Θεόδωρoς Παπακώστας: Ο επιστήμονας που έκανε την αρχαιολογία pop και την έβαλε με μαεστρία στα social media

Το 2018 ο Θεόδωρος Παπακώστας εργαζόταν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Στον ελεύθερο χρόνο του είχε αποφασίσει να μεταφέρει ιστορίες από την αρχαιότητα που συγκινούσαν τον ίδιο – αλλά ποτέ δε φανταζόταν ότι θα μπορούσαν να ενδιαφέρουν ή πολύ περισσότερο να αγγίξουν δεκάδες χιλιάδες άλλων ανθρώπων- στο Instagram. Τότε το σοσιαλμιντιακό ποίμνιό του αθροιζόταν σε μερικές εκατοντάδες followers. Ο Παπακώστας ή κατά κόσμον Archaeostoryteller θυμάται ακόμα την πρώτη ιστορία που μοιράστηκε. Την αφορμή του είχε δώσει ένα αγγείο που σήμερα φιλοξενείται στο Μουσείο του Βατικανού και πάνω στο οποίο απεικονίζονταν ο Αχιλλέας και ο Αίαντας να παίζουν ένα επιτραπέζιο παιχνίδι σε μια ανάπαυλα από τις μάχες τους στον Τρωικό Πόλεμο. Η μία ιστορία έφερε την άλλη, οι followers του άρχισαν να αυξάνονται εκθετικά και μέσα σε λίγους μήνες ο πανελληνίως άγνωστος αρχαιολόγος από τη βόρεια Ελλάδα είχε μεταμορφωθείσ σε αυτόν που σήμερα γνωρίζουμε ως τον προπάτορα της επικοινωνίας της επιστήμης στη χώρα μας.

Έξι χρόνια αργότερα ο Θεόδωρος Παπακώστας έχει στο παλμαρέ του τρία βραβευμένα best sellers, τα «Χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ», «Παιδιά, χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ;» και «Αρχαιολογία αγάπη μου... έλα πάρε με από 'δω» (όλα απο την Key Books), ετοιμάζει ήδη το επόμενο βιβλίο του, έχει δημιουργήσει δύο σειρές ντοκιμαντέρ για την COSMOTE TV, οι οποίες είναι πλέον διαθέσιμες και μέσω του ERTFLIX, κι έχει στα σκαριά μία ακόμα ενώ φέτος το καλοκαίρι κυκλοφορεί το πρώτο του activity book σε εικονογράφηση του Faze Design Studio. Στα ακόμα καλύτερα νέα, το πρώτο βιβλίο του που έχει ήδη μεταφραστεί ανάμεσα σε άλλες χώρες στη Γαλλία, την Ισπανία, τη Γερμανία, την Κίνα και το Μεξικό κυκλοφορεί την 1η Αυγούστου και στις χώρες της Βρετανικής Κοινοπολιτείας με τη βαρύτιμη μάλιστα υπογραφή του εκδοτικού οίκου HarperCollins. Η εξέλιξή του μπορεί να μοιάζει μετεωρική για έναν αρχαιολόγο που μέχρι πριν από λίγα χρόνια εργαζόταν με συμβάσεις ορισμένου χρόνου στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Είναι όμως απολύτως λογική κι αναμενόμενη για έναν άνθρωπο που παιδιόθεν μαγευόταν από την αρχαιότητα, την οποία λέει πως αγάπησε με τον πλέον βιωματικό τρόπο, όταν περνούσε τα σαββατοκύριακα της παιδικής ηλικίας κάνοντας πικ νικ με τους παππούδες του στο αρχαίο Δίον.

Επικοινωνώντας την αρχαιότητα και την ιστορία για έξι και πλέον χρόνια, βρίσκεις πώς είμαστε πιο ανοιχτόμυαλοι σε σχέση με την ιστορία και το παρελθόν μας; Ή παραμένουμε δογματικοί και μονολιθικοί;

Λέω με αισιοδοξία ότι γινόμαστε πιο ανοιχτόμυαλο και σφαιρικοί. Περάσαμε δύσκολα, γιατί μας είχε μεταφερθεί η εικόνα ενός εξιδανικευμένου παρελθόντος το οποίο έπρεπε πάση θυσία να το θαυμάσουμε. Κι αυτό τελικά μας έγινε βαρίδι. Δημιουργήθηκε ένα εθνικό σύμπλεγμα κατωτερότητας σε σχέση με το παρελθόν. Νομίζω ότι πλέον είμαστε σε ένα σημείο που μπορούμε μεν να θαυμάσουμε τον αρχαίο μας πολιτισμό, αλλά παράλληλα να εμπνευστούμε για να δημιουργήσουμε κι εμείς κάτι καλύτερο ως Νεοέλληνες.

Αλήθεια, σου την πέφτουν επειδή συχνά αποδομείς, απομυθοποιείς ή διακωμωδείς την αρχαιότητα;

Προφανώς ναι. Το εντυπωσιακό και το ελπιδοφόρο όμως είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος του κοινού θέλει να εξερευνήσει την ελληνική αρχαιότητα χωρίς παρωπίδες και κόμπλεξ. Εκείνοι που φοβούνται μην τους σπάσεις την ιερή αγελάδα που έχουν χτίσει στο μυαλό τους είναι σημαντικά λιγότεροι.

Τι πιστεύεις ότι αρέσει σ' αυτό που κάνεις; Ήσουν από τους πρώτους που ξεκίνησες την επικοινωνία της γνώσης στα κοινωνικά δίκτυα.

Καταρχάς είναι πολύ βασικό ότι ακολούθησαν και άλλοι αυτό το δρόμο της επικοινωνίας της επιστήμης. Ως γνωστόν ένας κούκος δε φέρνει την άνοιξη. Εκείνο που καταλαβαίνω ότι έχει ανάγκη ο κόσμος είναι να διευρύνει τους ορίζοντές του με εύληπτο και κατανοητό τρόπο. Διαφωνώ ότι πρέπει να γινόμαστε δασκαλίστικοι για να διδάξουμε τον κόσμο. Νομίζω ότι όλοι θα είμαστε κερδισμένοι αν αφαιρέσουμε το διδακτισμό και μεταφέρουμε τη γνώση με κατανοητό τρόπο. Γιατί έτσι και η πληροφορία διαχέεται και ο κόσμος μαθαίνει και άρα βελτιώνεται και η επιστήμη επικοινωνείται και φτάνει στο φυσικό αποδέκτη της. Τα κοινωνικά δίκτυα είναι μέσα για να επικοινωνούμε μεταξύ μας. Δεν είναι ανάγκη να είναι όλα παραλίες και κοκτέιλ. Μπορεί να έχουν γνώση, ιστορία, επιστήμη. Ευτυχώς, τα νούμερα δείχνουν ότι υπάρχουν αποδέκτες.

Είχες φανταστεί ότι ένα project σαν το δικό σου θα μπορούσε να έχει τέτοια επιτυχία;

Ούτε καν. Έλεγα, όταν ξεκινούσα, ότι εάν κατάφερνα να έφτανα τους 10 χιλιάδες followers στο Instagram με θεματική την αρχαιολογία θα ήταν επίτευγμα. Σήμερα είμαι στις 96 χιλιάδες και 'χω μείνει και 'γω ο ίδιος άναυδος. Οι άνθρωποι θέλουν να μάθουν και να απολαύσουν τον πολιτισμό.

Το μεγάλο ακροατήριο άλλαξε τον τρόπο που κάνεις τα πράγματα;

Προσωπικά το ξεχνάω και προσπαθώ να μη με αλλάξει. Η αυθεντικότητα νομίζω ότι ήταν συστατικό στοιχείο της επιτυχίας. Όποτε πάω να πέσω στην παγίδα να εγκλωβιστώ σε κάτι πιο «επαγγελματικό», θυμίζω στον εαυτό μου πώς ξεκίνησα και προσπαθώ να με καλιμπράρω, μένοντας πιστός στο αυθεντικό στοιχείο της προσωπικότητάς μου.

Η ιδέα για αρχαιολογία μέσω Instagram πώς σου ήρθε;

Η αλήθεια είναι ότι δεν την βρήκα. Με βρήκε. Ξεκίνησα να λέω ιστορίες στο Instagram για μένα και τους φίλους μου. 300 άνθρωποι ήμασταν όλοι κι όλοι. Τότε μετέφερα ιστορίες από εικονογραφημένα αγγεία. Και βδομάδα με τη βδομάδα αυτό γιγαντώθηκε, χωρίς να το καταλαβαίνω. Ερχόταν χιλιάδες κόσμος να διαβάσει αυτές τις ιστορίες. Στο πρώτο πεντάμηνο είχα καταλάβει ότι έπρεπε να το κάνω σοβαρά και σταθερά. Βρήκα κι αυτό το αντι-τουριστικό ψευδώνυμο, αλλά τελικά παρά τις δυσκολίες του λειτούργησε.

Με την αρχαιολογία ασχολείσαι ακόμα ή έχεις εστιάσει μόνο στην επικοινωνία της;

Μέχρι πέρσι εργαζόμουν και στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Πλέον όμως είναι τόση η δουλειά στην επικοινωνία της επιστήμης, οπότε έχω επικεντρωθεί μόνο εκεί.

Τι αρέσει πιο πολύ στις ιστορίες σου; Έχεις σιγουράκια που φέρνουν νούμερα;

Νομίζω ότι μια από τις πιο πετυχημένες ήταν η ιστορία με πώς ονομάστηκαν οι Κυκλάδες. Είναι ένας από τους ωραιότερους μύθους που έχουν πλαστεί στην ανθρωπότητα. Υπάρχουν βέβαια και άλλες ιστορίες που η απήχησή τους ξαφνιάζει και μένα. Για παράδειγμα είχα κάνει ένα ποστ στο οποίο εξηγούσα γιατί είναι σημαντικός ο Παρθενώνας. Θεωρούσα ότι ήταν κάτι πολύ προφανές και δε θα πήγαινε καλά. Τελικά πήγε συγκλονιστικά. Τώρα που το συζητάμε νομίζω ότι το πιο επιτυχημένο μου ποστ διαχρονικά ήταν εκείνο για την Ελένη Τοσίτσα. Μια αγράμματη γυναίκα που δώρισε στο ελληνικό δημόσιο τις εκτάσεις όπου χτίστηκαν το Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείοι και το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Είχε κληρονομήσει την περιουσία από τον σύζυγό της και παρότι η ίδια δεν μπορούσε ούτε να υπογράψει, έβαζε ένα σταυρό, είχε τόση αγάπη για τον πολιτισμό και τις επιστήμες που αποφάσισε να κάνει αυτή τη μεγάλη δωρεά στη χώρα της.

Τι σε εκπλήσσει ακόμα στο διαδίκτυο;

Με εκπλήσσει η ίδια η ανθρωπότητα. Ακόμα και στην ανάρτηση που ανέφερα μόλις, βρέθηκε άνθρωπος να σχολιάσει ότι προωθώ τον αναλφαβητισμό και την αμορφωσιά. Ό,τι και να πεις είναι δυνητικά παρεξηγίσιμο.

Νούμερα μετράς;

Κάποτε αγχωνόμουν. Είχα πέσει στη λούμπα να τα κοιτάω συνέχεια. Να βλέπω τι πήγε, τι δεν πήγε, πόσους followers έχω και όλα αυτά. Είναι πολύ εύκολο να πέσεις σε αυτή τη μαύρη τρύπα. Νομίζω όμως ότι τώρα απολαμβάνω περισσότερο τη διαδικασία.
Υποθέτω ότι μέρος της απόλαυσης είναι και η έκδοση του βιβλίου σου στα αγγλικά τις επόμενες ημέρες.
Για να είμαι ειλικρινής μου κάνει εντύπωση που ένα μικρό βιβλίο αγαπήθηκε τόσο πολύ στην Ελλάδα, έγινε best seller κι έτσι πείστηκε και η HarperCollins, αλλά και πολλοί άλλοι εκδοτικοί οίκοι στη Γαλλία, την Ισπανία, στην Κίνα ή στο Μεξικό όπου το πρώτο μου βιβλίο έχει γίνει best seller, να το εκδώσουν. Αν το σκεφτείς είναι μια από τις σπάνιες φορές που ένα βιβλίο αρχαιολογίας ξεκινά τη διαδρομή του από την Ελλάδα προς τα έξω. Συνήθως συμβαίνει το αντίστροφο. Αυτό για μένα είναι συγκινητικό. Την 1η Αυγούστου λοιπόν το «Χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ;» κυκλοφορεί με τον τίτλο «How to fit all of the ancient Greece in an elevator» σε όλες τις χώρες της Βρετανικής Κοινοπολιτείας.

Τι έχεις κερδίσει έπειτα από έξι χρόνια στην επικοινωνία της επιστήμης;

Με ευχαριστεί που έχω κάνει το χόμπι μου δουλειά και μπορώ να βιοπορίζομαι από αυτό. Είμαι ευγνώμων γι' αυτή τη συνθήκη.

Το πρωί με το που ξυπνάς πιάνεις το κινητό;

Ναι, τσεκάρω Instagram και Facebook. Και με τον πρώτο μου καφέ ξεκινάω να απαντάω στα μηνύματα που δέχομαι. Και πρέπει να σου πω ότι απαντάω σε όλους
Στα social media παραμένουμε εύπιστοι σε βαθμό αφέλειας;
Νομίζω ότι υπήρξαμε και πιο ανυποψίαστοι. Οταν ξεκίνησε το Facebook πιστεύαμε τα πάντα. Πλέον έχουμε ψηθεί κι έχουμε μάθει. Δεν τρώμε τόσο κουτόχορτο και δεν αναπαράγουμε fake news τόσο εύκολα. Ωστόσο υπάρχουν πολλοί εκεί έξω διατεθειμένοι να πιστέψουν οποιονδήποτε διαδώσει κάτι στα κοινωνικά δίκτυα με στόμφο. Πιστεύουμε χωρίς να σκεφτόμαστε ή να τσεκάρουμε ποιος λέει τι.


Info: Το activity book «Η αρχαιότητα είναι παιχνιδάκι» κυκλοφορεί από την Key Books

Φωτογραφίες: Πάνος Γιαννακόπουλος
Επιμέλεια/Styling: Λίζη Παπάζογλου