Πενήντα χρόνια από το Νόμπελ Λογοτεχνίας του Γιώργου Σεφέρη

Ο Γιώργος Σεφέρης, διπλώματης για την Ελλάδα και στο επάγγελμα αλλά και στην πραγματική του κλίση, την ποίηση και το γράψιμο που τον καθιέρωσε ως έναν από τους σημαντικότερους ποιητές της νεώτερης ιστορίας της Ελλάδας.

Σύμφωνα με την τότε ανακοίνωση της Ακαδημίας, το βραβείο του απονεμήθηκε για την «επιφανή λυρική γραφή του, εμπνευσμένη από ένα βαθύ αίσθημα για τον Ελληνικό πολιτιστικό κόσμο».

Γεώργιος Σεφεριάδης

Το πραγματικό του όνομα ήταν Γεώργιος Σεφεριάδης. Γεννήθηκε στη Σμύρνη στις 13 Μαρτίου του 1900 και ήταν ο πρωτότοκος γιος του Στέλιου και της Δέσπως Σεφεριάδη. Το 1906 αρχίζει η μαθητική του εκπαίδευση στο Λύκειο Χ. Αρώνη. Το 1914, εποχή κατά την οποία άρχισε να γράφει τους πρώτους στίχους του, με το ξέσπασμα του Μεγάλου Πολέμου κατά τη θερινή περίοδο του έτους, η οικογένεια μετανάστευσε στην Ελλάδα. Το 1917 η οικογένεια μετακόμισε στο Παρίσι, όπου ο πατέρας του Στέλιος εργαζόταν ως δικηγόρος.

Ο Γιώργος Σεφέρης έμεινε εκεί μέχρι το καλοκαίρι του 1924, ακολουθώντας σπουδές λογοτεχνίας και αποκτώντας το πτυχίο της Νομικής, οπότε μετέβη στο Λονδίνο για την τελειοποίηση των αγγλικών του εν όψει των εξετάσεων στο Υπoυργείο Εξωτερικών.

Το 1925 επιστρέφει στην Αθήνα και το 1927 διορίζεται στη διπλωματική υπηρεσία του Υπουργείου Εξωτερικών ως ακόλουθος πρεσβείας. Τον Ιούλιο του 1928 δημοσιεύει στη Νέα Εστία, επώνυμα ως Γ. Σεφεριάδης, το "Μια βραδιά με τον Κύριο Τεστ", μετάφραση έργου του Βαλερί.

Το Μάιο του 1931 εκδίδεται για πρώτη φορά με το ψευδώνυμο Γ. Σεφέρης, με την συλλογή η "Στροφή" και τον ίδιο χρόνο διορίζεται υποπρόξενος και έπειτα διευθύνων του ελληνικού Γενικού Προξενείου του Λονδίνου, όπου θα παραμείνει μέχρι και το 1934.

Το Μάιο του 1932 δημοσιεύεται το έργο του Μια νύχτα στην ακρογιαλιά και τον Οκτώβριο η Στέρνα, αφιερωμένη στον Γιώργο Αποστολίδη. Το 1934 ο Γ. Σεφέρης επιστρέφει στην Αθήνα και τον Ιανουάριο του 1935 αρχίζει η συνεργασία του με τις εκδόσεις Νέα Γράμματα, αναδημοσιεύοντας τη Στέρνα.

Η γνωριμία με τη «μούσα» του, Μάρω Ζάννου

Τότε θα γνωρίσει και τη Μάρω Ζάννου, μια γοητευτική κυρία της καλής κοινωνίας των Αθηνών, παντρεμένη με τον Ανδρέα Λόντο και μητέρα δύο κοριτσιών. Δύο χρόνια μεγαλύτερη του, θα ερωτευτεί τον 36άρη διπλωμάτη συγκλονίζοντας την κοσμική και πνευματική Αθήνα, θα χωρίσει τον σύζυγο της παρά τις απειλές του οτι θα της στερήσει τα παιδιά της.

Θα ακολουθήσει τον Σεφέρη, θα γίνει η μούσα του και σύζυγος του μετά από πέντε χρόνια. Η σχέση τους που για πολλά χρόνια θα είναι εξ αποστάσεως λόγω των μετακινήσεων του ποιητή, θα ωθήσει τον Σεφέρη σε έναν δημιουργικό οίστρο και θα αποτελέσει μια λογοτεχνική έκρηξη έρωτα -αποτέλεσμα της δύο τόμοι με την ερωτική τους αλληλογραφία -τολμηρή για την εποχή της- που κυκλοφορεί σε δύο τόμους, με τίτλο "Γράμματα στη Μάρω".

Το 1936 διορίζεται πρόξενος στην Κορυτσά, όπου θα παραμείνει μέχρι το 1938. Πριν λίγους μήνες μάλιστα, έγινε έκκληση από τον πρόξενο της Ελλάδας στην πόλη,να μην αφεθεί το κτίριο, όπου έμενε κι εργαζόταν ως πρόξενος ο Γιώργος Σεφέρης, στην Κορυτσά, στο έλεος του χρόνου και των ασυνείδητων, που αποσπούν ακόμη και οικοδομικά υλικά απ' αυτό,  από την ελληνική πολιτεία.

Το 1938 ο Σεφέρης μετατίθεται στην Αθήνα ως προϊστάμενος της Διεύθυνσης Εξωτερικού Τύπου του Υφυπουργείου Τύπου και Πληροφοριών και το 1941 παντρεύεται τη Μαρία Ζάννου.
Θα ζήσουν στην Αλεξάνδρεια και μετά στο Γιοχάνεσμπουργκ.

Οι ευρωπαϊκές επιρροές

Αν και είχε πολλές ευρωπαϊκές επιρροές και ήταν ένας 'Ελληνας του εξωτερικού, καθώς ο ίδιος έλεγε πως οι επιρροές του είναι οι T.S Elliot, Ezra Pound και Valery, ο Σεφέρης προωθούσε την ελληνική λογοτεχνία και την ελληνικότητα του. 

Η σφραγίδα της ελληνικότητας του ήταν και η παιδική του ανάμνηση από την εθνική καταστροφή του 1922 κι ο ξεριζωμός του μικρασιατικού ελληνισμού.

Το 1963 η φήμη του Σεφέρη ξεφεύγει από τα εθνικά όρια και εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο. Καρπός της η βράβευσή του με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας από τη Σουηδική Ακαδημία Επιστημών. Είναι ο πρώτος Έλληνας που τιμήθηκε με το βραβείο και ως σήμερα ακολούθησε μόνο ο Οδυσσέας Ελύτης, το 1979.

Η ομιλία που έδωσε σαν σήμερα πενήντα χρόνια πριν παραμένει επίκαιρη και υπογραμμίζει την έννοια της ελληνικότητας, την διάσταση της αλλά και την ύψιστη πανανθρώπινη αξία: την ανθρωπιά.

Η ομιλία του Γιώργου Σεφέρη κατά την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας

Στοκχόλμη, 10 Δεκεμβρίου 1963

Τούτη την ώρα αισθάνομαι πως είμαι ο ίδιος μια αντίφαση. Αλήθεια, η Σουηδική Ακαδημία έκρινε πως η προσπάθειά μου σε μια γλώσσα περιλάλητη επί αιώνες, αλλά στην παρούσα μορφή της περιορισμένη, άξιζε αυτή την υψηλή διάκριση. Θέλησε να τιμήσει τη γλώσσα μου, και να – εκφράζω τώρα τις ευχαριστίες μου σε ξένη γλώσσα. Σας παρακαλώ να μου δώσετε τη συγγνώμη που ζητώ πρώτα-πρώτα από τον εαυτό μου.
Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα, και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που μας χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή. Η ελληνική γλώσσα δεν έπαψε ποτέ της να μιλιέται. Δέχτηκε τις αλλοιώσεις που δέχεται καθετί ζωντανό, αλλά δεν παρουσιάζει κανένα χάσμα. Άλλο χαρακτηριστικό αυτής της παράδοσης είναι η αγάπη της για την ανθρωπιά· κανόνας της είναι η δικαιοσύνη. Στην αρχαία τραγωδία, την οργανωμένη με τόση ακρίβεια, ο άνθρωπος που ξεπερνά το μέτρο, πρέπει να τιμωρηθεί από τις Ερινύες. Ο ίδιος νόμος ισχύει και όταν ακόμα πρόκειται για φυσικά φαινόμενα: «Ήλιος ουχ υπερβήσεται μέτρα» λέει ο Ηράκλειτος, «ει δε μη, Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν».
Συλλογίζομαι πως δεν αποκλείεται ολωσδιόλου να ωφεληθεί ένας σύγχρονος επιστήμων, αν στοχαστεί τούτο το απόφθεγμα του Ίωνα φιλοσόφου. Όσο για μένα συγκινούμαι παρατηρώντας πως η συνείδηση της δικαιοσύνης είχε τόσο πολύ διαποτίσει την ελληνική ψυχή, ώστε να γίνει κανόνας και του φυσικού κόσμου. Και ένας από τους διδασκάλους μου (εννοεί τον Μακρυγιάννη), των αρχών του περασμένου αιώνα, γράφει: «…θα χαθούμε γιατί αδικήσαμε…» Αυτός ο άνθρωπος ήταν αγράμματος· είχε μάθει να γράφει στα τριανταπέντε χρόνια της ηλικίας του. Αλλά στην Ελλάδα των ημερών μας, η προφορική παράδοση πηγαίνει μακριά στα περασμένα όσο και η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση. Είναι για μένα σημαντικό το γεγονός ότι η Σουηδία θέλησε να τιμήσει και τούτη την ποίηση και όλη την ποίηση γενικά, ακόμη και όταν αναβρύζει ανάμεσα σ” ένα λαό περιορισμένο. Γιατί πιστεύω πως τούτος ο σύγχρονος κόσμος όπου ζούμε, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την
ποίηση. Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα, και τι θα γινόμασταν αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μια πράξη εμπιστοσύνης κι ένας Θεός το ξέρει αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στη στέρηση εμπιστοσύνης.
Παρατήρησαν, τον περασμένο χρόνο γύρω από τούτο το τραπέζι, την πολύ μεγάλη διαφορά ανάμεσα στις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης και στη λογοτεχνία· παρατήρησαν πως ανάμεσα σ” ένα αρχαίο ελληνικό δράμα και ένα σημερινό, η διαφορά είναι λίγη. Ναι, η συμπεριφορά του  ανθρώπου δε μοιάζει να έχει αλλάξει βασικά. Και πρέπει να προσθέσω πως νιώθει πάντα την ανάγκη ν” ακούσει τούτη την ανθρώπινη φωνή που ονομάζουμε ποίηση. Αυτή τη φωνή που κινδυνεύει να σβήσει κάθε στιγμή από στέρηση αγάπης και ολοένα ξαναγεννιέται. Κυνηγημένη, ξέρει πού να βρει καταφύγιο· απαρνημένη, έχει το ένστικτο να πάει να ριζώσει στους πιο απροσδόκητους τόπους. Γι” αυτή δεν υπάρχουν μεγάλα και μικρά μέρη του κόσμου. Το βασίλειό της είναι στις καρδιές όλων των ανθρώπων της γης. Έχει τη χάρη να αποφεύγει πάντα τη συνήθεια, αυτή τη βιομηχανία. Χρωστώ την ευγνωμοσύνη μου στη Σουηδική Ακαδημία που ένιωσε αυτά τα πράγματα· που ένιωσε πως οι γλώσσες, οι λεγόμενες περιορισμένης χρήσης, δεν πρέπει να καταντούν φράχτες όπου πνίγεται ο παλμός της ανθρώπινης καρδιάς· που έγινε ένας Άρειος Πάγος ικανός: να κρίνει με αλήθεια επίσημη την άδικη μοίρα της ζωής, για να θυμηθώ τον Σέλεϋ, τον εμπνευστή, καθώς μας λένε, του Αλφρέδου Νόμπελ, αυτού του ανθρώπου που μπόρεσε να εξαγοράσει την αναπόφευκτη βία με τη μεγαλοσύνη της καρδιάς του.
Σ” αυτόν τον κόσμο, που ολοένα στενεύει, ο καθένας μας χρειάζεται όλους τους άλλους. Πρέπει ν” αναζητήσουμε τον άνθρωπο, όπου κι αν βρίσκεται. Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Οιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα, κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε. Ας συλλογιστούμε την απόκριση του Οιδίποδα.

Κατά της Χούντας

Μια ακόμη ομιλία του Σεφέρη θα αποτελέσει σταθμό στη νεώτερη ελληνική ιστορία και αυτή είναι το 1969, δύο χρόνια μετά την άνοδο της Χούντας στην εξουσία. Ο Σεφέρης θα μιλήσει για πρώτη φορά δημόσια εναντίον της Χούντας και ως τιμωρία οι Συνταγματάρχες θα του αφαιρέσουν τον τίτλο του πρέσβη επί τιμή, καθώς και το δικαίωμα χρήσης διπλωματικού διαβατηρίου.

Δύο χρόνια αργότερα, στις 20 Σεπτεμβρίου του 1971, ο Γιώργος Σεφέρης θα πεθάνει και η κηδεία του θα μετατραπεί στην δεύτερη (μετά την κηδεία του Γεώργιου Παπανδρέου) μεγάλη λαική πορεία κατά της δικτατορίας.

Δείτε εδώ σπάνιο ντοκουμέντο του ποιητή που μιλάει δημόσια κατά της Χούντας





Ποιητικές συλλογές

    Στροφή, Εστία, Αθήνα 1931
    Πάνω σ' έναν ξένο στίχο, Εστία, Αθήνα 1931
    Η Στέρνα, Εστία, Αθήνα 1932
    Σχέδια στο περιθώριο, ανάτυπο από Τα Νέα Γράμματα, Αθήνα 1935
    Μυθιστόρημα, Κασταλία, Αθήνα 1935
    Γυμνοπαιδία, ανάτυπο από Τα Νέα Γράμματα, Αθήνα 1936
    Τετράδιο Γυμνασμάτων (1928-1937), τυπ. Ταρουσοπούλου, Αθήνα 1940
    Ημερολόγιο καταστρώματος Α΄, τυπ. Ταρουσοπούλου, Αθήνα 1940
    Ημερολόγιο καταστρώματος Β΄, ιδιωτική έκδοση, Αλεξάνδρεια 1944
    Ημερολόγιο καταστρώματος Β΄, Ίκαρος, Αθήνα 1945
    Τελευταίος σταθμός, ανάτυπο από Το Τετράδιο, 1947
    Κίχλη, Ίκαρος, Αθήνα 1947
    Ημερολόγιο καταστρώματος Γ΄ (με τον τίτλο Κύπρον, οὗ μ'ἐθέσπισεν), Ίκαρος, Αθήνα 1955
    Τρία κρυφά ποιήματα, τυπ. Γαλλικού Ινστιτούτου, Αθήνα 1966
    Τετράδιο Γυμνασμάτων Β΄, Ίκαρος, 1976 (μεταθανάτια έκδοση)
    Επί Ασπαλάθων..., "Le Μonde", Αθήνα 1971 (μεταθανάτια έκδοση)

Μυθιστορήματα

    Έξι νύχτες στην Ακρόπολη, Ερμής, Αθήνα 1974 (μεταθανάτια έκδοση)
    Βαρνάβας Καλοστέφανος, Μ. Ι. Ε. Τ., Αθήνα 2007 (μεταθανάτια έκδοση, ημιτελές)