ξέρουμε”. Νομίζω ότι αυτό τα εξηγεί όλα».
Αγαπητή Ζεϊνέπ Μποζ, η τέχνη και ο πολιτισμός μας ενώνουν. Απόδειξη; Με τίποτα απ' όσα είπατε δεν διαφωνώ!
