Οδυσσέας ο Ματ Ντέιμον, Κίρκη η Σαρλίζ Θερόν στη νέα «Οδύσσεια» του Κρίστοφερ Νόλαν

Η Οδύσσεια του Ομήρου δεν εμπνέει μόνο μια σειρά από βιβλία και ταινίες, καθώς οι σκηνοθέτες καταφεύγουν στο αξεπέραστο έπος για να αφήσουν τη δική τους σφραγίδα, αλλά έχει γίνει η νέα εμμονή. Μετά την «Επιστροφή», την πρόσφατη ταινία του Ουμπέρτο Παζολίνι με τους Ρέιφ Φάινς και Ζιλιέτ Μπινός, που εστίαζε στην επαναφορά του μυθικού ήρωα στο παλάτι και την Ιθάκη, η ταινία που ετοιμάζει ο οσκαρικός Κρίστοφερ Νόλαν βάζει στοίχημα να αφηγηθεί τις περιπέτειες του Οδυσσέα από την αρχή. Η πιο ακριβή, σύμφωνα με τα ξένα δημοσιεύματα, μέχρι στιγμής παραγωγή του Νόλαν όχι μόνο θα χρησιμοποιεί όλα τα νέα τεχνολογικά μέσα, αλλά θα αναπαραστήσει το έπος σε όλες τις εντυπωσιακές λεπτομέρειές του, με έναν τρόπο που δεν έχει γίνει ξανά έως τώρα. Μάλιστα, αυτή θα είναι η πρώτη φορά που αυτό θα παρουσιαστεί κινηματογραφικά σε IMAX, σε μια υπερπαραγωγή που φέρνει την υπογραφή της Universal και με μια πραγματικά dream team, με ονόματα πρώτης γραμμής στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.

Εντυπωσιακό καστ

Παρότι ελάχιστες πληροφορίες έχουμε μέχρι στιγμής, αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι η «Οδύσσεια» του Νόλαν αναμένεται να είναι η πιο εντυπωσιακή εκδοχή του μύθου που έχουμε δει ποτέ στη μεγάλη οθόνη: σε αυτό συναινούν το όνομα ενός ικανού δημιουργού, που όχι μόνο γνωρίζει καλά τι σημαίνει έπος, αλλά και ακριβή παραγωγή, επιλογή σεναρίου και ιδανικού καστ. Ο τελειομανής Νόλαν, που σάρωσε πρόσφατα στα Οσκαρ με τον «Οπενχάιμερ», το αντι-έπος της σύγχρονης Αμερικής, μπορεί να επεξεργάζεται πραγματικές ιστορίες δίνοντας εξαιρετική προσοχή στη λεπτομέρεια, φροντίζοντας να είναι συνεπής στις κεντρικές αρχές της, εν προκειμένω της Οδύσσειας, χωρίς τις παρεκτροπές και τις λάθος ερμηνείες που έχουμε δει σε άλλες εκδοχές του έπους, όπως στην κινηματογραφική Τροία του Βόλφγκανγκ Πέτερσεν. Συνηθίζοντας να έχει αυτός τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο στο σενάριο αλλά και την εκτέλεση παραγωγής, που αναλαμβάνει μαζί με τη σύντροφο και συνεργάτιδά του, Εμα Τόμας, την οποία ευχαρίστησε επίσημα και στα Οσκαρ, ο Βρετανός σκηνοθέτης λειτουργεί με μεθοδικότητα, εντυπωσιακή ακρίβεια και δημιουργική επεξεργασία των ιστοριών που αναλαμβάνει. Αποφεύγοντας τις εξωφρενικές χολιγουντιανές αφηγήσεις που έχουν καταστρέψει μέχρι στιγμής τα ομηρικά έπη, φροντίζει να στήνει επικές ταινίες με ρεαλιστικά δεδομένα και αναφορές. Εξ ου και ότι επιλέγει ιστορίες με επίμονους πρωταγωνιστές-ήρωες που προσπαθούν να φτάσουν τον απόλυτο στόχο τους πραγματοποιώντας αντίστοιχα μεγάλα ταξίδια στον χωρόχρονο: από τα πιο επιστημονικής φαντασίας «Inception» και «Interstellar» έως την τριλογία του «Σκοτεινού Ιππότη», όπως είναι γνωστή η σειρά ταινιών του Νόλαν για τον Μπάτμαν, και το «Οπενχάιμερ».

Οι Οδύσσειες του σινεμά

Η πρώτη μεταφορά της Οδύσσειας, πάντως, έγινε με μια βουβή ταινία του Τζουζέπε ντε Λιγκουόρο, ενώ η πιο πρόσφατη είναι και πάλι ενός Ιταλού, αυτή του Ουμπέρτο Παζολίνι που βγήκε πρόσφατα στις αίθουσες δίνοντας έμφαση στην επιστροφή του Οδυσσέα (εξ ου και ο ομώνυμος τίτλος), με πρωταγωνιστές τους Ρέιφ Φάινς και Ζιλιέτ Μπινός. Γνωστή είναι και η κινηματογραφική μεταφορά του 1954 με τον τίτλο «Οδυσσέας», με τον Κερκ Ντάγκλας στον ρόλο του ομώνυμου ήρωα. Τη σημερινή γνωστοποίηση για τη μεταφορά της Οδύσσειας στη μεγάλη οθόνη από τον Κρίστοφερ Νόλαν την έκανε η Universal Pictures με σχετική ανάρτηση στα social media τονίζοντας πως «Η επόμενη ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν, η “Οδύσσεια”, είναι ένα μυθικό έπος δράσης που θα γυριστεί σε όλο τον κόσμο με την ολοκαίνουρια τεχνολογία ταινιών IMAX. Η ταινία φέρνει το θεμελιώδες έπος του Ομήρου για πρώτη φορά στις οθόνες των ταινιών IMAX και θα βγει στις αίθουσες παντού στις 17 Ιουλίου 2026», για να ακολουθήσουν μια σειρά δημοσιευμάτων σε κορυφαία διεθνή μέσα όπως «Variety» και «The Guardian».

Το εντυπωσιακό καστ είναι επίσης από μόνο του εγγύηση για το βέλτιστο αποτέλεσμα: τι καλύτερο από τον Ματ Ντέιμον στον ρόλο του Οδυσσέα, ο οποίος εμφανίζεται ήδη σε ένα σύντομο τρέιλερ που κυκλοφόρησε παραμονές Χριστουγέννων, ταλαιπωρημένος, με μακριά μαλλιά και μούσια, πάνω σε ένα νησί, που εικάζεται ότι είναι αυτό της Κίρκης, την οποία αναμένεται να ερμηνεύσει η Σαρλίζ Θερόν; Και αν η πλανεύτρα Σαρλίζ μοιάζει ιδανική για τον ρόλο, κάτι αντίστοιχο φαίνεται και για την Αν Χάθαγουεϊ, η οποία θα υποδυθεί τη στωική Πηνελόπη και δηλώνει ενθουσιασμένη και ευγνώμων που ο Κρίστοφερ Νόλαν την επέλεξε για τον ρόλο: «Το καλό είναι ότι δεν ενδιαφέρθηκε καν για όλα όσα τοξικά λέγονται για μένα στο Ιντερνετ και μου έδωσε έναν από τους πιο όμορφους ρόλους που ανέλαβα ποτέ σε μια από τις καλύτερες ταινίες που έχω συμμετάσχει μέχρι στιγμής», δήλωσε η διάσημη ηθοποιός. Αντίστοιχο ενθουσιασμό εξέφρασε και ο Τομ Χόλαντ τόσο με αναρτήσεις του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσο και με δηλώσεις του στη δημοφιλή εκπομπή «Good Morning America», στην οποία δήλωσε ότι δέχτηκε το τηλεφώνημα της ζωής του από τον Νόλαν όταν του πρότεινε τον ρόλο του Τηλέμαχου.

Συνεπής στον μύθο

Πρόθεση του Νόλαν, πάντως, είναι να εκμεταλλευτεί τις δυνατότητες της τεχνολογίας για να αναπαραστήσει τα φανταστικά τέρατα του Ομήρου, να καταγράψει με τον βέλτιστο τρόπο τις περιπέτειες του Οδυσσέα σε στεριά και θάλασσα, να δείξει όλα αυτά που φανταζόταν ο τυφλός ποιητής ότι υπέμενε ο ήρωάς του, ο οποίος, όπως λέει η αρχή της «Οδύσσειας», «γύρισε πολλές πόλεις και έμαθε πώς σκέφτονται οι άνθρωποι και τι έχουν στο μυαλό τους». Η αφήγηση της Οδύσσειας ξεκινάει από τη στιγμή που οι θεοί του Ολύμπου αποφασίζουν να βοηθήσουν τον Οδυσσέα να επιστρέψει στην Ιθάκη και η Αθηνά καταστρώνει το πολύτροπο σχέδιό της που είναι να μεταβεί ο Ερμής στην Ωγυγία και να ανακοινώσει στην Καλυψώ την απόφαση των θεών την ίδια στιγμή που η ίδια φροντίζει να κατεβεί στην Ιθάκη για να προτρέψει τον Τηλέμαχο να συνεργαστούν.

Ολα αυτά τα σχέδια τίθενται ταυτόχρονα σε εφαρμογή στο ομηρικό έπος προκειμένου ο πολυμήχανος ήρωας να καταφέρει να επιστρέψει στην αγαπημένη του πατρίδα. Εδώ, ακριβώς, είναι που επικεντρώθηκε η πρόσφατη εκδοχή της Οδύσσειας από τον Παζολίνι, ο οποίος έδινε έμφαση στη σοφία και την ωριμότητα του Οδυσσέα, που έφτασε στην πατρίδα του πολύ διαφορετικός από τον παρορμητικό και αψίκορο ήρωα που εμφανιζόταν να είναι στην Ιλιάδα. Αλλωστε, αυτό που διαχωρίζει τον Οδυσσέα αυτού του έπους από τον πολέμαρχο της Ιλιάδας είναι ότι ώριμος πια δεν ακούει το τραγούδι των Σειρήνων, οι οποίες επιμένουν να αφηγηθούν τα πάθη των Αχαιών στην Τροία καθώς έχουν παρέλθει γι’ αυτόν προ πολλού οι ηρωικές στιγμές. Το μόνο που τον βασανίζει είναι ο Νόστος -αυτός ο πόθος για την πατρίδα- και η ανάγκη του για μια φιλήσυχη ζωή δίπλα στην αγαπημένη του γυναίκα.

Το ποιητικό ταξίδι

Επειδή, όμως, ο Νόλαν δεν κάνει ένα υπαρξιακό ψυχογράφημα όπως ο Παζολίνι, αλλά μια επική-μυθική ιστορία δράσης, δεν πρόκειται να λείψουν από τη δική του κινηματογραφική εκδοχή ούτε οι πιστές αναπαραστάσεις των τεράτων, ούτε ο μυθικός Πολύφημος, ούτε η Σκύλα και η Χάρυβδη, ούτε τα ζώα της Κίρκης. Οπως, όμως, τόνιζε και ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία» του, θέλοντας να δείξει πόσο επικίνδυνα συναρπαστικός και πειστικός ήταν ο Ομηρος με την Οδύσσειά του, έγραφε: «Μετά τις περιπετειώδεις εμπειρίες του με ανθρώπους και τέρατα ο Οδυσσέας έχει φτάσει να συνειδητοποιήσει τη ματαιότητα κάθε φιλοδοξίας. Αυτό που στο τέλος επιδιώκει είναι η ζωή ενός ταπεινού πολίτη χωρίς το φορτίο των δημοσίων καθηκόντων». Οι σύγχρονοι ποιητές, βέβαια, βρήκαν στον Ομηρο τη δική τους συμβολική εκδοχή αφού έδωσαν έμφαση στη σημασία του ταξιδιού: μετά τον δικό μας Καβάφη, ο ποιητής Τένισον επέμενε ότι το πιο ουσιαστικό μάθημα που μας έδωσε ο Οδυσσέας με τις περιπέτειές του είναι να πασχίζεις, να μην υποκύπτεις και να αναζητάς αυτό που οι υπόλοιποι αδυνατούν να δουν.

Ολα αυτά είναι που καθιστούν τα νοήματα της Οδύσσειας απολύτως διαχρονικά και προσφιλή στον κόσμο. Ειδικά, όμως, σήμερα η μανία με τον Ομηρο φαίνεται να είναι πιο έντονη από ποτέ σε όλο τον κόσμο και σε αυτό συναινούν τα δημοσιεύματα κορυφαίων διεθνών μέσων, ακόμα και λάιφ στάιλ περιοδικών που προσπαθούν να αποκωδικοποιήσουν αυτή την καθολική επιστροφή στα ομηρικά έπη. «Ο Ομηρος φαίνεται να βρίσκεται αυτή τη στιγμή παντού. Ενας γυμνός και τυλιγμένος σε κουρέλια Ρέιφ Φάινς εμφανίζεται στη μεγάλη οθόνη στον ρόλο του Οδυσσέα στην “Επιστροφή”, ενώ η “Οδύσσεια” του Στίβεν Φράι υπάρχει κυριολεκτικά σε κάθε βιτρίνα των βιβλιοπωλείων», γράφει, για παράδειγμα, στο τελευταίο τεύχος του βρετανικού «Harper’s Bazaar» η γνωστή συγγραφέας και αρθρογράφος Λόρα Κόφι, η οποία έχει ασχοληθεί εκτενώς με τους μύθους και πρόσφατα εξέδωσε το βιβλίο «Ταξίδια σε μαγικά νησιά μέσω των μύθων» (Summersdale).

Η μανία με τον Oμηρο

Σύμφωνα με αυτά τα δημοσιεύματα, η μανία με τον Ομηρο έχει μια συγκεκριμένη βάση και αυτή είναι η νέα μετάφραση του αξεπέραστου έπους στα αγγλικά και σε απλή γλώσσα από την πανεπιστημιακό Εμιλι Γουίλσον: είναι μάλιστα η πρώτη γυναίκα που μετέφρασε την Οδύσσεια στα αγγλικά - καθώς όλες οι προηγούμενες μεταφραστικές απόπειρες από τον Μεσαίωνα έως σήμερα ήταν όλες από άνδρες. Αυτή είναι που, σύμφωνα με την Κόφι, «έκανε το έργο του Ομήρου προσιτό στο ευρύ κοινό και ευανάγνωστο. Διαβάζοντάς το μοιάζει φρέσκο, μοντέρνο και με χιούμορ». Ειδικά μετά τις πρόσφατες περιπέτειες της πανδημίας, της οικονομικής κρίσης και των πολλαπλών αδιεξόδων, ο Οδυσσέας μοιάζει πιο επίκαιρος από ποτέ ως ο πιο προσηνής ήρωας στη μυθολογική ιστορία και σύμβολό μας.

Ακόμα κι αν εμείς θεωρούμε ότι γνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά του και είμαστε απολύτως εξοικειωμένοι με τις μυθικές περιπέτειές του από τις μεταφράσεις της Οδύσσειας που μας μάθαιναν στο σχολείο, οι ξένοι ανακαλύπτουν εκ νέου τον μυθικό ήρωα μέσα από τις απειράριθμες προσεγγίσεις του σε βιβλία, τηλεοπτικές παραγωγές και ταινίες. «Στον μετα-πανδημικό μας κόσμο», γράφει σε σχετικό άρθρο της η Κόφι, «δεν μας προκαλεί έκπληξη που ο Ομηρος αγγίζει τις χορδές όλων. Ενδεχομένως να νιώθουμε ακόμα πιο οικείες αυτές τις ιστορίες σήμερα που τα πράγματα φαίνονται χαοτικά και ευμετάβλητα περισσότερο από ποτέ. Μας θυμίζουν ότι, παρ’ όλες τις καταιγίδες και τα ναυάγια, εμείς μπορούμε να προχωράμε και να κοιτάμε μπροστά. Αρκεί να αγκαλιάσουμε τον εσωτερικό θεό ή θεά που κρύβουμε μέσα μας, να αντικρίσουμε αυτά τα θαλάσσια τέρατα και να προετοιμάσουμε κατάλληλα τα πλοία μας για τις νέες περιπέτειες που θα μας φέρει το 2025».